Wina

Kara

„Córko – rzecze jej stary – Nie masz zbrodni bez kary. Lecz jeśli szczera skrucha, Zbrodniarzów Pan Bóg słucha”. (Adam Mickiewicz, Lilije ) Choćby przed tobą wszyscy się skłonili Cnotę i mądrość tobie przypisując, Złote medale na cześć twoją kując, Radzi, że jeszcze jeden dzień przeżyli, Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta Możesz go zabić – narodzi się nowy. Spisane będą czyny i rozmowy. Lepszy dla ciebie byłby świt zimowy I sznur i gałąź pod ciężarem zgięta. (Czesław Miłosz,...

Wina

Obłęd bohaterów antycznych, biblijnych, średniowiecznych

W ataku obłędu morduje żonę i własne dzieci heros Herakles. Potem ciężko pokutuje za swe winy. Za swoisty rodzaj szaleństwa czy raczej transu uchodzą doświadczenia Pytii delfickiej czy innych wieszczek i doświadczenia uczestników orszaku Dionizosa, poprzez picie wina i orgie, szalone tańce, oddających cześć bogu. W Biblii obłęd łączy się często z obecnością szatana, a uleczenie z tego stanu utożsamia się z wypędzeniem z człowieka złych duchów – o ich wypędzaniu przez Jezusa czytamy w...

Dylematy buntowników i spiskowców

Bardzo poważne dylematy przeżywają bohaterowie romantyczni. Tragiczni mściciele, tacy jak Giaur czy Jacek Soplica, zwykle wybierają zemstę, zbrodnię, a potem pokutują za swoje winy. Muszą wybierać między konwencjonalną moralnością a koniecznością zemsty. Podobny dylemat, ale niewypływający już z krzywd osobistych, a konieczności walki za ojczyznę, ma np. Konrad Wallenrod. Musi on wybrać między etosem rycerskim a koniecznością zemsty na wrogach narodu – Krzyżakach. Wybiera złą sławę,...

Syn kazirodca

Trudnym tematem literatury jest kazirodztwo. Temat ten pojawia się jednak od czasów antycznych. Najbardziej znanym przykładem bohatera, który popełnia ten grzech, jest Edyp. Nieświadomy swej winy, jako przybysz z daleka żeni się z własną matką i zabija swego ojca – nie wie bowiem, że ludzie, których spotyka na swej drodze, są jego rodzicami, wychowywał go bowiem (jako podrzutka) zupełnie kto inny. Delikatniej motyw kazirodztwa szkicowany jest w utworach, w których syn pragnie się związać z...

Praca bohaterów mitologicznych

Praca nie była ulubionym zajęciem bogów z Olimpu.Choć... każdy z nich wiódł żywot w pewnym sensie pracowity. Poza tym, że ucztowali na Olimpie, bywali na łowach (Artemida), pojawiali się w środku bitew, wśród wojennej wrzawy (Ares, Atena), odpowiadali za sąd zmarłych (Hades)... Niewątpliwie najpracowitszym z bogów był kulawy boski kowal Hefajstos, który wciąż przebywał w swojej kuźni. Było to zresztą powodem wiecznego niezadowolenia jego żony Afrodyty – pięknej i zalotnej bogini miłości,...

Zemsta

„A gdzie przysięga? gdzie moja rada? Wszak kto przysięgę naruszy, Ach, biada jemu, za życia biada! I biada jego złej duszy! Nie tobie igrać przez srebrne tonie Lub nurkiem pluskać w głąb jasną; Surowa ziemia ciało pochłonie, Oczy twe żwirem zagasną. A dusza przy tym świadomym drzewie Niech lat doczeka tysiąca, Wiecznie piekielne cierpiąc żarzewie Nie ma czym zgasić gorąca”. (Adam Mickiewicz, Świtezianka) Wchodzi osoba w bieli, Znany chód, znana zbroja, Staje, wszyscy zadrżeli,...

Kara wymierzona własną ręką

Niekiedy zbrodniarz wymierza sobie karę własną ręką. Edyp– bohater Króla Edypa Sofoklesa i mitów greckich, dowiedziawszy się o swej, nieświadomie popełnionej, zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa, wykłuwa sobie oczy, Jokasta – jego żona i matka, wiesza się... Wedle tradycji biblijnej Judasz, który nie mógł pogodzić się z tym, że wydał Jezusa, odebrał sobie życie. Karze siebie także Krzyżak, Zygfryd de Löwe, oprawca Juranda, pośredni sprawca śmierci jego córki Danuśki, który nie może...

Konfederacja barska

Wiadomo, że w konfederacji barskiej brał udział bohater Pana Tadeusza , chluba zaścianka Dobrzyńskiego, Maciek nad Maćkami. Konfederatem barskim był też Cześnik Raptusiewicz, bohater Zemsty Aleksandra Fredry, i Ksawery Horsztyński – tytułowy (choć nie główny) bohater nieukończonego dramatu Juliusza Słowackiego ( Horsztyński ). O dniach konfederacji barskiej mówi też inny dramat Słowackiego– Ksiądz Marek . Córka rabina z Baru, Żydówka, karczmarka Judyta przyjmuje od księdza Marka...

Syn marnotrawny

Prócz synów ulubieńców Biblia (tym razem Nowy Testament ) przedstawia i grzesznych, którym jednak wybaczono ich winy. Najsłynniejsza chyba przypowieść – o synu marnotrawnym– opowiada o młodzieńcu, który, zabrawszy przypadającą mu część majątku, opuścił ojca i wyruszył w świat, tam stracił wszystko, co miał i zaczął cierpieć ubóstwo wśród obcych, gdzie pracował jako niedojadający sługa. Postanowił wówczas wrócić do domu już nie jako syn, ale sługa ojca, by – jak i inne sługi – dostać...

Kara wymierzona przez Boga po śmierci

Motyw kary wymierzonej grzesznikom po śmierci przez Boga pojawił się już w Biblii i funkcjonuje właściwie aż do dzisiaj. W Boskiej komedii Dantego pokazane są piekło i czyściec, w których dusze pokutują za swe ziemskie winy i błędy. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią także sugeruje, że nikt po zgonie nie uniknie kary za grzech. Niektóre wzbudzające lęk obrazy, np. Boscha czy gdański ołtarz Memlinga Sąd Ostateczny , ukazują tak okrutny sąd Boży, że oglądanie tych scen...

Tragiczne pomyłki

Wśród zdrajców ojczyzny odnajdziemy też w literaturze polskiej piękne postaci, które popełniły tragiczną omyłkę, wprowadzone w błąd bądź zaślepione osobistą klęską. Wprowadzony w błąd, wręcz omotany i zmuszony do przysięgi przez księcia Janusza Radziwiłła zostaje jego wierny sługa, szlachcic z fantazją, dobry dowódca i dzielny żołnierz Andrzej Kmicic. Gdy dowiaduje się o sojuszu księcia z królem szwedzkim przeciwko Polsce, jest już za późno, nie może złamać danego słowa i odstąpić od...