առ

• Audio (Eastern Armenian)

  (file)

• (Eastern Armenian, standard) IPA^(key): [ɑr]
• (Western Armenian, standard) IPA^(key): [ɑr]

Learned borrowing from Old Armenian առ (aṙ).

առ • (aṙ)

1. (dated) by (in the formula X առ (aṙ) X, indicates a steady progression, one X after another)

   Synonym: ետևից (etewicʻ)

   էջ առ էջ ― ēǰ aṙ ēǰ ― page by page

2. (dated) to, towards (indicates direction)

   Synonyms: դեպի (depi), ուղղված (uġġvac)

   բողոք առ Եվրոպա ― boġokʻ aṙ Evropa ― complaint to Europe

3. (dated) until

   առ 15 հունվարի ― aṙ 15 hunvari ― until January 15th

4. (dated) per

   առ հարյուր ― aṙ haryur ― per cent

• “առ”, in Žamanakakicʻ hayocʻ lezvi bacʻatrakan baṙaran [Explanatory Dictionary of Contemporary Armenian] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, 1969, page 169c

From Old Armenian առ (aṙ).

առ • (aṙ)

1. plunder, pillage
2. taking

առ • (aṙ)

1. second-person singular imperative of առնել (aṙnel)

From Proto-Indo-European *pr̥s- or *pors-V́-. Cognate with Ancient Greek παρά (pará) and Sanskrit पर (pára).

առ • (aṙ)

1. (with dative) because of, due to

   առ նախանձու ― aṙ naxanju ― because of jealousy

   առ ահի, երկիւղի ― aṙ ahi, erkiwłi ― for fear, through fear

   առ վշտին ― aṙ vštin ― because of the sorrow

   առ ձերում անմտութեան ― aṙ jerum anmtutʻean ― because of your folly

   առ տկարութեա՞ն ինչ, թէ առ չարակամութեան ― aṙ tkarutʻea^?n inčʻ, tʻē aṙ čʻarakamutʻean ― because of weakness or malice?

   առ խոնարհութեւն իւրում ― aṙ xonarhutʻewn iwrum ― because of own humility

   առ յոյժ յիմարութեան ― aṙ yoyž yimarutʻean ― because of stupidity

   առ չարութեան ― aṙ čʻarutʻean ― for malice, through malice

   կայթել/խայտալ առ խնդութեան ― kaytʻel/xaytal aṙ xndutʻean ― to leap for joy

2. (with dative) near, at

   առ նմա ― aṙ nma ― near him

   նստել, բազմել առ ումեմն/ումեք ― nstel, bazmel aṙ umemn/umekʻ ― to sit down near any one

3. (with dative) to

   արդարացուսջիք զնա առ հօր իւրում ― ardaracʻusǰikʻ zna aṙ hōr iwrum ― make excuses for him to his father

4. (with accusative) to, towards, in the direction of (a person)

   առ ինքն կոչէր զամենայն իշխանս ― aṙ inkʻn kočʻēr zamenayn išxans ― was calling all princes to him

   առ իս ― aṙ is ― to me

   առ նա երթալ ― aṙ na ertʻal ― to go to him

   գնաց առ դուքսն ― gnacʻ aṙ dukʻsn ― he is gone to the duke

   եկեալ է առ քեզ թագաւորն հայոց Արշակ ― ekeal ē aṙ kʻez tʻagaworn hayocʻ Aršak ― Armenian king Arshak has come to you

5. (with accusative) near, at, on, in

   առ մեզ բնակեալ է ― aṙ mez bnakeal ē ― is living with us

   առ դուրս հնձանին ― aṙ durs hnjanin ― at the doors of the wine press

   առ ափն ծովուն ― aṙ apʻn covun ― at the shore of the sea

   առ իս է յամենայն ժամ ― aṙ is ē yamenayn žam ― he is always near me

   առ հայս եւ առ յոյնս ― aṙ hays ew aṙ yoyns ― among the Armenians and Greeks

   ոչ է նոյնպէս առ անգղիացիս ― očʻ ē noynpēs aṙ angłiacʻis ― it is not even among the English

   առ արտաքս ― aṙ artakʻs ― on the outside

   առ երի ― aṙ eri ― near, towards

   առ ժամ մի ― aṙ žam mi ― at present, for the moment

   առ այժմ ― aṙ ayžm ― now

   առ ետեղ ― aṙ eteł ― there, in that very place, in the same place; immediately, directly, forthwith

   առ ե՞րբ ― aṙ e^?rb ― when? until when?

   առ երեկս ― aṙ ereks ― towards the evening

   առ երեսս ― aṙ eress ― externally, apparently

   առ ի յետոյք ― aṙ i yetoykʻ ― things past

   առ ի ներքոյ ― aṙ i nerkʻoy ― under

6. (with accusative) to

   առ մեծամեծս եւ առ իշխանս, առ ազատս եւ շինականս, ողջոյն ― aṙ mecamecs ew aṙ išxans, aṙ azats ew šinakans, ołǰoyn ― to grandees and princes, to azats and peasants, greetings!

   առ նոսա ― aṙ nosa ― to them

   ասէր առ նոսա ― asēr aṙ nosa ― was saying to them

   աղաղակէր առ նա այր մի ― ałałakēr aṙ na ayr mi ― a man was calling him

   յաւելաւ առ հարս իւր ― yawelaw aṙ hars iwr ― he joined to his forefathers

   եւ ետու առ նոսա զթուղթս թագաւորին ― ew etu aṙ nosa ztʻułtʻs tʻagaworin ― I gave the papers of the king to them

   յարգոյ՝ մեծարու է առ ամենեսին ― yargoy, mecaru ē aṙ amenesin ― he is respected by all men

   պարտ է լինել ազնուաբարոյ առ անձն եւ առ այլս ― part ē linel aznuabaroy aṙ anjn ew aṙ ayls ― it is right to respect oneself as well as others

   առ մահ վիրաւորեալ ― aṙ mah viraworeal ― wounded to death or mortally wounded

   առ մահ մեղանչել ― aṙ mah mełančʻel ― commit a deadly sin

7. (with accusative) with regard to; relatively to; in comparison to

   դարձեալ առ այպիսի ճշմարիտ ասացածս անպատշաճ հարցուածս մատուցանեն ― darjeal aṙ aypisi čšmarit asacʻacs anpatšač harcʻuacs matucʻanen ― again they are asking improper question with regard to these true sayings

   որպէս առ մի մարդ՝ այսպէս առ բոլոր աշխարհս ― orpēs aṙ mi mard, ayspēs aṙ bolor ašxarhs ― as with regard to one person, so towards the whole world

   որպէս լոյս առ խաւար ― orpēs loys aṙ xawar ― as light in comparison to darkness

   հեղգ առ ուսումն ― hełg aṙ usumn ― lazy concerning the study

   սէգ իսկ էր առ հանդերձս ― sēg isk ēr aṙ handerjs ― was proud with regard to clothing

   առ հասարակ ― aṙ hasarak ― common, general, universal; generally, universally

8. (with accusative) about

   ասաց եւ առակ մի նոցա առ այն... ― asacʻ ew aṙak mi nocʻa aṙ ayn... ― he told them a fable about...

9. (with accusative) for, for the purpose of

   հանդերձ քո մի՛ լիցի առ ի պճնել, այլ միայն առ ի պէտս մարմնոյ ― handerj kʻo mí licʻi aṙ i pčnel, ayl miayn aṙ i pēts marmnoy ― let not your clothing be for adornment, but only for the needs of the body

   եւ ժողովեալ մանկունս առ ի նիւթ վարդապետութեանն... ― ew žołoveal mankuns aṙ i niwtʻ vardapetutʻeann... ― and gathering children for the purpose of teaching...

   առ ի յայրել ― aṙ i yayrel ― for burning

   առ ի տեսանել զնա ― aṙ i tesanel zna ― to see him

   առ սրբել ― aṙ srbel ― in order to purify

   առ յիշատակ ― aṙ yišatak ― for the memory, for the remembrance

   առ զարդ ― aṙ zard ― ornamental, by way of ornament

10. (with accusative) because of, due to

    առ ի չգիտանս եկեր ― aṙ i čʻgitans eker ― he ate because of not knowing

    առ ցավս ճչել ― aṙ cʻavs ččʻel ― to cry because of pains

    առ նախանձ ― aṙ naxanj ― out of jealousy

    առ սէր ― aṙ sēr ― out of love

    առ ի՞նչ ― aṙ i^?nčʻ ― how? why? for what cause?

    առ իցէ ինձ ― aṙ icʻē inj ― no matter to me! what does it matter to me?

    առ իցեն այն ամենայն ― aṙ icʻen ayn amenayn ― of what use is all that?

11. (with accusative) by

    բան առ բան ― ban aṙ ban ― word by word

12. (with accusative) per

    առ այր ― aṙ ayr ― to each person, apiece

    գառն մի առ օր ― gaṙn mi aṙ ōr ― a lamb per day

    նկանակ մի առ այր ― nkanak mi aṙ ayr ― a bread to each man

13. (with accusative) for, as

    զնա առ աստուածս ունին ― zna aṙ astuacs unin ― they take him for a god

    առ բարեկամս ունիմ զնա ― aṙ barekams unim zna ― I keep him for my friend

    առ ոչինչ համարել ― aṙ očʻinčʻ hamarel ― to consider a worthless thing/individual

14. (with ablative) because of, due to

    առ չգոյէ ― aṙ čʻgoyē ― not having, because he had not

    առ ի չգոյէ հիւթոյ երկրին ― aṙ i čʻgoyē hiwtʻoy erkrin ― because of the absence of moisture in the earth

    առ չգիտելոյ ― aṙ čʻgiteloy ― ignorantly

15. (with ablative) for, for the purpose of

    առ ի ցուցանելոյ արար ― aṙ i cʻucʻaneloy arar ― did for the purpose of showing

    առ իմէ՞ ― aṙ imē^? ― why? for what cause or reason?

16. (with ablative) at, near

    խնդրեսցես զիմաստութիւն առ ի չարաց՝ եւ ոչ գտցես ― xndrescʻes zimastutʻiwn aṙ i čʻaracʻ, ew očʻ gtcʻes ― you will look for wisdom with the wicked, but you won't find it

17. (with ablative) from, from the side

    առ ի քէն ― aṙ i kʻēn ― from you, from your side

    առ հօրէ ― aṙ hōrē ― from the father; paternal

    եղբայր առ մօրէ ― ełbayr aṙ mōrē ― brother on the side of the mother

    առ ի ծառոյն ― aṙ i caṙoyn ― from near the tree

    առ մէնջ ― aṙ mēnǰ ― from us

18. (with instrumental) at, near, in the region of

    ոմն անկաւ առ ճանապարհաւ ― omn ankaw aṙ čanaparhaw ― someone fell near the road

    եւ անդ էր առ լերամբն երամակ մի խոզաց ― ew and ēr aṙ lerambn eramak mi xozacʻ ― and there near the mountain there was a herd of swine

    առ եզերբ գետոյ ― aṙ ezerb getoy ― at the bank of the river

    առ երկրաւ ― aṙ erkraw ― on the ground

19. (with instrumental) at the time of

    առ ջրհեղեղաւն ― aṙ ǰrhełeławn ― at the time of the deluge

    առ հնօքն թագաւորօքն ― aṙ hnōkʻn tʻagaworōkʻn ― at the time of olden kings

    առ թագաւորութեամբ Տրդատայ ― aṙ tʻagaworutʻeamb Trdatay ― under the reign of Tiridates

    առ նովին ժամանակաւ ― aṙ novin žamanakaw ― at that time, then

20. (with instrumental) in comparison with

    աղէտք քո ոչինչ են առ իմովս ― ałētkʻ kʻo očʻinčʻ en aṙ imovs ― your misfortune is nothing in comparison of mine

    զի՞նչն է յարդ առ ցորենաւ ― zi^?nčʻn ē yard aṙ cʻorenaw ― what's straw in comparison with wheat

    սակաւ ինչ է այդ առ պարտեօքս՝ զոր ունիմ առ քեզ ― sakaw inčʻ ē ayd aṙ parteōkʻs, zor unim aṙ kʻez ― it is little in comparison of what I owe you

21. (as a prefix) translating Ancient Greek πρός (prós)

    առբերեմ ― aṙberem ― bring forward

    առդնեմ ― aṙdnem ― propose

The word has the combining forms առ- (aṙ-) and առա- (aṙa-). The final -ա- (-a-) in the latter may be the conjunction -ա- (-a-) or may have an etymological value.

• → Armenian: առ (aṙ), առ- (aṙ-)

• Abrahamyan, Ašot (1976) Grabari jeṙnark [A Handbook of Old Armenian]‎ (in Armenian), 4th edition, Yerevan: Luys
• Ačaṙyan, Hračʻya (1940) Hayocʻ lezvi patmutʻyun [History of the Armenian Language] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, pages 38–39
• Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “առ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
• J̌ahukyan, Geworg (2010) “առ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik
• Martirosyan, Hrach (2010) “aṙ”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 100
• Petrosean, Matatʻeay (1879) “առ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy

From the aorist stem of առնում (aṙnum).

առ • (aṙ)

1. taking, capture, seizure
2. plunder, pillage

   առ աւար, առ եւ ապուռ ― aṙ awar, aṙ ew apuṙ ― booty

   յառ յապուռ ― yaṙ yapuṙ ― by plundering, sacking, pillaging

• Armenian: առ (aṙ), առք (aṙkʻ)

• Petrosean, Matatʻeay (1879) “առ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
• Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “առ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy