Wesele - Stanisław Wyspiański - opracowanie lektury

Geneza utworu.
20 listopada 1900 roku odbył się w Kościele Mariackim w Krakowie sławny ślub Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną. Po ślubie orszak weselny udał się do podkrakowskiej wsi Bronowice, do domu Włodzimierza Tetmajera. Stanisław Wyspiański, który już wtedy był znanym krakowskim artystą, został na to wesele zaproszony. Na kanwie tegoż wydarzenia powstało Wesele, którego premiera odbyła się w 1901 roku w teatrze krakowskim im. Juliusza Słowackiego. Innym sławnym gościem był Tadeusz Boy-Żeleński, który w kilkanaście lat po wystawieniu dramatu wygłosił w Teatrze Polskim w Warszawie sławną dziś Plotkę o Weselu, a następnie wydał ją drukiem. Tekst miał być komentarzem do wydarzeń i jednocześnie stanowił pewną „mapę” Wesela, ponieważ tłumaczył, jacy autentyczni artyści, inteligenci, chłopi kryją się pod postaciami fikcyjnymi. Kluczem do dramatu wydają się słowa Boya opisujące Wyspiańskiego:

szczelnie zapięty w swój czarny tużurek stał całą noc oparty o futrynę drzwi, patrząc swoimi stalowymi, niesamowitymi oczyma. Obok wrzało weselisko, huczały tańce, a tu do izby raz po raz wchodziło po parę osób, raz po raz dolatywał do jego uszu strzęp rozmowy. I tam ujrzał i usłyszał swoją sztukę.


Kto jest kim w Weselu?
Pan Młody – Lucjan Rydel. Był poetą i dramatopisarzem młodopolskim, synem sławnego profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do najbardziej znanych dzieł Rydla należą: Zaczarowane koło, Betlejem polskie i Zygmunt August, ale, paradoksalnie, największą popularność zyskał nie jako artysta, ale jako bohater Wesela. Rydel był znajomym Wyspiańskiego, który pokazał go w Weselu w sposób kpiarsko-ironiczny. Wydaje się, że Rydel ożenił się z chłopką, ponieważ… taka była moda. Jego rozmowy z Panną Młodą wskazują, że nie rozumie on mentalności chłopskiej, pokazując jednocześnie siebie jako ignoranta. Przykładem może być tu scena, w której Pan Młody proponuje zmęczonej Pannie Młodej zdjąć buty. Gdyby Rydel znał realia chłopskiej wsi i jej zwyczaje, wiedziałby, że bardzo często chłopki miały przez całe życie jedną parę butów, te, które kupowane były do ślubu. Na co dzień chłopki chodziły boso, ale ubierały obuwie, idąc do kościoła lub na wielkie uroczystości. Na dodatek Pan Młody zupełnie w inny sposób pojmuje miłość. Ciągle prosi Pannę Młodą, aby mu ją wyznawała. Chce „poezji”, wiecznego romansu. Kobieta nie rozumie, dlaczego miałaby to robić, skoro już w kościele mu tę miłość przysięgła. Rydel wydaje się również komiczny w binoklach i chłopskim stroju.

Panna Młoda – Jadwiga Mikołajczykówna. Wychodząc za mąż, Jadwiga miała zaledwie siedemnaście lat. Pokazana została w Weselu dość pobłażliwie. Jest trochę naiwna, na pewno niewykształcona. To prosta kobieta, w której zakochał się trzydziestoletni inteligent.

Gospodarz – Włodzimierz Tetmajer. Należał do inteligencji, która zżyła się z chłopstwem. Włodzimierz był synem zdeklasowanego szlachcica, który kiedyś posiadał majątek w Ludźmierzu pod Nowym Targiem. Tetmajer studiował w Paryżu, a po powrocie, w 1890 roku, ożenił się wbrew woli rodziców z szesnastoletnią wówczas Anną Mikołajczykówną, starszą siostrą Jadwigi i zamieszkał z żoną w chłopskiej chacie w Bronowicach. Ślub wywołał spore poruszenie w środowisku inteligenckim, ponieważ po raz pierwszy tak znany i wykształcony artysta ożenił się z prostą, wiejską dziewczyną. Małżeństwo jednak okazało się udane, Tetmajer bardzo dobrze czuł się w Bronowicach, rozumiał się z żoną, której na siłę nie edukował. Zresztą początkowo wiedli dość skromne życie w domu ojca Anny. Dopiero po kilkunastu latach, kiedy dzieła Tetmajera zaczęły się sprzedawać, a on został posłem stronnictwa ludowego ziemi krakowskiej, wybudował własny, niepowtarzalny dom. Włodzimierz Tetmajer był również przyrodnim bratem Kazimierza Przerwy-Tetmajera.

Gospodyni – Anna Mikołajczykówna. To najstarsza siostra Marii i Jadwigi i jednocześnie żona Włodzimierza Tetmajera. Pełni w Weselu rolę pani domu, jednocześnie jest w niej pewna surowość, a także pobłażliwość dla postępowania artystów. To właśnie Gospodyni traktuje wizytę Wernyhory dość niepoważnie, powstrzymuje męża. Boy-Żeleński pisze, że prawdopodobnie liczył się dla niej jedynie dom i dzieci, które stanowiły oazę spokoju w porównaniu z hałaśliwym życiem cyganerii artystycznej, z którą spotykał się mąż.

Dziennikarz – Rudolf Starzewski. Był znanym dziennikarzem, a latach 1901-1920 redaktorem naczelnym stańczykowskiego “Czasu”. Starzewski był niezwykle ciekawą postacią. Z jednej strony nie unikał życia towarzyskiego, lubił spotykać się z artystami, z drugiej uchodził za tytana pracy, człowieka wiecznie piszącego i przesiadującego w redakcji. Był przyjacielem z lat studenckich Wyspiańskiego. Może też dlatego dramatopisarz potraktował go bardziej poważnie niż innych bohaterów dramatu.
Radczyni – Antonina Domańska. To spokrewniona z Rydlami znana autorka powieści dla młodzieży (między innymi Historii żółtej ciżemki). Nazywana radczynią, ponieważ jej mąż był radcą miejskim, a jednocześnie lekarzem i profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej sławne rozmowy z Kliminą pokazują, że kompletnie nie ma pojęcia o życiu chłopskim, nie potrafi się z nim zintegrować, bo traktuje chłopów z góry i bez specjalnego zainteresowania.

Poeta – Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Jeden z najwybitniejszych poetów Młodej Polski, przyrodni brat Włodzimierza Tetmajera, kuzyn Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Pokazany w dramacie jako dekadent, uprawiający „sztukę dla sztuki”, traktujący miłość niepoważnie.

Marysia – Maria Mikołajczykówna. Siostra Anny i Jadwigi. Podobno dziewczyna o nieprzeciętnej urodzie. Najpierw była zaręczona z malarzem Ludwikiem de Laveuax (zmarł w Paryżu na gruźlicę), potem wyszła za mąż za chłopa, Wojciecha Susuła (który trzy lata po ślubie zmarł również na gruźlicę), a następnie została żoną jakiegoś mężczyzny z miasta. Przedstawiona w Weselu bardzo pozytywnie jako kobieta pełna wewnętrznego smutku i melancholii.

Zosia – Zofia Pareńska. Była córką znakomitego lekarza, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po latach wyszła za mąż za Tadeusza Boya-Żeleńskiego, ale sławna jest historia o Rudolfie Starzewskim, który podobno zakochał się w Zosi bez pamięci (zresztą jego pochlebstwa do dziewczyny pokazane zostały w scenie drugiej aktu I) i popełnił samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości.

Maryna – Maria Pareńska. Była starszą siostrą Zofii.

Nos – to najtrudniejsza do odszyfrowania postać. Boy twierdzi, że pierwowzorem Nosa był malarz, Tadeusz Noskowski, albo kombinacja cech Noskowskiego i Stanisława Czajkowskiego. Nos jest typowym reprezentantem krakowskiej cyganerii artystycznej zafascynowanej Stanisławem Przybyszewskim (przybyszewszczyzna). Wyspiański wyraźnie kpi tu z postawy pijaka-artysty, jego teatralności, zadufania w sobie.

Żyd – Hirsz Singer. Był karczmarzem w Bronowicach Małych. Podobno, gdy jego córka, Józefa, zastępowała ojca, dawała artystom alkohol na kredyt. Karczma popadła w długi. Singer rozstał się z żoną (karczmę później prowadził jego syn, Rumek) i wyjechał do domu starców w Krakowie. Zmarł podczas I wojny światowej, a jego cała rodzina, poza Józefą, podczas okupacji.

Rachela – Józefa (Pepa) Singer. To córka Hirsza Singera. Jest jedną z najciekawszych postaci. W rzeczywistości Papa Singer była koleżanką z lat szkolnych sióstr Mikołajczykówien, ale też dość bezbarwną, niczym nieodróżniającą się kobietą, której w zasadzie sztuka nie interesowała. Nie brała także udziału w życiu krakowskiego czy bronowickiego światka artystycznej cyganerii. Dopiero po ukazaniu się Wesela, Pepa stała się Rachelą i znana była niemalże całemu światkowi artystycznemu właśnie pod tym imieniem. Życie nie przyniosło jej jednak wyłącznie radości. W 1919 roku Pepa przeszłą na katolicyzm, ukrywała się jednak podczas okupacji, a po powstaniu, w 1942 roku została wywieziona do obozu w Pruszkowie. Przeżyła wojnę i wróciła do Krakowa. Bardzo ważna postać w dramacie, gdyż jest niejako muzą, kobietą wykształconą a zarazem tajemniczą, zaprasza chochoła na wesele, ale jej nie ukazuje się żadna zjawa.

Klimina – to postać autentyczna, gospodyni z Bronowic Małych.

Czepiec – Błażej Czepiec. Był bliskim krewnym Mikołajczyków, wujem Jadwigi, Marii i Anny. Na weselu pełnił rolę starosty.

Czepcowa – żona Czepca.

Haneczka – Hanna Rydlówna. Bardzo młodziutka siostra Lucjana Rydla.

Ojciec – Jan Mikołajczyk. Chłop z Bronowic Małych, ojciec Anny, Marii, Jadwigi, Jana i Jakuba.

Jasiek – Jan Mikołajczyk, brat Jadwigi, Anny, Marii i Jakuba, później był gospodarzem w Bronowicach Małych.

Wojtek – Wojciech Susuł. Chłop z Bronowic Małych, mąż Marii Mikołajczykówny.

Kuba – Jakub Mikołajczyk, brat Jadwigi, Anny, Marii i Jana.

Kasper – Kasper Czepiec, krewny Błażeja Czepca.

Isia – Jadwiga, najstarsza córka Włodzimierza i Anny Tetmajerów.