Mnożenie przez skalar – jedno z działań dwuargumentowych definiujących przestrzeń liniową w algebrze liniowej (lub ogólniej: moduł w algebrze ogólnej). Mnożenia wektora przez skalar dającego w wyniku wektor nie należy mylić z iloczynem skalarnym (nazywanym niekiedy iloczynem wewnętrznym) dwóch wektorów dającym w wyniku skalar.
Intuicją geometryczną stojącą za tym działaniem jest mnożenie wektora rzeczywistej przestrzeni euklidesowej przez dodatnią liczbę rzeczywistą, które polega na pomnożeniu długości tego wektora przez tę liczbę. Słowo „skalar”[1] urobiono od czynności: skalar służy do skalowania, czyli „rozciągania” czy „ściskania” (tzn. jednokładnościowego przekształcania wektorów o wartość bezwzględną skalara z zachowaniem zwrotu, tzn. porządku, gdy jest on dodatni i odwróceniu w przeciwnym przypadku). W ogólności jednak interpretacja ta może być zwodnicza, np. w ciałach skończonych, które nie są uporządkowane liniowo (przez brak porządku w ciele nie można mówić o „powiększaniu” lub „zmniejszaniu” długości wektorów).
Definicja
Niech będzie przestrzenią liniową nad ciałem elementy przestrzeni nazywane będą wektorami (i oznaczane pismem pogrubionym), a elementy ciała nazywane będą skalarami (i oznaczane pismem pochyłym). Działanie mnożenia wektora z przez skalar z definiuje się jako funkcję która przekształca parę skalar-wektor w wektor zgodnie z poniższymi aksjomatami:
- lewo- i prawostronna rozdzielność względem dodawania wektorów,
- łączność,
- zgodność z elementem neutralnym mnożenia z ciała („zachowanie zwrotu”),
Własności, przykłady, uogólnienia
Z powyższych aksjomatów wynikają m.in. następujące własności:
- zgodność elementów neutralnych ciała i przestrzeni liniowej (zob. wektor zerowy),
- zgodność elementów przeciwnych przestrzeni liniowej i ciała („zmiana zwrotu”),
W szczególnym przypadku za można wziąć samo i przyjąć jako mnożenie przez skalar mnożenie z ciała. Jeśli jest przestrzenią współrzędnych to mnożenie przez skalar jest określone po współrzędnych. Macierze ustalonego typu tworzą przestrzeń liniową z ich dodawaniem i mnożeniem przez skalar, zob. mnożenie macierzy przez skalar. Jeśli oznacza ciało liczb zespolonych, to mnożenie przez skalar jest złożeniem jednokładności o współczynniku równym modułowi i obrotu wektora o kąt równy argumentowi tego skalara (zob. płaszczyzna zespolona).
W ogólności mnożenie przez skalar można postrzegać jako zewnętrzne działanie dwuargumentowe lub działanie ciała na przestrzeni liniowej. Wychodząc z tego punktu widzenia można uogólnić ideę skalowania: jeśli jest pierścieniem przemiennym; wówczas konstrukcję analogiczną do przestrzeni liniowej nazywa się modułem nad Założenia dotyczące struktury na zbiorze skalarów można dalej osłabiać: może być półpierścieniem (przemiennym), lecz wtedy nie można mówić o elementach przeciwnych; jeśli jest strukturą nieprzemienną, to należy zwracać uwagę na kolejność mnożonych elementów.
Struktury algebraiczne, w których zdefiniowano pewien rodzaj mnożenia przez skalar, to m.in. algebry nad ciałem, algebry nad pierścieniem, pierścienie grupowe, czy algebry grupowe (tj. przestrzenie liniowe i moduły wolne z mnożeniem elementów; być może przemiennym). Wiele z powyższych przypadków obejmuje pojęcie grupy z operatorami