1587- wolna elekcja po śmierci Stefana Batorego; stronnictwo Jana Zamoyskiego uznało za monarchę Zygmunta III Wazę- syna króla Szwecji i siostry Zygmunta Augusta; pozostali zaś arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, brata cesarza.
Habsburgowie - najpotężniejsza rodzina ówczesnej europy. zwalczali reformacje. W stałym konflikcie z Turcją.
Maksymilian zastał Kraków z zamkniętymi bramami a po nieudanym oblężeniu wycofał się na Śląsk gdzie dopadł go Zamoyski i wziął do niewoli 1588.
1587- przybycie do Polski Zygmunta III; objał tron w Krakowie ale zależało mu na koronie Szwecji i nawrócenie jej na katolicyzm kosztem Rzeczypospolitej.
1592 - umiera król Szwecji; Zygmunt udaje się do ojczyzny by objąć tron; Szwedzi jako luteranie nie chcą władcy katolika; po kilku latach Zygmunt zostaje zdetronizowany.
1596 - Zygmunt III Waza przenosi stolice Polski do warszawy. Kraków dzieliła od Szwecji zbyt duża odległość i od centrum państwa. Na polecenie władcy rozbudowany dawny zamek książąt mazowieckich.
1600 - król spełnia obietnicę sprzed koronacji i oddaje Polsce szwedzką Estonię
Wojny ze Szwecją
a) przyczyny
I etap
- chęć odzyskania tronu przez Zygmunta III Waze
- przyłączenie Steckiej Estonii do Polski
- chęć utworzenia z Bałtyku morza wewnętrznego przez Szwecję
II etap
- chęć przejęcia kontroli nad handlem bałtyckim
III etap
- Szwecji brakowało ziem do uprawy, chęć opanowania ziem Polskich
b) przebieg
- 1605- 27 września - w bitwie pod Kircholmem, dzięki użyciu husarii, armia polsko-litewska pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza rozgromiła niemal czterokrotnie liczniejszą armię szwedzką pod dowództwem Karola IX Sudermańskiego.
- 1622 rozejm w Mitawie
- 1626 najazd Szwedów na Polskę
- 1627 bitwa pod Oliwą - bitwa morska pomiędzy flotą polską, a eskadrą okrętów szwedzkich, stoczona 28 listopada 1627 roku na redzie Gdańska. Nazwa ta jest nazwą tradycyjnie przypisywaną tej bitwie. Wilhelm Appelman
- 1629 zwycięstwo Polaków pod Trzcianą; została stoczona 25 czerwca 1629 uchodzi za największe polskie zwycięstwo od czasu bitwy pod Kircholmem - hetman polny koronny Stanisław Koniecpolski zdecydowanie pokonał armię szwedzką dowodzoną przez króla Gustawa Adolfa. W tej głównie kawaleryjskiej bitwie jazda szwedzka za cenę ogromnych strat własnych uratowała swoją piechotę przed nieuchronną zagładą.; rozejm w Starym Targu
- 1635 przedłużenie rozejmu w Sztumskiej Wsi na 26 lat
- 1655-1660 potop szwedzki
c) skutki
- wyniszczenie ziem polskich
- utrata Inflant
- agraryzacja miast
- chaos monetarny
- głód
- upadek gospodarczy
- osłabienie armii polskiej
- rozwój kontrreformacji (wygnanie arian z Polski)
- spadek autorytetu króla, wzrost opozycji magnackiej
- utrata zwierzchności nad Prusami Książęcymi
Wielka Smuta - okres kryzysu Carstwa Rosyjskiego w latach 1584-1613 wywołany uzurpacją tronu carskiego, połączoną z interwencją wojsk polskich i szwedzkich.
1609 - polska wypowiada wojnę Rosji z powodu przymierza zawartego po miedzy carem a królem Szwecji którego polski monarcha uważał za uzurpatora .
Wojny z Rosją
a) przyczyny
I etap
- chęć wykorzystania kryzysu panującego
w Rosji do wzmocnienia pozycji Polski
- pomoc w zdobyciu tronu dla Cerewicza Dymitra
(rzekomego syna Iwana IV)
II etap
- chęć zajęcia tronu Rosyjskiego przez Zygmunta III Waze
III etap
- ugoda w Perejesławiu Kozaków z Rosją
b) przebieg
- 1577 Rosja zajmuje Inflanty
- 1579 wyprawa na Płock
- 1580 wyprawa na wielkie Łuki
- 1582 rozejm w Jamie Zapolskim
- 1604 wyprawa Dymitra Samozwańca
- 1610 bitwa pod Kłuszynem - miała miejsce 4 lipca 1610 roku Bitwa stoczona została między wojskami polskimi pod dowództwem hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego (6556 kawalerii - w tym 5556 husarii, 200 piechoty), a armią rosyjską pod dowództwem kniazia Dymitra Szujskiego (ok. 35 000 wojsk rosyjsko-szwedzkich) oraz szwedzkich posiłków dowodzonych przez Jakuba Pontussona De la Gardie.
- 1619 rozejm w Dywilinie
- 1634 pokój w Polanowie
- 1654 najazd Rosji na Polskę
- 1655-1660 rozejm
- 1667 rozejm w Andruszowie
- 1686 pokój Grzymułtowskiego
c) skutki
- zniszczenie ziem polskich
- utrata wschodnich województw
- wzrost znaczenia Rosji, która po okrasie wielkiej smuty
stawała się groźnym przeciwnikiem PL
- Polska została bardzo osłabiona, utraciła znaczenie
Międzynarodowe
Wojny z Turcją
a ) przyczyny
- próby podporządkowania przez Polskę Mołdawii i Włoszczyzny
- zatargi graniczne pomiędzy Kozakami i Tatarami
- współpraca królów Polski z wrogami Turków ? Habsburgami
- zaniepokojenie Turków sukcesami Polski w Rosji
b) przebieg
- 1620 bitwa pod Cecorą rozegrała się we wrześniu 1620 roku między wojskami polskimi i prywatnymi dowodzonymi przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego a wojskami turecko-tatarskimi
- 1621 obrona Chocimia - Bitwa pod Chocimiem została stoczona w dniach 2 września?9 października 1621 roku pomiędzy armią polsko-litewską (posiłkowaną przez Kozaków prowadzonych przez Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego) pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, a armią turecką (posiłkowaną przez jej lenników) pod dowództwem sułtana Osmana II. Siły polsko-kozackie, zamknięte w warownym obozie, stanęły na drodze armii osmańskiej kierującej się w głąb Polski. Bitwa zakończyła się taktycznym zwycięstwem armii polskiej i podpisaniem pokoju korzystnego zarówno dla Turcji, jak i dla Rzeczypospolitej.
- 1672 Turcy zajmują Kamieniec Podolski; sułtan Mehmed IV obległ Kamieniec ze 100-tysięczną armią wyposażoną Po krótkim oblężeniu, w sierpniu 1672, szczupła załoga poddała Kamieniec oblegającym. Podczas ewakuacji zamku nastąpił wybuch w prochowni, podobno to zrozpaczony major artylerii kamienieckiej Hejking zapalił lont. W wybuchu zginął m.in. komendant obrony zamku, pułkownik Jerzy Wołodyjowski.
pokój w Buchaczu
- 1673 bitwa pod Chocimiem - została stoczona 11 listopada 1673. Wojska koronne i litewskie pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego odniosły zwycięstwo nad wojskami tureckimi pod wodzą Husejna Paszy (ok. 35 tys. umocnionych w dawnym - z czasów pierwszej bitwy chocimskiej w 1621 roku - obozie polskim). Dzięki błyskawicznemu szturmowi wojska polskie zdobyły obóz ze 120 działami i rozbiły pierwszą armię osmańską. Chocimska wiktoria, traktowana przez Polaków jako odwet za pokój buczacki, pozwoliła Sobieskiemu rok później wygrać elekcję i zasiąść na tronie Polski.
- 1683 odsiecz Wiedeńska
- 1684 utworzenie świętej Ligi
- 1699 pokój w Karłowicach
c) skutki
- wyniszczenie południowych ziem polskich
- straty ludnościowe
- upadek gospodarczy i polityczny PL
- osłabienie polskiej armii
- utracenie pozycji nad Bałtykiem
- wiele wsi całkowicie opustoszało, a miasta podupadały
1632 - na tron zostaje powołany syn zmarłego Zygmunta III , Władysław. Tak jak ojciec chciał zdobyć koronę Szwedzką. Utalentowany wojskowo -zmusił wojska rosyjskie do kapitulacji .
Zreformował armię polską.
Niechęć Ukraińców do Lachów wynikała z wyzysku chłopów, różnicy religii narodowości
Rejestr kozacki - spis Kozaków, których Rzeczpospolita wykorzystywała jako żołnierzy zaciężnych w służbie wojskowej do obrony południowo-wschodnich kresów przed najazdami Tatarów krymskich. Kozacy wpisani do rejestru mieli zagwarantowaną wolność osobistą i otrzymywali żołd ze skarbu państwa, innym natomiast groziło wprzęgnięcie w system feudalno - pańszczyźnianych zależności. Kozacy nie objęci rejestrem domagali się przez wiele lat jego poszerzenia, występowali przeciwko magnaterii kresowej Rejestr objął pierwotnie 500 Kozaków. Z czasem liczba Kozaków rejestrowych się zwiększała, lecz i tak nie wszyscy chętni mogli być do niej wpisani.