Obserwatorium astronomiczne Jantar Mantar[1][infobox 1]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Indie

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

III, IV

Numer ref.

1338

Region[infobox 2]

Azja i Pacyfik

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2010
na 34. sesji

Położenie na mapie Radżastanu
Mapa konturowa Radżastanu, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Obserwatorium astronomiczne Jantar Mantar”
Położenie na mapie Indii
Mapa konturowa Indii, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Obserwatorium astronomiczne Jantar Mantar”
Ziemia26°55′29″N 75°49′28″E/26,924722 75,824444
Instrumenty Jantar Mantar
Samrat jantra – największy zegar słoneczny na świecie
Dźajaprakasz jantra – półkule do odczytu trajektorii ciał niebieskich
Ram jantra – instrument do ustalania azymutu ciał niebieskich
Nadiwalaja jantra – instrument do określania równonocy
Krantiwritta II – instrument do pomiaru długości i szerokości ekliptycznej ciał niebieskich
Dakszinottara Bhitti jantra – instrumenty do wyznaczania położenia ciał niebieskich w układzie współrzędnych horyzontalnych
Jantra Radż – instrument z największym astrolabium na świecie
Rasiwalaja – zespół 12 gnomonów do wyznaczania koordynat ciał niebieskich z 12 gwiazdozbiorów zodiaku
Kapala jantra – instrument do ustalania koordynat ciał niebieskich zarówno w układzie współrzędnych astronomicznych, jak i w układzie współrzędnych równikowych
Laghu Samrat jantra – zegar słoneczny

Dźantar Mantar[6] (hindi: जंतर मंतर, ang. Jantar Mantar) – obserwatorium astronomiczne w Jaipurze w Radżastanie (Indie), wzniesione na początku XVIII wieku z inicjatywy maharadży Sawai Jai Singha II (1688–1743), znanego z zamiłowania do astronomii. Na terenie obserwatorium znajduje się największy na świecie zegar słoneczny i astrolabium. Najlepiej zachowany kompleks wśród dawnych obserwatoriów indyjskich, w 2010 roku wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia

Budowa obserwatorium była ściśle związana z założeniem nowej stolicy państwa przez maharadżę Sawai Jai Singha II, który w 1727 roku zlecił bengalskiemu architektowi Vidaydharowi Bhattacharyi zbudowanie miasta od podstaw – Jaipuru[7]. Obserwatorium zlokalizowano w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu maharadży, który znany był z zamiłowania do matematyki, architektury i astronomii[8]. Ośrodek powstał na idealnie płaskim placu, prace prowadzone przy udziale 23 astronomów zakończono w 1738[uwaga 1][8][9]. Obserwatorium w Jaipurze jest największym i najlepiej zachowanym z pięciu obserwatoriów zbudowanych przez Singha – pozostałe to[10]:

W obserwatorium w Jaipurze pracowało ok. 20 astronomów, prowadząc badania z zakresu astronomii sferycznej – prowadząc obserwacje nieba, uaktualniając tablice astronomiczne i przewidując zaćmienia[8]. Prace w Jaipurze pozwoliły na ustalanie lokalnego czasu i kalendarza[8]. Obserwatorium świadczyło również przepowiednie astrologiczne oraz prognozy meteorologiczne, przepowiadając m.in. monsuny[8].

Obserwatorium zaprzestało działalności ok. 1800 roku[8]. Część instrumentów w części zachodniej została zburzona pod budowę świątyni, a w innej części rozpoczęto produkcję armat[8].

Pierwszą restaurację obiektu przeprowadzono w 1876 roku za panowania maharadży Ram Singha II, jednak wszelkich prac zaprzestano po śmierci władcy w 1880 roku[8]. Na początku XX wieku obserwatorium zostało gruntownie odnowione, przeprowadzono całkowitą restaurację wszystkich instrumentów a zniszczone – odbudowano[8]. Po odzyskaniu przez Indie niepodległości w 1947 roku, obserwatorium stało się własnością Radżastanu, w 1948 roku zostało wpisane na listę zabytków[11] i objęte ochroną[8].

W 2010 roku obiekt został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[12].

Nazwa

Trzy obserwatoria Singha w Delhi, Jaipurze i Ujjain znane są pod nazwą Dźantar Mantar[13]. Obserwatorium w Delhi funkcjonuje pod tą nazwą od ponad 200 lat[13]. W dokumentach archiwalnych Jaipuru tamtejsze obserwatorium występuje pod nazwą Dźantra, która w języku potocznym została zniekształcona do Dźantar[13]. W mowie potocznej często do nazwy jednoczłonowej dodawano drugi, najczęściej nic nieznaczący wyraz do rymu dla nadania emfazy, w tym przypadku Mantar – stąd nazwa Dźantar Mantar[13].

Instrumenty

Obserwatorium składa się z 18 obiektów służących m.in. do ustalania azymutu i pozycji gwiazd, określania dat zaćmień Słońca i wysokości nad poziomem morza[14]. Do głównych instrumentów w obserwatorium należą m.in.[14][8]:

  • Samrat jantra – największy zegar słoneczny na świecie, z gnomonem o wysokości 22,6 m i dwoma kwadrantami ze skala czasu o promieniu 15,15 m, mierzący czas lokalny z dokładnością do 2 sekund[8]
  • Sasthamsa jantra – instrument do pomiaru kątów 0-60° i ustalania zenitu słońca i innych gwiazd[8]
  • Dźajaprakasz jantra – instrument złożony z dwóch półkul o średnicy 5,4 m odbijających odwrócony obraz nieba, umożliwiający obserwatorom swobodne poruszanie się po ich wnętrzach, by sporządzać odczyty[8]
  • Ram jantra – instrument złożony z dwóch cylindrycznych struktur z gnomonem pośrodku do ustalania azymutu ciał niebieskich; w obserwatorium znajdują się dwa instrumenty tego typu[8]
  • Dhruva Darsaka jantra – niewielka trapezoidalna struktura wskazująca Gwiazdę Polarną[8]
  • Nadiwalaja jantra – instrument złożony z dwóch równoległych dysków o średnicy 3,7 m do określania równonocy[8]
  • Krantiwritta jantra – nieukończony instrument złożony z okrągłej płyty o średnicy 3,4 m zorientowanej równolegle do równika do pomiaru długości i szerokości ekliptycznej ciał niebieskich[8]
  • Krantiwritta II – mniejsza wersja Krantiwritty jantry zorientowana po katem 23,27° w stosunku do równika[8]
  • Dakszinottara Bhitti jantra – obejmuje dwa instrumenty do wyznaczania położenia ciał niebieskich w układzie współrzędnych horyzontalnych[8]
  • Jantra Radż – struktura oparta na trzech filarach podtrzymująca dwie belki, z których zwisają brązowe astrolabium o średnicy 2,43 m – największe na świecie i okrągła płyta o średnicy 2,1 m, służąca do obserwacji planet, wyznaczania ich rotacji, a także do określania dat zaćmień Słońca[8]
  • Czakra jantra – instrument złożony z dwóch mosiężnych kół umieszczonych w pionie i poruszających się w poziomie w celu ustalenia momentu górowania ciał niebieskich na południku niebieskim[8]
  • Digamsa jantra – instrument złożony z pionowego filaru o wysokości 1 m otoczony współosiowymi ścianami do pomiaru odległości kątowych[8]
  • Unnathamsa jantra – instrument złożony z brązowego koła o średnicy 5,35 m, podtrzymywany przez słupy i łuki, używany do pomiaru wysokości ciał niebieskich[8]
  • Rasiwalaja – zespół 12 gnomonów do wyznaczania koordynat w układzie ekliptycznym ciał niebieskich z 12 gwiazdozbiorów zodiaku[8]
  • Kapala jantra – instrument złożony z dwóch wklęsłych półkul położonych na osi wschód-zachód, służący do ustalania koordynat ciał niebieskich zarówno w układzie współrzędnych astronomicznych, jak i w układzie współrzędnych równikowych[8]
  • Laghu Samrat jantra – mniejsza wersja Samrat jantry[8]

Uwagi

  1. ↑ Inne źródła podają rok 1734, patrz Langmead (2001).

Przypisy

  1. ↑ Indie. Polski Komitet ds Unesco. [dostęp 2019-12-18].
  2. Indie. Polski Komitet ds Unesco. [dostęp 2019-12-18].
  3. ↑ Indie. Polski Komitet ds Unesco. [dostęp 2019-12-18].
  4. Indie. Polski Komitet ds Unesco. [dostęp 2019-12-18].
  5. ↑ Indie. Polski Komitet ds Unesco. [dostęp 2019-12-18].
  6. ↑ Egzonim wprowadzony przez KSNG na 96. posiedzeniu.
  7. ↑ Donald Langmead, Christine Garnaut: Encyclopedia of Architectural and Engineering Feats. 2001, ABC-CLIO, s. 171. ISBN 978-1-57607-112-0. [dostęp 2015-01-29].
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 UNESCO: The Jantar Mantar, Jaipur. [dostęp 2015-01-29]. (ang.).
  9. ↑ Virendra Nath Sharma: Sawai Jai Singh and His Astronomy. Motilal Banarsidass Publ., 1995, s. 122. ISBN 978-81-208-1256-7. [dostęp 2015-01-29].
  10. ↑ Donald Langmead, Christine Garnaut: Encyclopedia of Architectural and Engineering Feats. 2001, ABC-CLIO, s. 170. ISBN 978-1-57607-112-0. [dostęp 2015-01-29].
  11. ↑ Donald Langmead, Christine Garnaut: Encyclopedia of Architectural and Engineering Feats. 2001, ABC-CLIO, s. 172. ISBN 978-1-57607-112-0. [dostęp 2015-01-29].
  12. ↑ UNESCO: The Jantar Mantar, Jaipur. [dostęp 2015-01-29]. (ang.).
  13. 1 2 3 4 Virendra Nath Sharma: Sawai Jai Singh and His Astronomy. Motilal Banarsidass Publ., 1995, s. 98. ISBN 978-81-208-1256-7. [dostęp 2015-01-29].
  14. 1 2 UNESCO: Portal to the Heritage of Astronomy: Short Description (ICOMOS-IAU Case Study format): The Jantar Mantar at Jaipur, India. [dostęp 2015-01-29]. (ang.).

Bibliografia

  • Najsłynniejsze miejsca i budowle świata, Wydawnictwo Wiedza i Życie, Warszawa 2006, s. 330–331, ISBN 83-7184-480-8.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.