Odrębny rozdział świata zbrodni stanowią zbrodnie przeciw ludzkości – zbrodnie w państwach totalitarnych. Zbrodniarzami wojennymi wyzutymi z ludzkich uczuć są niemieccy kaci opisani w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego czy Medalionach Zofii Nałkowskiej albo Kolumbach. Roczniku 20 Romana Bratnego – bawi ich strzelanie do Żydów, bawi torturowanie więźniów. A jednak sztuka Leona Kruczkowskiego Niemcy czy Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego pokazują, iż „Niemcy są ludźmi” i role katów i oprawców z powodzeniem łączą z rolami troskliwych synów (Willie z Niemców), mężów, ojców (Stroop z Rozmów z katem). Zbrodniarze sowieckiego totalitaryzmu to cyniczni tyrani, przedstawieni w Na nieludzkiej ziemi Józefa Czapskiego czy parabolicznym filmie Pokuta oraz lokalni zbrodniarze utrwaleni w prozie łagrowej (Opowiadania kołymskie Warłama Szałamowa, Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, proza Leo Lipskiego i Aleksandra Sołżenicyna, wspomnienia Oli Watowej Wszystko, co najważniejsze). Są oni odpowiedzialni(w skali makro lub mikro) za miliony wyroków śmierci, nieszanowanie ludzkiego życia, morze cierpienia i kłamstwa (zbrodnia katyńska tuszowana przez dyplomację rosyjską – Na nieludzkiej ziemi). O karze dla nich wszystkich wspomina Czesław Miłosz w wierszu Który skrzywdziłeś. Słowa: „nie bądź bezpieczny, poeta pamięta” oraz „spisane będą czyny i rozmowy” zapowiadają odpowiedzialność za zbrodnie.
filmy Popiół i diament, reż. Andrzej Wajda – adaptacja filmowa powieści Jerzego Andrzejewskiego; ostatnie zadanie konspiracyjne Maćka Chełmickiego,film o konieczności wykonania wyroku, którego się nie rozumie (Maciek wcale nie chce śmierci komunisty Szczuki; wcześniej w wyniku pomyłki giną robotnicy), Dekalog V, reż. Krzysztof Kieślowski – kara śmierci jako akt zbrodniczej zemsty społeczeństwa na mordercy, Tańcząc w ciemnościach, reż. Lars von Trier – kara śmierci jako zbrodnia; niesprawiedliwy nieludzki wyrok skazujący na śmierć ślepnącą kobietę, która przywłaszczyła sobie pieniądze,by przeznaczyć je na operację tracącego wzrok syna, Danton, reż. Andrzej Wajda – adaptacja filmowa sztuki Stanisławy Przybyszewskiej; o zbrodniach rewolucji francuskiej, Pokuta, reż. Tengiz Abuładze – filmowy rozrachunek ze zbrodniami stalinowskimi, wielka filmowa metafora, Przedwiośnie, reż.Filip Bajon – adaptacja powieści Stefana Żeromskiego; o zbrodniach rewolucji w Baku, Wrota Europy, reż. Jerzy Wójcik – o zbrodni bolszewików dokonanej w pewnym szpitalu, Prymas. Trzy lata z tysiąca, reż. Teresa Kotlarczyk– film o zbrodniach stalinowskich w czasach, gdy prymas Wyszyński przebywał w więzieniu, Nic, reż. Dorota Kędzierzawska – historia pewnej dzieciobójczyni,oparta na wydarzeniach autentycznych; do zabicia własnego dziecka skłania dobrą matkę wielodzietnej rodziny bieda i szantaż męża spektakle Swidrygajłow, reż. Andrzej Domalik, Teatr Powszechny w Warszawie– na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego, Król Edyp, reż. Gustaw Holoubek, Teatr Ateneum w Warszawie – na podstawie tragedii Sofoklesa
kara, rewolucja, totalitaryzm, tyran
Materiał opracowany przez eksperta
Czas czytania: 1 minuta