Wyrok
Ułomność ludzkiego wymiaru sprawiedliwości
Kary wymierzane przez ludzi skłaniają do refleksji o ułomności ludzkiego wymiaru sprawiedliwości. Jego parodią, urągającą człowieczeństwu, są na ogół sądy wojenne, sądy stalinowskie czy absurdalne zbiorowe wyroki wydane przez Hitlera na Żydów czy Romów. Odwrotnym problemem jest nieadekwatność wyroków (wydawanych na zbrodniarzy hitlerowskich czy stalinowskich) wobec ich win. W Dekalogu V Krzysztofa Kieślowskiego wykonanie wyroku śmierci pokazane zostaje jako kolejna zbrodnia, akt zemsty,...
Piłat
I oto wszystko się już skończyło – życzliwie spoglądając na Piłata, mówił aresztowany – i niezmiernie się z tego cieszę. Radziłbym ci, hegemonie, abyś na czas jakiś opuścił pałac i odbył małą przechadzkę po okolicy, chociażby po ogrodach na stoku eleońskiej góry. Burza nadciągnie... – więzień odwrócił się i popatrzył zmrużonymi oczyma na słońce – później, pod wieczór. Przechadzka dobrze ci zrobi, a ja chętnie ci będę towarzyszył. Przyszło mi do głowy kilka nowych myśli, które, jak sądzę,...
Brak pogrzebu – symbolem odebrania ludzkiej godności
Niestety, nie wszystkim takie marzenia się spełniły. Już Antygona Sofoklesa opisuje nieludzką decyzję władcy – tyrana Kreona,o zakazie grzebania krewnego, Polinika, zabitego w bratobójczej walce, uznanego za zdrajcę. W I liadzie mowa o okrutnej decyzji Achillesa, który nie zgodził się na pogrzeb księcia trojańskiego Hektora, na szczęście zmienił swą decyzję przebłagany przez starego króla Priama. W naturalistycznym opowiadaniu Stefana Żeromskiego Rozdzióbią nas kruki, wrony mowa o...
Chora, umierająca
Smutny wizerunek schorowanej umierającej matki utrwaliła zwłaszcza literatura pozytywizmu. Sprawcą nieszczęścia kobiety nie są zwykle niewdzięczne dzieci, lecz nędza, ubóstwo i wynikające z nich zaniedbanie, złe warunki życia, brak środków na leczenie. Np. w noweli Marii Konopnickiej Nasza szkapa matka wegetuje w ubogim domu, z którego wyprzedaje się kolejne sprzęty. W końcu umiera, źle leczona, niedożywiona, osierocając dzieci. Za późno przywieziona do szpitala bohaterka jednej z...
Totalitaryzm parabolicznie
Za parabolę totalitaryzmu (możliwych też wiele innych odczytań) uważa się też niekiedy Proces Franza Kafki. Wszechwładna biurokracja, która osacza Józefa K. i wydaje na niego niesłuszny wyrok, choć bohater nigdy nie poznał przyczyn oskarżenia, kojarzy się z biurokracją państw totalitarnych. Jednak powieść można też traktować jako parabolę ludzkiego losu – każdego z nas, jak Józefa K., czeka śmierć, choć nie znamy przyczyn wyroku...
Dobra matka staruszka
Postać matki staruszki spotykamy m.in. w Balladynie Juliusza Słowackiego. Starowinka kocha obie córki: Alinę i Balladynę i marzy o szczęściu dla nich, a gdy nadarza się okazja, stara się wydać którąś z córek za możnego pana Kirkora, pukającego przypadkiem do ich chaty. Troskliwa, kochająca i dobra, dozna srogiego zawodu: jej ukochana Alina nie powróci z lasu,podstępnie zabita przez siostrę, a Balladyna jako wielka pani wyrzeknie się matki i każe poszczuć ją psami. Gdy staruszka przyjdzie...
Podjęcie decyzji równej samobójstwu
Literatura przedstawia też szereg bohaterów, którzy samobójcami sensu stricte nie są, ale niejako sami na siebie wydają wyrok śmierci. Wolą żyć, ale tak organizują swe życie, jak gdyby świadomie z tego daru zrezygnowali, igrają ze śmiercią, dopuszczają jej wybór, jeśli tego wymagać będą okoliczności. Np. tytułowy bohater średniowiecznej Pieśni o Rolandzie niejako wydaje wyrok na siebie i swoich współtowarzyszy, rezygnując z wezwania pomocy i stając do walki przeciw nierównym siłom wroga....
Samotność tyrana
Samotny pozostaje w swych poczynaniach tyran Klaudiusz żyjący w ciągłym niepokoju. Mając świadomość, że jest winien zbrodni, a Hamlet depcze mu po piętach, musi przy innych robić dobrą minę do złej gry, za plecami snując intrygi: wysyła Hamleta w podróż, potajemnie pisząc list do innego władcy, by go zgładził, gdy podstęp jednak się nie udaje i Hamlet wraca, próbuje w inny sposób zamordować księcia (trucizna). Podobnie samotny jest Kreon, wydający wyrok na Antygonę. Ma przeciwko sobie syna i...
Zbrodniarze totalitaryzmu
Odrębny rozdział świata zbrodni stanowią zbrodnie przeciw ludzkości – zbrodnie w państwach totalitarnych. Zbrodniarzami wojennymi wyzutymi z ludzkich uczuć są niemieccy kaci opisani w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego czy Medalionach Zofii Nałkowskiej albo Kolumbach . Roczniku 20 Romana Bratnego – bawi ich strzelanie do Żydów, bawi torturowanie więźniów. A jednak sztuka Leona Kruczkowskiego Niemcy czy Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego pokazują, iż „Niemcy są ludźmi” i role...
Kara wymierzona przez ludzi
W Makbecie zemsty dokonują ludzie, ale zgodnie z wolą sił wyższych. Czarownice przepowiadają Makbetowi, że nie zginie z ręki człowieka zrodzonego przez kobietę i że póki las Birnam nie zacznie iść ku niemu, jest bezpieczny (tymczasem oddziały osłonięte gałęziami, wyglądające tak, jakby las szedł, rzeczywiście atakują Makbeta, a zabija go Makduf, człowiek nie zrodzony, lecz wydobyty z łona kobiety cesarskim cięciem). Niekiedy, zwłaszcza w prozie realistycznej, karę wymierzają ludzie. W...
Zbrodnia wynikająca z pychy
Zdarza się też, że ktoś popełnia zbrodnię, bo wydaje mu się, że sam może,jako wybitna jednostka, stanowić prawa i wymierzyć sprawiedliwość. Tak jest np. w przypadku bohatera Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. Raskolnikow sądzi, że może sam wydać i wykonać wyrok na starej lichwiarce– pieniądze zabrane starej umożliwiłyby bowiem przetrwanie rodzinie Rodiona, a także niesienie pomocy innym cierpiącym. Rodi on samodzielnie, także opierając się na sądach innych, ocenia lichwiarkę jako...
Rosjanin jako zaborca
Obraz Rosjan – wrogów i zaborców – utrwalił się nawet w piosenkach. Jacek Kaczmarski w Śnie Katarzyny II przedstawia władczynię Rosji jako żądną krwi kochankę-tyrankę, „niewyżytą Niemrę”, która „na smyczy trzyma filozofów Europy”, ale marzy o silnym kochanku – kazałaby go jednak ściąć w obawie przed tym, że ściągnie jej z głowy „koronę carów”. Obraz carskich służalców utrwalił Kaczmarski w piosence Rejtan – czyli raport ambasadora . Wizję Rosjan jako wrogów, zaborców znajdziemy w...
Kafkowski everyman Józef K.
Takim everymanem jest niewątpliwie postać z powieści Franza Kafki P roces – Józef K. Nie znamy nawet jego nazwiska. Bohater nijaki, skromny, szary, niewyróżniający się niczym szczególnym, uosobienie przeciętności staje nagle przed dramatem – zostaje nieoczekiwanie oskarżony (nie wiadomo z jakiego powodu) i odtąd żyje w stanie ciągłego zagrożenia, żyje widmem procesu. Przeciwko niemu działają liczni, często niekompetentni urzędnicy (symbolizujący zapewne bezwzględność biurokracji, a może...
Samobójstwo Antygony
P ewną analogię można też znaleźć pomiędzy wymienionymi bohaterami a Antygoną.Dla niej także istnieją wyższe wartości niż życie. Ona także gotowa jest wybrać śmierć,byle te wartości ocalić. Bohaterka tragedii Sofoklesa wie, że praktycznie wydaje na siebie wyrok, broniąc praw boskich i przeciwstawiając się władzy. Decyzji jednak nie zmienia. Próbuje pogrzebać ciało swego brata zdrajcy, wbrew woli władcy Kreona, i zostaje skazana na śmierć. Trudno uznać jej decyzję za równą samobójstwu, może...
Chlubne wyjątki
W obrazku Marii Konopnickiej mowa o uniewinnieniu „dziecięcia”, które kradło jabłka w sadzie– wedle prawa powinno zostać ukarane, jednak sędzia wziął pod uwagę sytuację oskarżonego: nieletniego, biednego, głodnego, nieuczonego... Podobnie w serialu Dom Jana Łomnickiego sędziowie biorą pod uwagę szczególną sytuację oskarżonego doktora – byłego więźnia obozu koncentracyjnego, który zastrzelił swego byłego oprawcę... Sprawiedliwy wyrok wydaje też sąd w Lalce Bolesława Prusa – pomawiana o...