Kanada

INFORMACJE OGÓLNE

Kanada
Ustrój: Federacyjna wielopartyjna, parlamentarna monarchia z dwuizbowym parlamentem: Senat (104 członków, mianowanych przez gubernatora na czas nieokreślony, do 75. roku życia), Izba Gmin (301 członków, wybieranych na pięć lat)
Powierzchnia: 9 976 140 km2
Najdłuższa rzeka: Mackenzie - 4240 km
Największe jezioro: Górne (część) - 83 270 km2
Główne miasta: Toronto (3,893 mln); Montreal (3,127 mln); Ottawa (stolica: 0,921 mln)
Języki urzędowe: angielski i francuski
Waluta: dolar kanadyjski (Can$) = 100 centów
Święto narodowe: Dzień Kanady, 1 lipca (rocznica proklamowania federacji - 1867)
Ludność: 31 281 092
Pochodzenie etniczne: Brytyjczycy 40%, Francuzi 27%, inni Europejczycy 20%, Indianie i Eskimosi 1,5%, inni 11,5%
Wyznania: katolicy 46,5%; protestanci 41,2%; prawosławni 1,5%; żydzi 1,2%; inni 9,6 %
Przeciętne trwanie życia: mężczyźni - 76; kobiety - 83
Średnia gęstość zaludnienia: 3 osoby/km2.
Przyrost naturalny: 4 (2000)
Gospodarka: PNB na 1 mieszk.(1999): 23 300 USD; PKB: 721 mld USD
Główne zasoby: ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny, drewno, pszenica, nikiel, cynk, miedź i rybołówstwo
Najważniejsze gałęzie przemysłu: przemysł papierniczy, wydobywczy, samochodowy, metalurgiczny, spożywczy i rolniczy.
Struktura zatrudnienia: usługi 63,4%, rolnictwo 4,2%, przemysł 32,4%
Prawo głosu: od 18 lat; powszechne
Główni partnerzy handlowi: USA, Japonia, Wielka Brytania, Niemcy i Korea Południowa
Główne organizacje międzynarodowe: ONZ, NATO, CEPAL, G- 7, MFW, UNPROFOR, WHO

PROWINCJE I TERYTORIA:

Alberta: pow. 661,2 tys.km2; stolica: Edmonton
Kolumbia Brytyjska: pow. 947,8 tys. km2; stolica: Victoria
Manitoba: pow. 650 tys. km2; stolica: Winnipeg
Nowa Fundlandia: pow. 405,7 tys. km2; stolica: Saint John's
Nowa Szkocja: pow. 55,5 tys. km2; stolica: Halifax
Nowy Brunszwik: pow. 73,4 tys. km2; stolica: Fredericton
Ontario: pow. 1068,6 tys. km2; stolica: Toronto
Quebec: pow. 1540,7 tys. km2; stolica: Quebec
Saskatchewan: pow. 652,3 tys. km2; stolica: Regina
Terytoria Północno - Zachodnie: pow. 3426,3 tys. km2; stolica: Yellowknife
Terytorium Jukon: pow. 483,5 tys. km2; stolica: Whitehorse
Wyspa Księcia Edwarda: pow. 5,7 tys. km2; stolica: Charlottetown








KANADA


Pojęcie większości ludzi na temat Kanady kończy się zwykle na świadomości jej wielkich przestrzeni, rozpoznawaniu flagi oraz kilku bardziej znanych elementów jej krajobrazu. I chociaż rzeczywiście większość podróżnych decyduje się przyjechać tu właśnie ze względu na dzikie krajobrazy, cuda natury oraz urok bezpretensjonalnej prowincji - to w Kanadzie jest znacznie więcej do obejrzenia niż tylko klonowe liście, wodospad Niagara i duże przestrzenie. Złożony, trójwymiarowy charakter narodowy kanadyjskiego społeczeństwa to rezultat starcia się trzech odmiennych tradycji: indiańskiej, francuskiej i brytyjskiej. Jeśli dodać do tego jeszcze nieprzerwany wpływ kultury Stanów Zjednoczonych oraz bogactwo różnorodnych tradycji kulturowych przywiezionych przez imigrantów z Europy, Azji i Ameryki Łacińskiej - otrzymasz (pomimo separatystów z Quebecu) kwitnące społeczeństwo wielokulturowe na drodze do ukształtowania własnej tożsamości narodowej. Ci, którzy spodziewają się znaleźć w Kanadzie odpowiednik Stanów Zjednoczonych, tyle, że nieco mdły, niech lepiej sprawdzą jeszcze przed wyjazdem podstawy tych przekonań - bowiem dzikie północne pogranicze Kanady, które tak głęboko wryło się w narodowa świadomość, oraz niezwykła mozaika rozmaitych narodów stworzyły razem kraj, który od swego amerykańskiego sąsiada na południu różni się zdecydowanie.

Symbol państwa

Liść klonowy kojarzony jest z Kanadą od wielu lat - w 1868 r. symbol ten pojawił się w herbach nadanych prowincjom Ontario i Quebec. W obu wojnach widniał na naszywkach jednostek wojskowych. Po wprowadzeniu w 1965 r. oficjalnej flagi państwowej, klonowy liść stał się najważniejszym symbolem Kanady.

Flaga państwowa

Flaga państwowa Kanady jest dziełem kilku osób. Jacques St. Cyr wprowadził do niej stylizowany liść klonowy, George Bist ustalił proporcje, a Dr Gunter Wyszechi ustalił barwy. O ostatecznym wyglądzie flagi zdecydowała 15-osobowa komisja parlamentarna, która stała się formalnym autorem jej projektu. Po długich debatach nowa flaga została zaakceptowana przez parlament. Oficjalnie stała się ona flagą narodową 15 lutego 1965 r. Dzień ten obchodzony jest jako Dzień Kanadyjskiej Flagi.

Hymn narodowy

Pieśń ‘O Canada’ została skomponowana w 1880 r. przez Calixa Lavallee do słów sędziego Adolphe-Basile Routhier. Obecna wersja angielska oparta jest na tłumaczeniu Roberta Stanleya Weira z 1908 r. Po upływie wieku od swego prawykonania, 1 lipca 1980 r. pieśń ‘O Canada’ proklamowana została hymnem narodowym.
Położenie

Położenie: Północna cześć Ameryki Północnej, pomiędzy Atlantykiem a Pacyfikiem, na północ od zasadniczej części USA
Notka: drugi, co do wielkości kraj świata; strategiczne położenie między Rosja a USA; prawie 90% ludności mieszka w odległości do 160 km od granicy z USA
Sąsiedzi: USA, granica: 8893 km (w tym 2477 km z Alaską)
Współrzędne geograficzne: 60 00 N, 95 00 W
Powierzchnia - porównanie - trzydzieści dwa razy większa od Polski Powierzchnia lądu: 9 220 970 km2
Powierzchnia wód: 755 170 km2
Długość granic: 8 893 km
Linia brzegowa: 243 tysiące km
Klimat: zróżnicowany; od umiarkowanego na południu, do subpolarnego i polarnego na północy
Ukształtowanie terenu: głównie równiny, na zachodzie góry
Najwyższy punkt: Mount Logan: 5 959 m
Najniższy punkt: Ocean Atlantycki: 0 m
Użytkowanie ziemi: grunty orne 5%; łąki i pastwiska 3%; lasy i zarośla 54%; inne 38% (1993)

Historia

Na długo zanim Kolumb odkrył Amerykę w 1492r. dotarły tu prehistoryczne plemiona z Azji, które przeszły przez dzisiejszą Cieśninę Beringa. Zaś w 1000r. na północnych brzegach Nowej Fundlandii próbowali się osiedlić pierwsi Europejczycy - wikingowie, którzy dotarli tam pod przywództwem Leifa Erikssona. Do czasu przybycia kolejnych ludzi z Europy, plemiona kanadyjskich Indian zdążyły rozwinąć tu liczne języki, zwyczaje, wierzenia religijne, handel, sztukę i rzemiosło, a także prawo i systemy rządzenia. Chociaż zainteresowanych założeniem w Ameryce osiedli było kilka krajów, to tereny leżące nad rzeka Św.Wawrzyńca udało się zająć francuskiemu podróżnikowi - Jacquesowi Cartierowi w 1534r. Inny francuski podróżnik, Samuel de Champlain, założył na początku XVII w. miasto Quebec. W 1663r. Kanada, w której mieszkało już 3tys. francuskich osadników, stała się oficjalnie prowincją Francji. Kiedy handel skórami zaczął przynosić Francuzom szybko rosnące dochody, na scenie pokazali się Brytyjczycy, którzy w 1670r. założyli Hudson Bay Company (Kompanię Hudsońska), rozpoczynając tym samym "przyjacielską" konkurencję. Przez jakiś czas obie europejskie kultury współistniały tu w pokoju. Później, w 1745r. oddziały brytyjskie zajęły francuski fort w Nowej Szkocji i walka o panowanie na nowych terytoriach zaczęła się na dobre. Przełomowym punktem w historii wojny, zwanej siedmioletnią, było zwycięstwo wojska brytyjskiego w bitwie o Quebec City w 1759r. Podpisując w 1763r. traktat paryski, Francja zrzekła się Kanady na rzecz Anglików. Pod koniec wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775-1783r.), do Kanady wyemigrowało stamtąd około 50tys. Brytyjczyków, wyrównując w ten sposób proporcje między ludnością francuską i angielską. Po zakończeniu tzw. wojny 1812 roku - ostatniej między Kanadą a Stanami Zjednoczonymi - Anglia proklamowała w 1867r. tak zwany Akt o Brytyjskiej Ameryce Północnej, który miał ja uchronić przed utratą Kanady. Akt ten utworzył tzw. Dominium Kanady i pełnił rolę krajowej konstytucji. W 1885r. wschód i zachód kraju połączyła Kanadyjska Kolej Pacyficzna, której budowa była jednym z wielkich rozdziałów w historii tego państwa. Do końca 1912r. wszystkie kanadyjskie prowincje znalazły się pod kontrolą rządu centralnego, poza Nową Fundlandią, która ostatecznie dołączyła w 1949r. Po I wojnie światowej powoli umacniała się pozycja i rosła zamożność kraju, który w 1931r. przystąpił dobrowolnie do brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Po wybuchu II wojny światowej Kanada jeszcze raz walczyła u boku Wielkiej Brytanii przeciwko Niemcom, natomiast z uwagi na podpisany układ obronny z USA, po ataku na Pearl Harbor wypowiedziała również wojnę Japonii. Po wojnie kraj doświadczył wielkiej fali emigracji z państw europejskich, a później, w latach 60., także z Azji, Ameryki Łacińskiej, Włoch, krajów arabskich i z Karaibów. Epoka powojenna przyniosła wzrost potęgi ekonomicznej kraju i ogólny dobrobyt. W 1967r. światowa wystawa Expo w Montrealu uświetniła 100-lecie państwa. Po 1975r. władze podpisały szereg układów z rdzenną ludnością Kanady, dotyczących praw własności ziem i pewnej autonomii na rozległych terytoriach w północnej części kraju. Społeczne konflikty lat 60. spowodowały wypłynięcie na forum publiczne problemu zaogniającej się niechęci francuskojęzycznych mieszkańców Quebecu do całej reszty angielskojęzycznej Kanady. W 1976r. Partia Quebecu, skupiająca zwolenników odłączenia od Kanady, uzyskała większość w wyborach do parlamentu prowincji, jednak poparcie dla sprawy stopniało i nigdy już później nie przybrało tak wielkich rozmiarów. W zorganizowanym w 1980r. referendum w sprawie niezależności separatyści ponieśli klęskę - przeciwko oddano 60proc. głosów. Z kolei w 1995r. referendum o mało nie zakończyło się sukcesem zwolenników odłączenia - zaledwie kilka tysięcy głosów zadecydowało o tym, że Kanada pozostała jednym państwem. Od tego czasu premier Kanady bardzo się stara ugłaskać mieszkańców Quebecu przyznając, iż stanowią oni "odrębną społeczność".

Rozwój polityczny

Kanada, będąca w 1867 r. kolonią z własnym rządem, osiągnęła status suwerennego kraju po udziale w I Wojnie Światowej. "De jure" niezawisłość Kanady przypieczętował Statut Westminsterski z 1931 r. Konstytucja z 1867 r. posiadała zasadniczą wadę: nie zawierała ogólnego zapisu, według którego można było dokonywać w niej zmian. Za każdym razem, gdy w statucie wymagana była zmiana, musiano zwracać się w tej sprawie do parlamentu brytyjskiego w Londynie. Zasady określające wprowadzanie zmian w Ustawie Zasadniczej powinny być włączone do Konstytucji wraz z wejściem w życie Statutu Westminsterskiego w 1931 roku. Niestety, stało się to dopiero w listopadzie 1981 r., gdy po szeregu prób rząd federalny i prowincje (z wyjątkiem Quebecu) zgodziły się na wniesienie poprawki, która stała się częścią Ustawy Konstytucyjnej, 1982. Od tej pory każda z części konstytucji może być zmieniana tylko w Kanadzie.

Środowisko naturalne

Kanadyjczycy mają przywilej mieszkać w jednym z najpiękniejszych krajów na Ziemi, a jedną z najwspanialszych jego cech jest przyroda. Środowisko ma decydujące znaczenie dla jakości życia w Kanadzie. Olbrzymie lasy, rozległe pola, tundra, morza, tysiące jezior i rzek sprzyjają zdrowiu i pomyślności narodu. 11 czerwca 1971 r. Kanada została - drugim po Francji - państwem, które powołało do życia Ministerstwo Ochrony Środowiska. Environment Canada nieprzerwanie walczy o zachowanie w naturalnym stanie środowiska oraz aktywnie wspiera ochronę roślinności, zwierząt, powietrza, wody i gleby. Rząd federalny oraz rządy prowincji i terytoriów wspólnie sprawują opiekę prawna nad środowiskiem naturalnym. Konieczna jest zatem ścisła współpraca różnych szczebli administracji rządowych. W latach 1995, 1996 i 1997 ONZ mianowała Kanadę państwem najlepiej na świecie dbającym o rozwój i warunki życia człowieka. Kanadyjczycy zajęli wysokie miejsca w takich dziedzinach, branych pod uwagę przy ogólnej ocenie, jak: średnia długość życia, na którą znaczny wpływ ma stan środowiska naturalnego oraz średni dochód, który jedna trzecia społeczeństwa czerpie z działalności związanej z naturalnym środowiskiem. W 1995 r. Bank Światowy podał, że Kanada jest drugim pod względem bogactwa krajem świata. Kryterium, które w tym rankingu Bank Światowy brał pod uwagę, były zasoby naturalne, materialne oraz ludzkie. Kanada została wysoko oceniona ze względu na swe bogactwa naturalne: ziemię, wodę, lasy i surowce. Ostatnio, Toronto uznane zostało za najlepsze miasto wśród innych metropolii światowych - do zamieszkania, pracy i wychowywania dzieci. Pismo Fortune na swojej międzynarodowej liście najlepszych miast świata w 1996 r. wymienia Toronto na pierwszym miejscu, opierając swoją opinię głównie na wskaźniku "jakości życia". Bezpośrednio na jakość życia w Toronto wpływa stan środowiska naturalnego - czyste ulice, łatwy dostęp do wody oraz mnóstwo zieleni. Kanada rozciąga się na przestrzeni niemal 10 mln km2, zajmując dwie piąte obszaru Ameryki Północnej i siedem procent powierzchni lądów Ziemi. Lasy i obszary zalesione pokrywają niemal 50% powierzchni kraju. W Kanadzie rośnie 10% ogólnego areału światowych lasów, a ziemia kryje znaczne rezerwy ropy, gazu, węgla i innych surowców. Od początku XX wieku stale rośnie liczba i powierzchnia terenów będących w Kanadzie pod ochroną prawną. Podczas gdy w 1950 r. obszary chronione stanowiły 2% terytorium państwa, do 1993 roku wydzielono 3 000 chronionych miejsc, stanowiących 8,9 % terytorium kraju (892 749 km2). Biorąc pod uwagę sumę terenów będących w Kanadzie pod ochroną, jest ona pod tym względem druga w grupie krajów Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Wśród krajów OECD Kanada jest na drugim miejscu pod względem najmniejszej ilości gatunków ssaków i ptaków zagrożonych wyginięciem. Kanada posiada najdłuższą na świecie żeglowną morską linię brzegową. Zespół Wielkich Jezior tworzy największy system słodkowodny na świecie. Kanada posiada także 9 % światowych odnawialnych zasobów słodkiej wody. Około 7,6% całej powierzchni kraju stanowią wody śródlądowe. Cztery z Wielkich Jezior leża na granicy Kanady i Stanów Zjednoczonych. Poza jeziorami Górnym i Huron, największe jeziora znajdujące się na terytorium Kanady to Wielkie Jezioro Niedźwiedzie i Wielkie Jezioro Niewolnicze - zaliczane do największych jezior na świecie. Z kolei nizina Zatoki Hudsona jest największym obszarem bagnistym na świecie. Porozumienia podpisane przez Kanadę i Ontario ze Stanami Zjednoczonymi dotyczące jakości wody w Wielkich Jeziorach stopniowo przyczyniają się do polepszenia stanu środowiska naturalnego. Stałe zmniejszanie się ilości trujących ścieków przemysłowych oraz ulepszone metody oczyszczania ścieków miejskich przyczyniły się do obniżenia poziomu substancji trujących w organizmach zwierząt żyjących na wolności. Stan środowiska naturalnego w miejscach budzących szczególny niepokój, takich jak wybrzeża w Toronto, port w Hamilton czy Sarnia, ulega poprawie. Kanada odgrywa wiodąca rolę w międzynarodowych wysiłkach na rzecz zahamowania emisji substancji niszczących warstwę ozonowa. W czerwcu 1996 roku, Kanada została pierwszym krajem, który ratyfikował Konwencję Wiedeńską w sprawie ochrony warstwy ozonowej. Kanada realizuje z wyprzedzeniem swoje zobowiązania dotyczące wyeliminowania z użycia substancji szkodzących warstwie ozonowej. W uznaniu wiodącej roli Kanady na tym polu, specjalny międzynarodowy sekretariat obrał za siedzibę Montreal. Jego zadaniem będzie administrowanie funduszem przeznaczonym dla krajów rozwijających się, a mającym pomóc im w wyeliminowaniu z użycia substancji niszczących ozon.

Klimat

Klimat Kanady jest zróżnicowany i zmienny. Na terenach nadmorskich i w rejonie Wielkich Jezior zimy są łagodniejsze, a lata chłodniejsze niż w głębi kraju. Lipiec i sierpień są ciepłe nawet na dalekiej północy, więc właśnie na te miesiące przypada szczyt przyjazdów turystycznych. Od listopada do marca temperatura spada niemal wszędzie poniżej zera (wyjątkiem pozostaje zachodnie wybrzeże). W wielu zakątkach kraju zima bywa jednak pogodna i sucha, a wszystkie kanadyjskie miasta są przygotowane na walkę z surowym klimatem. Mieszkańców chronią m.in. kryte chodniki i pasaże handlowe. W prowincjach nadatlantyckich i we wschodniej Kanadzie wyodrębnia się cztery wyraźne pory roku - chłodna, śnieżną zimę, łagodną wiosnę, ciepłe lato (krótsze i chłodniejsze na północy i w głębi kraju) oraz długa, chłodna i sucha jesień. Miejscowości wypoczynkowe nastawiają się głównie na sezon letni, choć wielu turystów przyjeżdża też pod koniec września i w październiku (zwłaszcza do Nowego Brunszwiku), by podziwiać malownicze jesienne krajobrazy. W Ontario i Quebecu pory roku są także dość wyraźne, a klimat zróżnicowany. W południowym Ontario zimy są chłodne, wilgotne i brzydkie (suchsze i chłodniejsze w Quebecu), a wiosny - długie i łagodne (od kwietnia do czerwca). W lecie bywa gorąco, często też dokucza duża wilgotność powietrza. Do miast, opuszczonych przez mieszkańców, ściągają tłumy turystów. Chyba najlepiej jest przyjechać jesienią - nie ma skoków temperatury ani wielkiego ruchu turystycznego. Klimat prowincji centralnych - Manitoby, Saskatchewan i Alberty - odznacza się największymi skrajnościami. Zimy są tam najdłuższe i najsurowsze, za to lata - pogodne i piękne, przerywane gwałtownymi burzami. Zimą w Góry Skaliste przyjeżdża wielu narciarzy, jednak szczyt sezonu zawsze przypada na lato. Dotyczy to zwłaszcza gór, w których najlepsza porą do wędrówek jest lipiec i sierpień. Właśnie wtedy najrzadziej pada deszcz; jeśli jednak się zdarzy, przybiera postać gwałtownej ulewy. Zimą powszechnym zjawiskiem są szalejące zamiecie śnieżne. Południowo-zachodnie rejony Kolumbii Brytyjskiej wyróżniają się bardzo korzystnym klimatem, a i różnice temperatur są mniejsze niż gdzie indziej. Znaczna cześć prowincji narażona jest jednak na działanie niżów znad Oceanu Spokojnego, należy więc do najbardziej deszczowych obszarów Kanady. Aby uniknąć opadów, najlepiej przyjechać późną wiosna, latem lub wczesną jesienią. Na terenie Jukonu, Terytoriów Północno-Zachodnich i Nunavut zimy są bardzo mroźne - całymi miesiącami temperatura nie wzrasta powyżej zera. Opady należą do najniższych w kraju, lato jest krótkie i ciepłe, a wiosna (oczywiście, przychodząca późno) przynosi ferię barw na porośniętej kwiatami tundrze. Środowisko naturalne Kanady jest bardzo urozmaicone - od skutych lodem polarnych wysp na dalekiej północy, do spalonych słońcem pustyń wzdłuż granicy z USA i pięknych, starych lasów - krótki i pobieżny przeglad odsłania zaledwie namiastkę tego, co naprawdę w Kanadzie fascynuje. Liczne parki narodowe i prowincjonalne są najlepszym miejscem do poznawania intrygującego świata kanadyjskiej przyrody. Nie należy jednak brać dosłownie szumnych zapowiedzi w przewodnikach i folderach biur podróży na temat mrożących krew w żyłach spotkań z niedźwiedziem lub wilkiem - zwierzęta te występują naprawdę sporadycznie i raczej poza obszarami typowymi dla masowej turystyki.

Języki

W Kanadzie dwa języki mają oficjalny status: angielski, który jest językiem ojczystym dla około 59% Kanadyjczyków oraz francuski, który jest językiem ojczystym dla około 23% populacji. 18% mieszkańców kraju albo uznaje kilka języków za ojczyste, lub ich ojczystym językiem jest język inny niż angielski, czy francuski, na przykład chiński, włoski, niemiecki, polski, hiszpański, portugalski, pendżabski, ukraiński, arabski, holenderski, tagalong, grecki, wietnamski, cree, inuktitut. Na mocy ustawy o oficjalnych językach, oficjalnymi językami Kanady są angielski i francuski. Ustawa przewiduje również specjalne środki wspierające rozwój społeczności anglo i francuskojęzycznych tam, gdzie są one mniejszościami językowymi. Agendy kanadyjskiego rządu federalnego zobligowane są do wcielania w życie zasady równości obu języków oficjalnych, poprzez oferowanie usług zarówno w języku francuskim jak i angielskim.

Kultura

Jednym z fundamentów kulturowej tożsamości Kanadyjczyków są tradycje tutejszych ludów indiańskich i eskimoskich. Można nawet dowodzić, że najwybitniejsza sztuka kanadyjska powstaje na ziemiach Inuitów, leżących na północy kraju. Szczególnie jest to zaś prawdziwe w wypadku rzeźby robionej z kamienia oraz kości. Artyści indiańskiego pochodzenia osiągnęli również mistrzostwo w takich dziedzinach, jak sztuki drukarskie, plecionkarstwo oraz rzeźbienie w drewnie. W przeszłości Kanadyjczycy musieli się uporać z określeniem swej kulturowej tożsamości, która szczególnie komplikowała wpływy docierające tu z południa, ze Stanów Zjednoczonych. Przez ostatnie trzy dziesięciolecia to poczucie dyskomfortu zaowocowało jednak zalewem twórczości tak znakomitych pisarzy, jak Margaret Atwood, Alice Munro, Robertson Davies, Michael Ondaatjee, Mordecai Richler, Rjean Ducharme czy Brian Moore, a także spora liczba znanych na całym świecie muzyków, jak np. Leonard Cohen, Joni Mitchell, Neil Young, czy Cowboy Junkies. Dwoma urzędowymi językami Kanady są angielski i francuski, choć jedyną prowincją oficjalnie dwujęzyczną jest Nowy Brunszwik. Niemniej jednak w wielu miejscach napotkasz napisy w obu językach, np. na mapach, folderach turystycznych czy etykietkach towarów. Francuski, którym posługują się mieszkańcy Kanady nie jest dokładnie tym samym językiem, jakim mówi Francja. W Quebecu, którego większość mieszkańców jest francuskiego pochodzenia, francuski nazywają językiem quebeckim. Zrozumieją oni, co prawda, formalną francuszczyznę - będzie im się jednak wydawała dość osobliwa. Różnice między Quebekiem i angielską Kanadą nie kończą się jednak na języku. Francuskie wpływy można w prowincji zauważyć w jej architekturze, muzyce, potrawach i religii. Ponieważ pod względem kulturowym mieszkańcy Quebecu i pozostałej części kraju mają ze sobą dość niewiele wspólnego, nietrudno będzie zrozumieć, dlaczego ich wzajemne stosunki są tak, delikatnie mówiąc, problematyczne. W Quebecu panuje przeświadczenie, że jego odrębność i potrzeby nie są ani zrozumiałe, ani akceptowane przez resztę Kanadyjczyków. Z tego właśnie powodu znaczna cześć mieszkańców tej prowincji opowiada się dzisiaj za daleko posuniętą autonomią w stosunkach z pozostałą częścią kraju. W angielskiej części Kanady tradycje gastronomiczne długo opierały się na podstawowym założeniu kuchni angielskiej, co można by ująć w formułę, że: "wszystko najlepsze, co jest mdłe w smaku". Dzisiaj, choć nie ma może czegoś takiego, jak kuchnia kanadyjska, dobrego jedzenia jest pod dostatkiem. W większości miast nietrudno znaleźć przyzwoitą restaurację, czy to grecka, włoska, indyjska, czy chińska. Warto spróbować niektórych dań serwowanych w Quebecu, na przykład: francuskiej zupy grochowej, tourtieres (mięso zapiekane w cieście) i poutine (frytki z sosem i serem). W prowincjach atlantyckich Francuzi kanadyjscy robią tzw. rapie pie (pasztet a la rapure) - rodzaj ciasta z zapieczonym w środku mięsem (mięso czerwone, kurczak lub ślimaki) obłożonego z góry pastą z tartych ziemniaków, z których usuwa się cała skrobię. Warto też wiedzieć, że w Quebecu produkuje się najwięcej na świecie syropu klonowego, który uzyskuje się z gotowanego soku z liści kanadyjskiego klonu cukrowego. W Kanadzie robi się kilka bardzo dobrych serów, zwłaszcza typu cheddar. Na obu wybrzeżach jada się mnóstwo potraw z owoców morza, które są znakomite i do tego niedrogie.

Czas
W Kanadzie jest sześć stref czasowych, od Newfoundland Standard Time na wschodzie - GMT minus 3,5 godziny, do Pacific Standard Time na wybrzeżu zachodnim - GMT minus 8 godzin. W Nowej Fundlandii obowiązuje nowofundlandzki czas standardowy (Greenwich minus 3 godz. 30 min), w prowincjach nadatlantyckich i na Labradorze - atlantycki czas standardowy (Greenwich minus 4 godz.), w Quebecu i przeważającej części Ontario - wschodni czas standardowy (Greenwich minus 5 godz.), w Manitobie, północno-zachodnim zakątku Ontario i we wschodnim Saskatchewan - centralny czas standardowy (Greenwich minus 6 godz.), w zachodnim Saskatchewan, Albercie, na Terytoriach Północno-Zachodnich i północno-wschodnim skrawku Kolumbii Brytyjskiej - górski czas standardowy (Greenwich minus 7 godz.), zaś w Jukonie i znacznej części Kolumbii Brytyjskiej - czas standardowy Pacyfiku (Greenwich minus 8 godz.). W Nunavut strefy się zmieniają - od czasu górskiego po atlantycki. Czas letni (przesunięcie wskazówek o godzinę do przodu) obowiązuje we wszystkich regionach - prócz Saskatchewan i północno-wschodniej części Kolumbii Brytyjskiej - od pierwszej niedzieli kwietnia do ostatniej soboty października. Rozkłady jazdy autobusów i pociągów, a także odlotów i przylotów są podawane wedle czasu miejscowego. Warto o tym pamiętać, wybierając się w podróż obejmującą kilka stref czasowych. Na większości rozkładów stosuje się system 24-godzinny; niekiedy - zwłaszcza na rozkładach Greyhounda - pojawia się system 12-godzinny (godziny po południu są wtedy zaznaczone tłustym drukiem). Czas letni wprowadza się we wszystkich regionach prócz Saskatchewan i północno-wschodniego zakątka Kolumbii Brytyjskiej. Wskazówki przesuwa się o godzinę do przodu w pierwszą niedzielę kwietnia, a o godzinę do tyłu w ostatnią niedzielę października.

Język francuski i francuska tożsamość

Wyniki spisu ludności z 1991 r. podają, iż język francuski jest językiem ojczystym dla 82% mieszkańców Quebecu oraz, że jest on używany w domu przez 83% mieszkańców tej prowincji. Ponad milion francuskojęzycznych Kanadyjczyków mieszka poza Quebeckiem. Językiem francuskim posługuje się 8,5 mln ludzi w Kanadzie, z czego 25% mieszka poza Quebekiem. Z tej liczby dla 6,6 mln osób francuski jest językiem ojczystym. Coraz więcej dzieci w całej Kanadzie uczy się języka francuskiego: udział w intensywnych programach nauczania francuskiego wzrósł z 40 000 osób w 1978 r. do 313 000 w 1996. W 1995 r. 2,7 mln młodych ludzi (54% uczniów i studentów) uczyło się angielskiego lub francuskiego jako drugiego języka, co stanowi wzrost o 10% w okresie 25 lat. Według danych ze spisu ludności, przeprowadzonego w 1991 r. przez Urząd Statystyczny Kanady, odsetek młodych Kanadyjczyków w przedziale wiekowym 15-25 lat znających oba języki oficjalne podniósł się w ostatniej dekadzie z 16 do 23%. Młodzi Kanadyjczycy w tej grupie wiekowej są najbardziej dwujęzyczną generacją w historii kraju. Ocenia się, iż na świecie 800 mln ludzi mówi po angielsku i 250 mln po francusku. Francuskojęzyczne społeczności świata stanowią 18% światowej gospodarki, a ich roczne obroty handlowe wynoszą ponad 100 mld $. Jest rzeczą oczywistą, że znajomość obu języków daje większe szanse w walce konkurencyjnej o podbicie nowych rynków. Kanada jako dwujęzyczny kraj posiada tę przewagę. Ustawa o oficjalnych językach ustanawia angielski i francuski oficjalnymi językami Kanady i sprzyja działaniom mającym na celu rozwój tych języków, a także popiera rozwój francusko i angielskojęzycznych mniejszości etnicznych. Działalność kanadyjskich instytucji federalnych musi odzwierciedlać równoprawność obu oficjalnie uznanych języków. Załatwiając sprawy w tych urzędach petent może wybrać język, którym będzie się posługiwał. Ustawa Konstytucyjna z 1982 r. uznała języki francuski i angielski za oficjalne języki Kanady. Oba języki maja równy status, jeśli chodzi o stosowanie ich we wszystkich instytucjach rządowych Kanady. Societe Radio-Canada (francuskojęzyczna sekcja Canadian Broadcasting Corporation) nadaje programy w języku francuskim na cały kraj. Dodatkowo, od stycznia 1995 r. Reseau de l'information (RDI) emituje telewizyjne programy informacyjne i społeczne w języku francuskim przez 24 godziny na dobę. Rząd Kanady wspiera grupę stacji telewizyjnych działających w Quebecu i całej Kanadzie, które wchodzą w skład międzynarodowego francuskojęzycznego konsorcjum telewizyjnego znanego jako TV5. Rząd Kanady corocznie przeznacza na finansowanie TV5 4 mln $, aby mogła ona w dalszym ciągu prezentować Kanadyjczykom krajowe i międzynarodowe programy francuskojęzyczne wysokiej jakości.

Handel międzynarodowy

Eksportuje się głównie pojazdy mechaniczne (24%), maszyny (20%), towary przemysłowe (19%). Import stanowią: maszyny (31%), pojazdy mechaniczne (23%). Największym partnerem gospodarczym jest USA. Obroty z zagranicą w 1999 - eksport: 277 mld USD, import: 259 mld USD. Zadłużenie zagraniczne: 253 mld USD (1996).

Spory i kwestie międzynarodowe

Spór o granicę morską z USA (cieśniny Dixon Entrance i Juan de Fuca, wyspa Machias Seal, granica na Morzu Beauforta).

Ludność rdzenna
W 1996 roku około 3% Kanadyjczyków deklarowało przynależność do jednej lub kilku z trzech grup tubylczych uznanych w 1982 r. przez Ustawę Konstytucyjną: do Północno-Amerykańskich Indian, Metysów lub ludu Inuit. Grupę ludności rdzennej stanowią w około 69% Północno-Amerykańscy Indianie, w 26% Metysi, oraz w 5% przedstawiciele ludu Inuit.

Poziom życia

Pod względem poziomu życia Kanada znajduje się na szóstym miejscu w świecie (według PKB dzielonego na głowę ludności) za Stanami Zjednoczonymi, Szwajcaria, Luksemburgiem, Niemcami i Japonią. Pozycja Kanady rośnie, gdy przy ocenie brane są pod uwagę inne czynniki poza PKB (np. wykształcenie, średnia długość życia), które stanowią o "jakości życia".

Wielokulturowość - kanadyjska różnorodność rasowa i etniczna

Wielokulturowość jest podstawową cechą charakterystyczną kanadyjskiego społeczeństwa. W przyszłości cecha ta ulegnie nasileniu. Już dziś około dwóch piątych mieszkańców Kanady ma inne pochodzenie niż brytyjskie, francuskie lub wywodzące się od rdzennej ludności kraju. W 1971 roku Kanada stała się pierwszym krajem na świecie, który wprowadził politykę wielokulturowości. W 1986 roku rząd przyjął Employment Equity Act (Ustawa o równości szans w zatrudnieniu), zaś w 1988 roku Canadian Multiculturalism Act (Ustawa o wielokulturowości).Sięgając do długiej tradycji kanadyjskiego ustawodawstwa o prawach człowieka, polityka wielokulturowości potwierdza fakt, że Kanada "uznaje i ceni" swoją ogromną różnorodność etniczną i rasową. Canadian Multiculturalism Act określa kierunek, w jakim powinien zmierzać rząd federalny, by osiągnąć równość obywateli w życiu gospodarczym, społecznym, kulturalnym i politycznym kraju. Wprowadzając politykę wielokulturowości, rząd pragnie pomóc w budowie społeczeństwa jednoczącego obywateli, opartego na wartościach wzajemnego poszanowania, równości i pełnego uczestnictwa w życiu społecznym niezależnie od rasy, pochodzenia etnicznego, języka czy wyznania. W ostatnim raporcie World Comission on Culture and Development UNESCO stosunek Kanady do wielokulturowości przedstawiony jest jako wzór do naśladowania dla innych krajów. Kanada uznawana jest za światowego lidera na tym polu.

Monarchia

Od czasów francuskiej kolonizacji i rządów brytyjskich do współczesnego kraju z własnym rządem, Kanadyjczycy byli i są poddanymi monarchy. Jakkolwiek od 1867 r., jako samorządne dominium Imperium Brytyjskiego, Kanada posiadała własny rząd, to jednak tak jak i inne kolonie brytyjskie pełną suwerenność uzyskała w 1931 roku na mocy Statutu Westminsterskiego. Elżbieta II, Królowa Anglii, jest także Królową Kanady oraz władczynią szeregu innych krajów. Będąc Królową Kanady swoje uprawnienia przekazuje reprezentującemu ją kanadyjskiemu Gubernatorowi Generalnemu. Jako monarchia konstytucyjna Kanada hołduje zasadzie: królowa panuje, ale nie rządzi.

System parlamentarny

Korzenie kanadyjskiego systemu parlamentarnego sięgają tradycji brytyjskich. W zgodzie z tradycją przekazaną przez parlament brytyjski, parlament kanadyjski składa się z Królowej (reprezentowanej przez Gubernatora Generalnego), Senatu i Izby Gmin. Senat, nazywany także Izbą Wyższą, ukonstytuowany jest na wzór brytyjskiej Izby Lordów. Jego 104 członków jest nominowanych, a nie wybieranych, i w większości reprezentują cztery główne regiony Kanady: Ontario, Quebec, Zachód i prowincje atlantyckie. Poza kilkoma wyjątkami Senat ma takie same uprawnienia jak Izba Gmin. Izba Gmin jest głównym ciałem tworzącym prawo. Zasiada w niej 301 posłów reprezentujących 301 okręgów wyborczych. Konstytucja kanadyjska wymaga, aby wybory do Izby Gmin odbywały się nie rzadziej, niż co pięć lat. Podobnie jak w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, Kanadyjczycy wybierają w jednej rundzie głosowania jednego posła ze swego okręgu wyborczego. W każdym okręgu wyborczym wybierany jest kandydat, który otrzymał największa ilość głosów - nawet, jeśli było ich mniej niż połowa wszystkich oddanych. Kandydaci zwykle reprezentują partie polityczne, jakkolwiek niektórzy z nich startują jako niezależni. W większości wypadków rząd formuje partią, która zdobyła największą liczbę mandatów w parlamencie. Do jej przywódcy zwraca się Gubernator Generalny z prośbę o objęcie stanowiska Premiera. Władzę wykonawczą reprezentuje Rada Ministrów (Gabinet) pracującą pod przewodnictwem Premiera. Ministrowie wybierani są przez Premiera spośród deputowanych zwycięskiej partii. Z formalnego punktu widzenia Premier i Gabinet są doradcami Królowej. Jednak w rzeczywistości władza spoczywa w rękach Gabinetu, a Gubernator Generalny postępuje zgodnie z wytycznymi Rady Ministrów. Rząd Kanady - na czele z 25 osobowym Gabinetem - sprawuje swoje obowiązki za pośrednictwem federalnych ministerstw, agencji, rad, komisji i korporacji będących własnością Skarbu Państwa.

System prawny

Kanada jest młodym krajem, lecz jej system prawny bogaty jest w tradycje. Prawo zwyczajowe, stosowane we wszystkich prowincjach z wyjątkiem Quebecu, opiera się na zasadach rozwiniętych w średniowiecznej Anglii. Zasady prawa cywilnego prowincji Quebec sięgają korzeniami jeszcze odleglejszej przeszłości - prawa rzymskiego - oraz odzwierciedlają wiele rozwiązań prawa francuskiego. Tradycje te leżą u podstaw kanadyjskiego systemu prawnego. Z biegiem lat były one modyfikowane i dostosowywane do kanadyjskiej rzeczywistości. Sądy interpretują prawo w taki sposób, by odzwierciedlało ono zmieniające się warunki i okoliczności.

Kanadyjski system oświatowy

Obowiązkowe jest wykształcenie podstawowe. Oświata stawia przed sobą dwa cele: dać jednostkom możliwość rozwoju oraz dostarczyć społeczeństwu umiejętności potrzebnych do rozwoju w kierunkach najbardziej przez nie pożądanych. Kanadyjski system stara się urzeczywistniać te dwa, często stojące ze sobą w sprzeczności, cele. Takie cechy systemu edukacji jak wszechstronność, zróżnicowanie i ogólnodostępność odzwierciedlają kanadyjskie przekonanie o wadze nauczania. Na system oświatowy w Kanadzie składa się 10 systemów oświatowych prowincji i dwóch terytoriów. W ramach tych systemów działają szkoły publiczne, niepubliczne (na przykład wyznaniowe) i prywatne. Zgodnie z prawem, dzieci zobowiązane są do uczęszczania do szkół od 6-7 do 15 lub 16 roku życia. By możliwe było wypełnienie nałożonego przez prawo obowiązku, kształcenie podstawowe i średnie (z wyjątkiem prywatnego) jest opłacane z funduszy publicznych. W Quebecu także college ogólne i zawodowe (CEGEPs lub Colleges d'enseignement general et professionnel) są utrzymywane ze środków publicznych i nauka w nich wymaga tylko wniesienia minimalnego wpisowego. Większość placówek oświatowych kształcących na wyższym poziomie niż szkoła średnia pobiera opłaty Scholarships (kanadyjski milenijny program stypendialny). Dzięki dotacji w wysokości 2,5 mld $, w ciągu następnych 10 lat z programu skorzysta corocznie ponad 100 000 studentów. Jest to największa, pojedyncza inwestycja rządu federalnego w system oświaty, popierającą powszechny dostęp do kształcenia na poziomie wyższym. Średnie stypendium będzie wynosić 3 000 $ rocznie i jedna osoba będzie mogła otrzymać do 15 000 $ w ciągu czterech lat studiów. Kanadyjskie przekonanie o wadze nauki jest powszechne i głębokie. Znajduje ono wyraz w zobowiązaniach finansowych rządu. Kanada znajduje się wśród światowych liderów pod względem wydatków na oświatę w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Kanada utrzymuje wysoki poziom inwestycji oświatowych, ponieważ przynoszą one znaczne korzyści. Niemal wszędzie jakość oświaty jest bezpośrednio związana z jakością życia. W Kanadzie wysoki poziom wykształcenia społeczeństwa (niemal połowa populacji powyżej 15 roku życia ukończyła szkołę policealną lub wyższe studia) udowodnił, że jest to ważny czynnik wpływający na pomyślność mieszkańców i wzrost ich szans życiowych. Wysoki poziom wykształcenia przyczynił się także do ukształtowania opinii o Kanadzie jako kraju, w którym intelektualne dokonania są wspierane i umiejętnie wykorzystywane.

Uroczystości i wydarzenia

Zimowy Karnawał w Quebec City, który odbywa się w ostatnich dwóch tygodniach lutego, oferuje takie atrakcje, jak pochody, rzeźbienie w lodzie, ślizgi po śniegu, tańce i muzykę. Montreal Jazz Festival przyciąga w czerwcu zarówno międzynarodowe sławy, jak i muzyków miejscowych. Dwa najważniejsze wydarzenia odbywające się w czerwcu w Toronto, to wielokulturowy Caravan, oferujący muzykę etniczną, tańce i rozmaite potrawy. We wrześniu, także w Toronto odbywa się międzynarodowy festiwal filmowy pod nazwa Festival of Festivals. W lipcu z kolei Calgary gości popularne Calgary Stampede, którego główną atrakcją są wyścigi wozów dawnych amerykańskich pionierów oraz rodeo. Na zachodzie kraju, w Victorii, ma miejsce sierpniowy First Peoples' Festival (Festiwal Pierwszych Ludów) z pokazami tradycyjnego rzemiosła, tańców i przejażdżkami na wojennych łodziach.

Sport
Dyscyplinami sportu cieszącymi się największa popularnością w Kanadzie są: pływanie, hokej na lodzie, narciarstwo przełajowe i alpejskie, palant (baseball), tenis, koszykówka i golf. Hokej na lodzie i lacrosee (gra podobna do hokeja na trawie z zastosowaniem rakiet zamiast kijów) uznawane są za sporty narodowe Kanady.