Pacyfikacja Chłaniowa i Władysławina

Państwo	Polska (okupowana przez III Rzeszę - Generalne Gubernatorstwo)
Miejsce	Chłaniów i Władysławin
Data	23 lipca 1944
Liczba zabitych	44–45
Sprawca	Ukraiński Legion Samoobrony
Położenie na mapie Polski w 1939 Chłaniów
50°50′32″N 22°51′37″E/50,842222 22,860278

Pacyfikacja Chłaniowa i Władysławina – masowy mord na ludności cywilnej oraz grabieże i podpalenia przeprowadzone we wsi Chłaniów oraz przyległych koloniach Chłaniów i Władysławin, w gminie Żółkiewka, w powiecie krasnostawskim województwa lubelskiego przez służący Niemcom Ukraiński Legion Samoobrony. Pacyfikacja miała miejsce w godzinach porannych 23 lipca 1944 roku. Ofiarą zbrodni padło 44 lub 45 Polaków.

Geneza

Chłaniów był podczas okupacji niemieckiej rejonem działania partyzantki sowieckiej i komunistycznej. We wsi mieściło się powiatowe dowództwo Armii Ludowej oraz od 1944 roku szpital partyzancki^[1]. 17 października 1942 roku Niemcy aresztowali we wsi 25 Polaków, z których 16 zostało straconych na Majdanku^[2].

22 lipca 1944 roku wieczorem podczas odwrotu Niemców pod naporem Armii Czerwonej, Chłaniów znalazł się na drodze przejazdu Ukraińskiego Legionu Samoobrony. W tym czasie we wsi znajdowali się partyzanci sowieccy i aelowcy. Ich dowództwo zajmowało kwatery w gospodarstwie rodziny Królów (Gustaw Król ps. „Cygan” był dowódcą miejscowej grupy AL)^[3].

Prawdopodobnie kolumna Legionu poruszała się bez należytego rozpoznania i zabezpieczenia. Do wsi wjechał bowiem tylko samochód osobowy z dwoma oficerami niemieckimi, ukraińskim tłumaczem o ps. „Kotio” oraz niemieckim kierowcą. Poszukiwali oni kwater na nocleg dla oddziału. Pododdziały ULS pozostawały w tym czasie w pogotowiu na obrzeżach Chłaniowa. Na głównej drodze, nieopodal miejscowego kościoła, doszło do przypadkowego spotkania samochodu z furmankami, na których znajdowali się ranni sowieccy partyzanci. Wywiązała się chaotyczna wymiana ognia, w wyniku której zginął niemiecki dowódca legionu SS-Hauptsturmführer Siegfried Aßmuß, a szofer został niegroźnie ranny. Drugi oficer niemiecki oraz „Kotio” zdołali zbiec i dołączyć do głównych sił ULS. Ranny kierowca ukrył się w zbożu i następnego dnia rano dołączył do legionistów^[4][5].

W nocy pododdziały ULS dokonały rozpoznania terenu i otoczyły Chłaniów. Uczyniły to jednak na tyle powoli, że polscy i sowieccy partyzanci oraz większość ludności cywilnej zdołali opuścić wieś. Tymczasem nad ranem ukraiński dowódca Legionu płk Wołodymyr Herasymenko zarządził pacyfikację Chłaniowa w odwecie za zabicie Aßmussa. Według powojennych zeznań jednego z weteranów legionu żołnierze otrzymali rozkaz „zniszczenia wszystkich domów i zabudowań oraz zlikwidowania wszystkich mieszkańców wsi”^[6][7].

Przebieg pacyfikacji

23 lipca 1944 roku około godziny 6:00 rano do wsi i kolonii wkroczyli żołnierze ULS. Zabijali napotkanych mieszkańców, a także osoby, które usiłowały uciec. W kilku miejscach podłożono ogień. Mieszkańcy, którzy pozostali w pacyfikowanych miejscowościach, usiłowali ukryć się w stodołach i rowach^[7]. Zdarzały się przypadki rabunku mienia, np. Pawłowi Kurdyce zabrano brzytwę i srebrny zegarek, jemu samemu darowano życie^[8].

Podczas pacyfikacji, która trwała ponad godzinę, w Chłaniowie (wsi i kolonii) oraz pobliskim Władysławinie zabito 44^[9][6] lub 45^{[uwaga 1]} osób cywilnych. W gronie ofiar znalazło się pięcioro dzieci. Spalono od 35 do 41 gospodarstw^[6]. Większość ofiar została zastrzelona; niektóre osoby miały także rany cięte^[8]. Katarzynę Król, matkę „Cygana”, przed śmiercią torturowano łamiąc jej ręce^[7].

Polscy i sowieccy partyzanci nie podjęli próby przyjścia z pomocą mordowanej ludności^[7].

Po zbrodni Legion odjechał w stronę Kraśnika. Na miejsce zabitego Aßmussa Niemcy wyznaczyli nowego dowódcę, SS-Sturmbannführera Ewalda Biegelmayera^[10].

Upamiętnienie i ściganie zbrodni

Ofiary pacyfikacji pogrzebano na cmentarzu w Chłaniowie^[11].

W 1946 roku Prezydium KRN „za pomoc udzielaną oddziałom partyzanckim w czasie okupacji” odznaczyło Chłaniów Krzyżem Grunwaldu III klasy^[2]. 14 września 1969 roku na miejscu zbrodni odsłonięto pomnik^[12].

W 2013 roku dziennikarze agencji Associated Press odnaleźli w USA Michaela Karkoca (Mychajła Karkocia), który był dowódcą sotni w ULS i który według nich dowodził pacyfikacją Chłaniowa i Władysławina. Prokurator Centralnego Urzędu Ścigania Zbrodni Nazistowskich w Ludwigsburgu zapowiedział przekazanie sprawy do odpowiedniej prokuratury^[13].

W marcu 2017 roku na wniosek prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN Sąd Rejonowy Lublin-Zachód wydał nakaz aresztowania Michaela Karkoca. Pion śledczy IPN zapowiedział wystąpienie do USA z wnioskiem o ekstradycję podejrzanego^[14][15]. Karkoc zmarł w USA 14 grudnia 2019 roku^[16].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Józef Fajkowski: Wieś w ogniu: eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
• Stanisław Jastrzębski: Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939–1947. Wrocław: Wydawnictwo Nortom, 2007. ISBN 978-83-89684-04-2.
• Marcin Majewski. Przyczynek do wojennych dziejów Ukraińskiego Legionu Samoobrony (1943–1945). „Pamięć i Sprawiedliwość”. 4/2 (8), 2005. ISSN 1427-7476. 
• Marcin Majewski: Ukraińskie formacje zbrojne w służbie niemieckiej (Sipo, Orpo, Waffen SS) na Lubelszczyźnie w 1944 r. W: Marek Białokur, Mariusz Patelski: Podzielone narody. Szkice z historii stosunków polsko-ukraińskich w latach 40. XX wieku. Toruń-Opole: Wydawnictwo Adam Marszałek i Polskie Towarzystwo Historyczne, 2010. ISBN 978-83-7611-828-4.

Linki zewnętrzne

• Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa: Kwatera pomordowanych mieszkańców wsi Chłaniów. Ogólnopolska Komputerowa Baza Cmentarzy Wojennych. [dostęp 2011-06-28]. (pol.).