Związek Bojowników o Wolność i Demokrację
Ilustracja
Odznaka Związku Bojowników o Wolność i Demokrację
Państwo

 Polska

Siedziba

Aleje Ujazdowskie 6a, Warszawa

Data założenia

2 września 1949

Zakończenie działalności

1990

Rodzaj stowarzyszenia

Stowarzyszenie kombatanckie

brak współrzędnych
Odznaka „Za Zasługi dla ZBoWiD”
Legitymacja członka Związku Bojowników o Wolność i Demokrację

Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD) – organizacja kombatancka utworzona 2 września 1949, w wyniku narzuconego zjednoczenia 11 istniejących w tym czasie, działających od 1945, organizacji kombatantów i więźniów obozów hitlerowskich. Do 1989 politycznie i organizacyjnie podporządkowany Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[1]. Siedziba Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację mieściła się w pałacu Aleksandra Rembielińskiego w Warszawie[2].

Organizacja kombatancka

Kongres połączeniowy odbył się w dniach 1–2 września 1949 w Warszawie i w jego wyniku 30 września 1949 zespolono 11 organizacji kombatanckich[3]: Związek Bojowników o Wolność i Demokrację stworzono z następujących organizacji kombatanckich:

2 czerwca 1950 Związek Bojowników o Wolność i Demokrację został wpisany do rejestru stowarzyszeń i związków przez Prezydium Rady Narodowej miasta stołecznego Warszawy z mocą obowiązującą na cały kraj[4]. Od początku istnienia obowiązywał statut Związku[5], a w 1960 został wydany nowy statut[6]. Zmian w statucie dokonano na III Kongresie organizacji we wrześniu 1964[7]. IV Kongres odbył się w dniach 19–20 września 1969, a w jego trakcie dokonano zmian w statucie[8]. V Kongres odbył się w dniach 8–9 maja 1974[9]. Podczas tej imprezy udekorowano sztandar Związku Orderem Budowniczych Polski Ludowej (ZBoWiD odznaczono tym orderem jako pierwsze stowarzyszenie wyższej użyteczności)[10]. VI Kongres miał miejsce w dniach 7–8 maja 1979[11].

Związek Bojowników o Wolność i Demokrację zrzeszał część byłych żołnierzy z regularnych polskich formacji wojskowych, organizacji zbrojnych walczących o niepodległość Polski w okresie przed 11 listopada 1918, organizacji konspiracyjnych walczących w okresie II wojny światowej, więźniów obozów hitlerowskich, żołnierzy Wojska Polskiego oraz członków różnych ugrupowań komunistycznych, funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, Milicji Obywatelskiej[1], ORMO[6]. Jeszcze w połowie lat 60. XX w. statut Związku nie umożliwiał członkostwa uczestnikom polskiej wojny obronnej z 1939 ani jeńcom wojennym[12]. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację zrzeszał także wdowy i sieroty, będące członkami rodzin pomordowanych lub poległych obywateli polskich. ZBoWiD był członkiem Międzynarodowej Federacji Bojowników Ruchu Oporu (FIR)[13].

ZBoWiD odmawiał jednak członkostwa wielu kombatantom, głównie z powodów politycznych, m.in. części żołnierzy Armii Krajowej[1]. Miało to miejsce zwłaszcza do roku 1956, w okresie największego nasilenia stalinizmu w powojennej Polsce. W 1964 odbył się III Krajowy Kongres ZBoWiD, zwany „kongresem pojednania” środowiska kombatanckiego. Przyjęta wówczas formuła bazowała na założeniu, że w ocenie kombatantów nie ma znaczenia przeszłość ale przyszłość i akceptacja budowy ustroju socjalistycznego w Polsce. W 1965 roku w ZBoWiD zrzeszonych było ok. 60 tys. byłych żołnierzy AK[14].

W 1966 roku delegacja ZBoWiD na czele z Zygmuntem Berlingiem i Marianem Sołtysiakiem złożyła wieńce na grobie generała Władysława Sikorskiego w Newark[15].

Struktura organizacyjna

Organizacja wewnętrzna Związku Bojowników o Wolność i Demokrację obejmowała Kongres, Zarząd Główny i Radę Naczelną na szczeblu centralnym. Na szczeblu Okręgu (obejmującego obszar województwa) władze stanowiły Zjazd Okręgu, Zarząd Okręgu i Prezydium Zarządu Okręgu, na szczeblu Oddziału (obejmującego obszar powiatu) Zjazd Powiatowy, Zarząd Oddziału Powiatowego i Prezydium Zarządu Oddziału Powiatowego. Na najniższym szczeblu organizacyjnym znajdowały się koła: terenowe (w latach 1950–1972 gromadzkie, od 1973 gminne), miejskie i zakładowe (te ostatnie zakładano na terenie większych zakładów pracy bądź instytucji takich jak spółdzielnie, zjednoczenia, Komendy Powiatowe Milicji Obywatelskiej).

Na każdym szczeblu organizacyjnym istniały ponadto Komisja Rewizyjna i Sąd Koleżeński, komisje problemowe (odznaczeniowa, weryfikacyjna, socjalno-bytowa, zdrowia, historyczna itp.) i kluby środowiskowe (skupiające kombatantów określonego środowiska np. Klub Woldenberczyków – byłych więźniów niemieckiego obozu jenieckiego Oflag II C Woldenberg, Klub b. Więźniów Dachau, Stowarzyszenie byłych Więźniów Politycznych Zamku Lubelskiego i „Pod Zegarem” w Lublinie).

W okresie od grudnia 1949 do 1956 r. w strukturze ZBoWiD działali tzw. „księża patrioci”, którzy m.in. w Warszawie utworzyli liczącą kilkanaście osób Komisję Księży. W grudniu 1950 grupa 32 księży powołała do życia Główną Komisję Księży przy ZBoWiD, na czele której stał ks. kan. Edmund Konarski. Ich organem, od lutego 1950 był dwutygodnik „Głos Kapłana” kierowany przez ks. płk. Stanisława Zawadzkiego (członkiem utajnionej w obawie przed restrykcjami polskiej hierarchii kościelnej, redakcji był najprawdopodobniej m.in. znany międzywojenny działacz chrześcijańsko-narodowy ks. Czesław Oraczewski[16]). Komisja skupiała lojalnych względem władzy księży. Jej głównym celem działalności była likwidacja organizacji kościelnej „Caritas”[17].

Na czele ZBoWiD stanął Franciszek Jóźwiak. Od 1964 prezesem Zarządu Głównego był Mieczysław Moczar, od 1972 Stanisław Wroński, od 1980 Włodzimierz Sokorski, a od 1983 do 1990 gen. broni Józef Kamiński. Prezesami Rady Naczelnej byli kolejno: Józef Cyrankiewicz (1949–1972), Piotr Jaroszewicz (1972–1980), Mieczysław Moczar (1980–1983), prof. Henryk Jabłoński (1983–1990).

W skład centralnych władz Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (szczególnie w skład fasadowej, obradującej jedynie raz do roku Rady Naczelnej) wybieranych na kolejnych kongresach związku (1959, 1964, 1969, 1974, 1979 oraz 1985) wchodzili zawsze przedstawiciele najwyższych władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, włącznie z I sekretarzem Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, premierem, przewodniczącym Rady Państwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, członkowie rządu i Rady Państwa, prezesi Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego, generalicja, członkowie kierownictwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a także znani kombatanci i weterani, głównie z lewicowego ruchu oporu (Armia Ludowa), ale także byli żołnierze Armii Krajowej. Wieloletnimi członkami władz Związku Bojowników o Wolność i Demokrację byli m.in.: Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski (od 1974 honorowy prezes Zarządu Głównego, od 1985 honorowy prezes Rady Naczelnej), Edward Gierek, Władysław Gomułka (członek Rady Naczelnej aż do śmierci w 1982), Marszałek Polski Marian Spychalski (członek Rady Naczelnej aż do śmierci w 1980), gen. armii Wojciech Jaruzelski (wiceprezes Rady Naczelnej 1972–1990, gen. broni Zygmunt Berling (wiceprezes Rady Naczelnej 1974–1980), gen. dyw. Mieczysław Grudzień (wiceprezes Rady Naczelnej 1974–1990) i inni.

Rada Naczelna liczyła zazwyczaj ok. 350–500 członków, a Zarząd Główny ok. 60–100 członków.

Władze naczelne Związku Bojowników o Wolność i Demokrację

Władze naczelne wybrane podczas V Kongresu Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na kadencję w latach 1974–1979:

Działalność

Do głównych zadań Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, należało potwierdzanie i weryfikowanie uprawnień kombatanckich oraz uprawnionych do nich członków rodzin. Związek realizował te cele na podstawie uprawnień przyznanych przez władze państwowe. Udzielano także wsparcia materialnego lub realizowano różnego rodzaju formy opieki nad kombatantami i ich rodzinami, oraz rodzinami pomordowanych lub poległych. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację prowadził także działalność w zakresie gromadzenia archiwaliów dotyczących walk z Niemcami w okresie okupacji niemieckiej (1939–1945) i likwidacji struktur powojennego podziemia antykomunistycznego w Polsce[1] (w zakresie wytycznych wyznaczonych przez władze komunistyczne). Cyklicznie był organizatorem obchodów ważnych rocznic oraz uczestniczył w budowie pomników upamiętniających działalność kombatancką i martyrologię. Organem prasowym Związku Bojowników o Wolność i Demokrację był tygodnik pt. „Za Wolność i Lud”.

Zmiany organizacyjne po 1990

W 1990 Związek Bojowników o Wolność i Demokrację przekształcono w Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych. Pierwszym prezesem związku był (do 1999) gen. broni Józef Kamiński, następnie gen. dyw. Wacław Szklarski. Na czele związku stoi Zarząd Główny.

Członkowie

Przypisy

  1. 1 2 3 4 Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2004, s. 861 (tom 8). ISBN 83-0114-179-4.
  2. ↑ Tadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 75. ISBN 83-223-2047-7.
  3. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 35–36.
  4. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 38.
  5. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 38–39.
  6. 1 2 ZBoWiD 1986 ↓, s. 55.
  7. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 77–78.
  8. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 118, 128–133.
  9. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 185.
  10. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 187.
  11. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 253.
  12. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 83.
  13. ↑ Encyklopedia Powszechna PWN, t. 4, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 805.
  14. ↑ „Nie tylko partia? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej” – rozdział „Bojownicy czy kombatanci? ZBoWiD w latach 1949–1989” autorstwa Doroty Gałaszewskiej-Chilczuk, IPN 2017 ISBN 978-83-8098-370-0, str. 80 i 81
  15. ↑ Dorota Gałaszewska-Chilczuk, Bojownicy czy kombatanci? ZBoWiD w latach 1949–1989, [w:] Tadeusz Ruzikowski (red.), Nie tylko partia? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944–1989: Geneza, funkcjonowanie, znaczenie, Warszawa: IPN, 2017, s. 81, ISBN 978-83-8098-370-0.
  16. ↑ Czesław Oraczewski [online], ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  17. ↑ Komisja Księży przy ZBoWiD – e-ncyklopedia [online], edu.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).

Bibliografia

  • Arnold Andrunik: Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949–1984. Sanok: 1986, s. 1–335.
  • Joanna Wawrzyniak, ZBoWiD i pamięć drugiej wojny światowej 1949–1969, Warszawa: Wyd. TRIO, 2009, ISBN 978-83-7436-185-9, OCLC 750813974.
  • Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Bartłomiej Kaczorowski (red.), Wojciech Baturo (red.), t. 8, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, ISBN 83-01-14179-4, OCLC 830615777.
  • August Grabski, Żydowski ruch kombatancki w Polsce w latach 1944–1949, Warszawa: „Trio”, 2002, ISBN 83-88542-17-6, OCLC 830396961.
  • V Kongres ZBoWiD Warszawa 8–9 maja 1974, Wyd. KiW, Warszawa 1976
  • VII Kongres ZBoWiD, Warszawa 1985
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.