Formy ustrojowe XVII i XVIII wiecznej Europy

Schyłek XVII wieku i początek XVIII przyniosły Europie, nowe prądy umysłowe i kulturalne. Już sama końcówka baroku była zaprzątnięta myślami o świecie i dążeniu do pogłębiania wiedzy. Zaczęto powracać do antyku, przywołując zamierzchłe filozofie i wskrzeszając w pamięci dawne i wspaniałe imperia, które niepodzielnie władały Europą przez wiele wieków. Przełomy tych właśnie wieków to czas zabaw, bezinteresownej i bogatej arystokracji, rzadko spoglądającej na społeczeństwo i nie ustanie walczącej o władze. Powoli nadchodziły czasy zwane w Europie „Oświeceniem” , któro przyniosło światu nowe nurty i prądy umysłowe takie jak: Racjonalizm – wywodzący się z XVII wiecznej Francji. Empiryzm oraz Utylitaryzm. Na tle nowych zaledwie dopiero rodzących się prądów w Europie zaczęły się przemiany, zarówno społeczne jak i ustrojowe, które dążyły do niewątpliwego umocnienia władzy.

Koniec baroki i rodzące się oświecenie są epokami otwierającymi czasy nowożytne za którymi idzie postęp i wielkie zmiany, jednak w czas w którym jesteśmy w stanie dostrzec elementy różnych epok. Jedną z ważniejszych cech jakie ta epoka pociągnie z sobą będzie feudalizm, uważany za element starego ładu na świecie. Jednocześnie przyczyni się do zrodzenia absolutyzmu oświeconego jako nowej modnej tendencji ustrojowej w owym czasie.

W europejskich państwach doby XVII wieku dominującą formą ustroju była monarchia absolutna. Nawet w takich krajach jak Polska, Holandia czy Szwajcaria, gdzie absolutyzmu nie było, spotykamy się z próbami jego stworzenia. Dla większości państw, wiek XVII był złotym wiekiem rządów absolutystycznych.

Różnorodne zespoły zjawisk wpłynęły na rozwój i umocnienie się absolutyzmu. Była to historycznie ostatnia forma państwa feudalnego, poza tym absolutyzm był silnie związany z rozwojem form kapitalistycznych. Coraz silniejsza burżuazja była zainteresowana silnym, scentralizowanym państwem. Absolutyzm dawał gwarancję ładu i porządku, likwidował partykularyzm i przynosił unifikację prawa, niezbędną dla dalszego rozwoju gospodarki rynkowej. Umożliwiał wreszcie mieszczańskim patrycjuszom polityczny awans poprzez przenikanie do urzędów państwowych.

Absolutny władca starał się utrzymać równowagę społeczna i polityczną pomiędzy klasami, grając rolę rozjemcy i arbitra. Wykorzystywał postęp kapitalizmu, zarazem reglamentując go, dla powściągnięcia ambicji magnaterii, z którą wiązał się dla utrzymania w ryzach emancypującego się mieszczaństwa. Sukcesy absolutyzmu wiązały się także ze wzrostem świadomości narodowej. Monarcha, którego władza odzwierciedlała siłę zorganizowanego społeczeństwa, stawał się symbolem jedności narodu.

Nie bez znaczenia były również napięte stosunki polityczne w XVII wiecznej Europie, która była szarpana licznymi wojnami, które wymagały silnych armii, co w konsekwencji pozwalało umacniać systemy biurokratyczne. Wojny zmuszały też państwa do bardziej aktywnej polityki gospodarczej, która coraz bardziej była kontrolowana przez państwo (interwencjonizm). Zniszczenia wojenne, konflikty wewnętrzne i religijne sprzyjały absolutyzmowi, który wśród zamętu i anarchii symbolizował pokój i bezpieczeństwo.

Ojczyzną absolutyzmu była teraz Francja. Francuskie formuły zostały uznane za klasyczny wzorzec ideowej aprobaty tego ustroju, już przez współczesnych. Przejmowano go też chętnie na europejskich dworach. Twórcami doktryny nie byli ludzie stojący z dala od polityki, lecz najczęściej ci, którzy arbitralne, autorytarne rządy urzeczywistniali w praktyce, albo jako doradcy monarchów na praktykę mieli duży wpływ. To oni spisywali argumenty uzasadniające jednowładztwo. Praktykami byli trzej najbardziej znani i cenieni teoretycy francuskiego absolutyzmu: kardynał Armand du Plessis Richelieu (1585 - 1642), pierwszy minister Francji, dalej sam król Ludwik XIV (1638 - 1715), wreszcie biskup Jaques Benigne Bossuet (1627-1724), wychowawca Delfina, syna królewskiego.

Wszyscy oni opowiadali się za pełnią władzy monarszej, nie ograniczonej niczym - ani przez prawo, ani przez kościół, ani przez stany. Byli zaciekłymi przeciwnikami wszelkich przejawów parlamentaryzmu i tępili wszelkie idee i instytucje, które mogły się stać zarodkiem opozycji. Król miał mieć prawo dysponowania życiem poddanych, władzę nad ich sumieniami, a także mieniem. Stworzyli nowożytny ideał despoty. Absolutyzm XVII wieku różnił się od absolutyzmu epoki renesansu, inne też musiało być jego uzasadnienie. Doktryna nie rezygnowała z argumentów religijnych oraz mistycznych, cechą jej stawały się jednak raczej treści racjonalistyczne, a także laickie.

Na przełomie XV i XVI wieku w Francji władza królewska zaczęła przeradzać się w absolutną. Złamanie koalicji wielkich feudałów przez Ludwika XI pozwoliło jemu i czterem jego następcom sprawować władzę praktycznie nieograniczoną mimo istnienia Stanów Generalnych. Szczyt pierwszej fazy absolutyzmu we Francji przypadł na rządy Franciszka I. Jego renesansowy dwór stał się jednym z najżywszych ośrodków kulturalnych ówczesnej Europy, a sama Francja wyrosła na mocarstwo rywalizujące z przeżywającym okres swej świetności państwem Habsburgów. Za czasów wojen religijnych we Francji przywódcy zarówno katolików jak i hugenotów dążyli do złamania absolutyzmu króla i przejęcia władzy. Dopiero wygaśnięcie Walezjuszów ze śmiercią Henryka III i objęcie tronu przez Henryka IV z dynastii Burbonów, położyło kres walkom. Henryk IV, aby uzyskać tron, przyjął katolicyzm, zapewnił jednak hugenotom równouprawnienie. Z dynastią Burbonów został przywrócony we Francji absolutyzm. Osłabioną przejściowo po śmierci Henryka IV władze centralną dźwignął powołany na stanowisko pierwszego ministra kardynał A. Richelieu.

Kardynał Armand Jean du Plessis de Richelieu jako przedstawiciel kleru został wybrany do Stanów Generalnych w 1614r. Mianowany w 1616r. sekretarzem stanu dla spraw zagranicznych i wojny kolejno w 1622rzostał kardynałem, a w 1624r. został powołany do Rady Królewskiej. Wkrótce też został jej przewodniczącym (pierwszym ministrem) i do końca życia faktycznie kierował polityką Francji. W polityce wewnętrznej Richelieu starał się doprowadzić do opanowania wszelkich sił odśrodkowych państwa, do stworzenia silnej, scentralizowanej monarchii absolutnej. Tym celom służyła reorganizacja aparatu państwowego, umocnienie roli rady królewskiej i przekazanie zarządu prowincjami intendentom. Richelieu popierał rozwój manufaktur i handlu, starał się też o rozbudowanie armii i floty francuskiej. Wprowadzał wysokie podatki, odebrał przywileje polityczne i wojskowe hugenotów. W polityce zagranicznej dążył do uzyskania przodującego stanowiska Francji w Europie. Skierował główny wysiłek na walkę z Habsburgami, co było ściśle związane z toczącą się wojną trzydziestoletnią, wojna ta zakończyła się pokojem westfalskim i przyniosła Francji zdobycze terytorialne. Richelieu zawarł szereg traktatów najważniejszy ze Stanami Generalnymi na zasadach podziału prowincji Niderlandów, jako łupu, pomiędzy dwóch aliantów. Politykę Richelieu kontynuował następnie kardynał Mazarin (Giulio Mazzarini) po śmierci Richelieu został pierwszym ministrem Ludwika XIII. Za jego rządów wzrosło niezadowolenie ludu, wybuchła tzw. fronda. Była to ostatnia próba przeciwstawienia się absolutyzmowi we Francji. W historiografii Mazarin jest uznany za jednego z twórców potęgi ówczesnej

Jednak szczyty swojego rozwoju absolutyzm francuski osiągnął za panowania Ludwika XIV. Funkcjonowanie państwa oparte było na organizacji nowożytnej administracji, urzędów. Cały ustrój państwowy przejawiał się w formie rządów osobistych. Ludwik XIV od początku trzymał się zasady stworzonej przez Jana Bodina, że władza królewska pochodzi od Boga. Monarcha stał ponad prawem, stanami, orientacjami politycznymi. Król kierował wszystkimi sprawami państwa, tym bardziej, że ministrowie też byli od niego zależni. Przede wszystkim jednak król zrezygnował z osoby pierwszego ministra i on samodzielnie zajął się władzą przez ponad 50 lat nie dzieląc się niż z nikim. Twierdził zę władza należy się tylko jemu a doradcy są mu nie potrzebni. Wykonawcami władzy były rady i urzędy centralne. Rady wyodrębniały się z dawnej tzw. Rady Królewskiej, były jak gdyby jej sekcjami. Największą pozycję miała Rada Wysoka (Rada Stanu). Składała się ona z siedmiu osób, przewodniczył jej król. Ważną rolę odgrywali ministrowie stanu - sekretarze do różnych spraw np. polityki zagranicznej, do spraw wewnętrznych, wojny, pokoju. Dużą rolę miała też Rada Finansów, Depesz, Prywatno- Sądownicza. Upadł stary system administracyjny, król nie zwoływał już Stanów Generalnych i Prowincjonalnych. Na ich miejsce powoływano nowe urząd generalnego kontrolera finansów lub sekretarza stanu, dworu królewskiego - czyli ministrów królewskich. Co prawda pozostał stary urząd gubernatora i nadal należał on do arystokracji jednak nie sprawował on żadnej funkcji politycznej i nie miał nic wspólnego z władzą. Urzędnicy i ministrowie byli powoływani i odwoływani przez króla. Już w latach 60 Ludwik zaczął powoli osłabiać parlament paryski, pozbawił go znaczenia politycznego i odebrał prawa przyznane podczas znienawidzonej Fondy francuskiej. Parlament w ostateczności został przekształcony w królewski sąd najwyższej instancji, posiadał on prawo rejestrowania edyktów królewskich i rozporządzeń rządu. Co prawda miały prawo zawieszania ustaw jednak król mógł je odrzucić, parlament w praktyce mógł tylko rejestrować ustawy. Na usługach Ludwika XIV stał znakomity aparat dyplomatyczny, którego podstawę stworzył Richelieu. Dyplomacja za Ludwika XIV stała się wzorem dla całej nowożytnej Europy. Kierowali nią ministrowie spraw zagranicznych. Stworzył on nowy system policyjny który jednocześnie był pod jego nadzorem i pomagał w umacnianiu władzy królewskiej. Policja ta podlegała bezpośrednio królowi, mogła ona dokonywać aresztowań bez wyroku sądowego a także wprowadzać i pilnować cenzury. Absolutyzm w dobie Ludwika XIV był dyktaturą feudalną. Centralnym ośrodkiem absolutyzmu był dwór królewski - w Wersalu pod Paryżem. Tam koncentrowało się życie arystokracji, szlachty z całego kraju. Ludwik XIV wprowadził specjalny ceremoniał królewski, który stał się wzorem dla prawie wszystkich władców europejskich. Szczyt potęgi Francji związany był nie tylko z ogromnym umocnieniem władzy centralnej, ale i z dużym ożywieniem gospodarczym kraju.

Gospodarka została wydźwignięta głównie za sprawą Jan Baptysta Colbert był ministrem finansów i marynarki, osobistym doradcą króla. Był zwolennikiem i realizatorem polityki merkantylizmu - systemuekonomiczno-politycznego, służącego państwom absolutystycznym, którego głównym celem było zbudowanie potęgi państwa w oparciu o potęgę gospodarczą. Dążył do uzyskania dodatniego bilansu gospodarczego, zwiększając eksport, a ograniczając import. W kraju Colbert popierał rozwój manufaktur, wprowadził nową reformę systemu miar i wag, starał się o ujednolicenie go w całym państwie. Dążąc do wytworzenia rynku wewnętrznego zlikwidował cła wewnętrzne, dbał o rozwój rolnictwa, hodowli. Colbert dążył też do ujednolicenia prawodawstwa. Z całą konsekwencją znosił przywileje prowincji i miast popierając w ten sposób władzę absolutna króla. Poza tym Francja w tym okresie czasu (zaczynając od Richelieu) stworzyła świetną flotę oraz armię wojenną i handlową. Armia pozwalała prowadzić państwu politykę kolonialną, w następstwie czego Francja wysunęła się na trzecie miejsce w świecie jako potęga kolonialna, po Anglii i Holandii. W organizacji armii przestrzegał wyjątkowego porządku, ścigał wszelkie nadużycia. Ogromny wysiłek skierował na podniesienie jej stanu liczbowego, ulepszenie uzbrojenia i na musztrę wprowadził jednolite umundurowanie.

Francja pokazała Europie że to nie lud powinien rządzić państwem a jedynie król i to na drodze absolutyzmu bo tylko całkowita i niczym nie ograniczona władza jest w stanie stworzyć potęgę zarówno polityczną i gospodarczą. Francja uzyskała duże poparcie w Europie i stała się godnym wzorcem godnym naśladowania dla innych krajów europejskich które także powoli zaczęły przechodzić na absolutyzm.

Próby wcielenia tego ustroju były mniej lub bardziej udane lecz zawsze wiązały się za silnymi zmianami w organizacji państwa. Niektóre narody zgadzały się z nowymi formami rządów inne nieco bardziej silniejsze starały im się przeciwstawiać. Jednym z krajów gdzie usiłowano wprowadzić właśnie ten system ustrojowy była Anglia, która najwcześniej spotkała się ze silnym oporem społeczeństwa.

Wzorzec innych państw którym udało się doprowadzić w swoich krajach do rozwinięcia absolutyzmu silnie oddziaływał na inne kraje europejskie, szczególnie na te których władza była w jakiś sposób ograniczana i kontrolowane. Często dochodziło do rewolucji w tych krajach które miały na celu szybko i bezprawnie zmienić ustrój danego państwa. W przypadku rewolucji angielskiej mam do czynienia z próbą uzyskania władzy absolutnej przez monarchę.

Przyczyn rewolucji angielskiej należy doszukiwać się w kilku źródłach. Był to konflikt polityczny między nową (od 1603 r.) na tronie angielskim dynastią Stuartów a parlamentem. Król bowiem chciał władzy absolutnej która się wiązała z usunięciem parlamentu ze sceny politycznej. Konflikt religijny, gdyż Stuartowie popierali anglikanizm w obliczu rosnącego w siłę ruchu purytańskiego oraz konflikt społeczny między nową szlachtą (tzw. gentry) i burżuazją miejską a arystokracją i monarchią pragnącymi utrzymania dawnych, feudalnych stosunków a nie dopuścić do rozwoju kapitalizmu na ziemiach Angielskich.

Wybuch rewolucji poprzedziły długotrwałe przemiany gospodarcze i społeczne. W związku z dużym zapotrzebowaniem na angielską wełnę, właściciele ziemscy zamieniali ziemie uprawne na pastwiska i usuwali chłopów dzierżawiących te ziemie (tzw. ogradzanie). Zmuszało to chłopów do migracji do miast, gdzie stawali się tanią siłą roboczą w burzliwie rozwijającym się rzemiośle i przemyśle manufakturowym. W wyniku tych przemian rosło znaczenie gentry i mieszczaństwa, które potrafiły dostosować się do nowych czasów i wyciągnąć z nich wielkie korzyści. Obie te grupy popierały ekspansję kolonialną i handel zamorski, gdyż czerpały z nich duże korzyści. W społeczeństwie angielskim szybko rosły wpływy powstałej około 1560 r. angielskiej odmiany kalwinizmu, zwanej purytanizmem. Jego zwolennicy głosili ideały życia cnotliwego, oszczędnego, pracowitego i bogobojnego. Domagali się usunięcia z Kościoła anglikańskiego form pozostałych po katolicyzmie, hierarchii kościelnej i zwierzchnictwa monarchy nad życiem religijnym. Purytanie dzielili się na bardziej umiarkowanych prezbiterian i radykalnych independentów.

Od 1603 r. władali Anglią monarchowie ze szkockiej dynastii Stuartów. Byli oni zapatrzeni we wzory francuskiego absolutyzmu i nie chcieli liczyć się z angielskimi zwyczajami politycznymi, w tym przede wszystkim z tradycją konsultowania decyzji monarchy z parlamentem, w którym coraz większą rolę odgrywała Izba Gmin. Pierwszy z tej dynastii Jakub I rządził właściwie bez parlamentu. Jego postępowanie wywołało wielki sprzeciw społeczeństwa. Politykę ojca kontynuował Karol I. Izba Gmin odrzucała projekty ustaw podatkowych przedstawianych przez króla, paraliżując jego poczynania. W 1628 roku parlament przedłożył królowi tzw. petycję o prawach. Żądano w niej między innymi zaprzestania nakładania nowych podatków bez zgody parlamentu oraz zakazania aresztowań bez uzasadnionych powodów. Król w odpowiedzi rozwiązał parlament, rozpoczynając tym dziesięcioletni okres rządów bez parlamentu. Po utracie swojego doradcy Buckinghama król uczynił swoimi doradcami hrabiego Starfforda oraz arcybiskupa Williama Luda, którzy byli gorliwymi zwolennikami feudalno-absolutystycznej władzy. Panował w tym czasie terror polityczny i prześladowania wobec przeciwników Kościoła anglikańskiego. Represje monarchy dotknęły także 9 przywódców opozycji parlamentarnej którzy zostali uwięzieni w Tower. W kraju zapanowała bardzo ostra cenzura i bez 2wytchnienia pracowały sądy nadzwyczajne do spraw politycznych i kościelnych – Izba Gwiaździsta i Wysoka Komisja. Nie chodzenie do parafialnego kościoła, odmowa płacenia podatków ustanowionych przez króla oraz krytyka przymusowych pożyczek królewskich kończyła się natychmiastowym postawieniem obywatela prze niesłychanie surowym sądem. W 1638 r. wybuchło powstanie w Szkocji, którego wojska królewskie nie potrafiły stłumić. W takiej sytuacji Karol I w 1640 r. zwołał parlament. Odrzucił on królewskie żądania podatkowe i dlatego został przez monarchę po 23 dniach rozpędzony (tzw. Krótki Parlament). Ponieważ jednak problemy nie zostały rozwiązane, Karol ponownie zwołał parlament. Obradował on od 1640 do 1648 i dlatego nazwano go Długim. W parlamencie istniała burżuazyjna opozycja przeciw absolutyzmowi, gdy zaostrzył się gwałtownie kryzys absolutyzmu, szerokie masy ludności przystąpiły do wystąpień rewolucyjnych. Jedną z charakterystycznych cech burżuazyjnej rewolucji angielskiej był fakt że organem rewolucji stał się początkowo parlament i stał on przez pewien czas na czele ogólnonarodowego ruchu antyfeudalnego. W Długim Parlamencie przeważającą większość deputowanych stanowiła szlachta. Spośród 511 członków Izby Gmin 91 posłów wybierały hrabstwa, 4 miasta a pozostali deputowani byli przedstawicielami miast. Aby zabezpieczyć się przed rozwiązaniem, posłowie podjęli uchwałę, że parlament można rozwiązać tylko za jego zgodą. Przewagę w parlamencie miała opozycja purytańska, która przeforsowała uwięzienie i stracenie współpracowników króla. W 1641 r. uchwalona została tzw. Wielka Remonstracja. Potępiała ona nadużycia króla oraz domagała się kontroli nad finansami państwa. Król w odpowiedzi, po nieudanej próbie zamachu na parlament, opuścił Londyn, a kraj pogrążył się w wojnie domowej.

W 1642 r. rozpoczęła się wojna domowa między królem a parlamentem. Po stronie króla walczyły oddziały złożone z konserwatywnej szlachty, zwanej kawalerami. Parlament powołał armię złożoną głównie z kupców londyńskich i przedstawicieli nowej szlachty gentry, zwanych okrągłogłowymi. Wkrótce dowództwo nad armią parlamentu objął Oliver Cromwell, twórca tzw. armii nowego wzoru fanatycznych purytanów walczących w obronie wiary. Na ich czele odniósł zwycięstwo w bitwie pod Naseby (1645 r.), w której wojska królewskie zostały definitywnie rozbite. Independenci stanowili teraz większość w parlamencie, który 23 grudnia 1648 r postanowił oddać króla pod sąd, zaś 4 stycznia uznał siebie za najwyższą władze w państwie. Anglia przekształciła się w republikę. Utworzony przez parlament Najwyższy Trybunał skazał króla podczas procesu na śmierć. #0 stycznia 1649 roku Karol I w obecności poddanych został stracony na placu królewskim przed pałacem w Whitehall. W wyniku rewolucji monarchia feudalna została obalona, parlament zniósł monarchie jako „niepotrzebną i uciążliwą” a dwa dni później taki sam los spotkał Izbę Lordów. Cała władza prawodawcza należała teraz do jednoizbowego parlamentu – Izby Gmin, parlament ten nosił nazwę Parlamentu Kadłubkowego, gdyż spośród setki posłów w posiedzeniach brało udział nie więcej niż sześćdziesięciu. Formalnie władzę wykonawczą przekazywano wybieranej na okres jednego roku Radzie Stanu. W tej z kolei całą władze dzierżyli wyżsi oficerowie na czele z Comwellem. Tak więc republika angielska była w rzeczywistości dyktaturą generałów independenckich. Pokonał Szkotów oraz spacyfikował buntującą się Irlandię. Dzięki ziemi skonfiskowanej w Irlandii, a nadanej własnym żołnierzom unormował sytuację w buntującej się armii. W lipcu 1653 r zwołano Mały Parlament składający się z członków wyznaczonych prze Rade Stanu spośród kandydatów przedstawionych przez independenckie gminy wyznaniowe. Wraz z rozpoczęciem tego parlamentu republika angielska przestała istnieć, burżuazja uciekła się do jawnej dyktatury wojskowej Comwella. Komisja pod kierownictwem generała Lambereta opracowała konstytucję tzw. Instrument Rządzenia, która kolejno została zaakceptowane przez Radę Stanu. Konstytucja ta składała władzę w ręce lorda protektora Rzeczpospolitej Anglii, Szkocji i Irlandii, sam zaś tytuł został przyznany Comwellowi. Formalnie konstytucja troszczyła się o podział władzy jednak w praktyce cała władza skupiała się w ręku protektora. Comwell został naczelnym dowódcą floty i armii, jemu podlegały finanse i sądownictwo a także polityka zagraniczna. Prowadził politykę antyhiszpańską i antyholenderską. Leżała ona w interesie burżuazji i gentry, gdyż osłabiała tradycyjnych przeciwników ekspansji kolonialnej i handlu zamorskiego. W latach 1650 i 1651 wydał tzw. Akty Nawigacyjne. Zapewniały one uprzywilejowaną pozycję flocie angielskiej. Zabraniano w nich handlu z koloniami angielskimi kompaniom handlowym innym niż angielskie. Akty Nawigacyjne przyczyniły się bezpośrednio do znacznego osłabienia Holandii. Zanim został zwołany pierwszy parlament protektoratu Comwell w szeroki stopniu zdążył już zastosować swoja władze. W 1654 r odbyło się pierwsze zebranie parlamentu, który poddał w wątpliwość konstytucyjne uprawnienia Comwella. Parlament nie był ugodowy wobec protektora i nie uspokoiły go aniu upomnienia Comwella ani nie dopuszczenie do obrad ponad 100 członków, wzbraniających się od podpisania oświadczenie iż uznają panujący reżim polityczny. 22 stycznia 1655 r parlament został rozwiązany, a Comwell sam zajął się szukaniem środków które by mu pozwolił na zapełnianie skarbu państwa.
Lord Protektorat Oliver Comwell wprowadził po rozwiązaniu parlamentu jawną dyktaturę wojskową. Latem 1655r podzielił kraj na 11 okręgów wojskowo-administracyjnych, na czele których stanęli dowódcy wojskowi przyjmujący tytuły generałów-majorów. Posiadali uprawnienia tyczące się wszelkich dziedzin życia, poczynając od dowództwa wojskowego, policyjnego i nadzorem podatków a kończąc na kontrolowaniu spraw obyczajowych. Zła sytuacja wewnętrzna w kraju i brak środków doprowadziły do zwołanie drugiego parlamentu w 1656r. Pomimo iż wybory były kontrolowane przez generałów-majorów, pomimo tego do parlamentu dostało się dużo radykalnych posłów. Pierwszym aktem tego parlamentu było zniesienie urzędu generała-majora. Następnie izba wzięła się do reorganizacji najważniejszych urzędów w państwie. Comwellowi zaproponowano koronę i tytuł króla jednak ten pod naciskiem sfer wojskowych musiał odmówić, jednak Izba Gmin tytuł protektora przyznała dożywotnio i dziedzicznie rodowi Comwella. Przywrócona została Izba Wyższa których członków mianował protektor. Jednak pomimo wielu ustępstw parlament nie zamierzał być posłuszny Comwellowi co spowodowało iż wiosną 1658r Comwell pośpiesznie rozwiązał po raz drugi parlament. Dopiero śmierć Comwella 3 września 1658r przyśpieszyła upadek protektoratu. Syn Olivwea Richard został protektorem, lecz jego nieumiejętna władza nie [pozwoliła mu się utrzymać na tym stanowisku.

W następnym okresie w Anglii zmieniały się kilkakrotnie rządy, na pewien czas do władzy powrócił Długi Parlament, jednocześnie ożywił się ruch ludowy. Społeczeństwo angielskie było zmęczone latami rewolucji. W tej sytuacji zaakceptowana została idea powrotu do władzy Stuartów, czyli restauracji. W 1660 r. tron objął Karol II. Anglia ponownie stała się monarchią. Król ogłosił amnestię i uznał zmiany przeprowadzone podczas rewolucji: reformę systemu wyborczego i administracji, konfiskatę ziem kościelnych i majątków rojalistów, zniesienie przywilejów feudalnych. Jednak następca Karola, Jakub II dążył do ograniczenia władzy parlamentu. Utrzymywał stałą armię, faworyzował katolików, w polityce zagranicznej wspierał Ludwika XIV. Rosła przeciw niemu opozycja protestancka. W wyniku kolejnego starcia pomiędzy królem a parlamentem, Jakub II został w 1688 r. zmuszony do opuszczenia kraju, a na tronie angielskim zasiadł jego zięć, Wilhelm III Orański. W angielskiej tradycji historycznej wydarzenie to jest nazywane Wspaniałą (Sławetną) Rewolucją. Po objęciu tronu Wilhelm w 1689 roku wydał Deklarację Praw Narodu Angielskiego (tzw. Bill of Rights), która w radykalny sposób ograniczyła władzę króla na rzecz parlamentu. Anglia przekształciła się w monarchię parlamentarną, a parlament stał się odtąd najważniejszym organem władzy w państwie. Od 1701 r. na mocy Aktu o następstwie tronu monarchą angielskim mógł zostać tylko wyznawca anglikanizmu. W ten sposób w ciągu kilkudziesięciu lat ciężkich zmagań dokonała się w Anglii zasadnicza zmiana ustroju społecznego i politycznego. Dla mieszczaństwa całego kontynentu europejskiego przykład angielski był niezwykle interesujący, gdyż wskazywał drogę postępowania w wypadku konfliktu z monarchą.
Tak więc nie we wszystkich potęgach XVII i XVIII wiecznej Europy absolutyzm miał szanse rozwinąć się. Mimo iż był to kierunek propagowany i gwarantował on rosnącą potęgę państwa, nie zawsze był mile widziany wśród społeczeństwa a niektórzy władcy, tak jak w Anglii nie mieli wystarczającej siły by narzucić swoją wolę społeczeństwu.
Można powiedzieć ze absolutyzm rozwijał się tylko wśród wielkich krajów o dużym potencjale gospodarczym. Jednak w XII wieku znalazł także swoje odzwierciedlenie w małych państwach które niejednokrotnie były uzależnione od innego kraju. Wprowadzenie tego ustroju gwarantowało możliwość stworzenia silnej władzy i wyzbycia się wpływów zza granicy oraz możliwości zaistnienia na arenie polityki europejskiej. Takim krajem okazały się XVII wieczne Prusy które zaciekle dążąc do umocnienia swojej pozycji w Europie i do stworzenie absolutyzmu, jednak był to kraj gdzie absolutyzm podążył nieco inną drogą tworząc w Europie z małego państwa wielką potęgę militarną. Prusy za czasów Fryderyków urosły w jedna z największych potęg europejskich..

Podpisanie traktatu westfalskiego kończyło długą wojnę ale też po raz kolejny rozdrabniało naród niemiecki. Wiele księstw i miast miało własnych przedstawicieli arystokratycznych którzy pragnęli zdobyć jak największą władze. Państwa te co prawda skupiał Sejm Rzeszy składający się z trzech kurii, jednak szybko nacisk na nim zaczęły wywierać książęta, którzy przyczynili się do wzmocnienia stanowisk władców terytorialnych. Kolejno przyznali sobie prawa do podnoszenia podatków, oraz zakazali zwoływania sejmów krajowych. W efekcie Sejm Rzeszy stanowił tylko i wyłącznie organ reprezentacyjny będący symbolem jedności cesarstwa. Nie zwoływano sejmów a organy te zostały niebawem zastąpione komitetami, które były podporządkowane woli panującego. Funkcje ustawodawcze przeszły całkowicie w ręce książąt. Skupiwszy w swoich rękach władze ustawodawczą i wymiar podatków, wielu z książąt zaczęło tworzyć aparat administracyjny. Powstała rozbudowana biurokracja, silna policja i potężna armia,. Jednak i ta nie była w stanie wyzwolić cesarstwa spod wpływów Francuskich, które poprzez przekupstwo nie jednokrotnie mieszała się w sprawy narodu niemieckiego. W cesarstwie powstał absolutyzm książęcy jednak nie odgrywał on roli postępowej lecz stał się jedną z przyczyn zastoju gospodarczego i kulturalnego.

Wśród księstw niemieckich w drugiej połowie XVII wieku na czołowe miejsce wysunęła się Brandenburgia. Było to księstwo najbardziej rozwinięte ze wszystkich gdzie duży nacisk kładziono na przemysł. Najszybciej rozwijającą się gałęziom był przemysł ciężki. Skupiono się na produkcji broni i sukna na potrzeby armii, która w tym kraju zaczęła odgrywać jedną z najważniejszych rol.

Absolutyzm pruski zaczął się rozwijać za panowania Wielkiego Elektora Fryderyka Wilhelma, zaczął on tworzyć podstawy pod rozwój tego ustroju. Za jego panowania Prusy przede wszystkim postawiły na armie, rozwijając ją i powiększając. Zmodernizował on także flotę i przyczynił się do rozwoju handlu. Odebrał on tanom prawo do uchwalania podatków, zredukował rolę instytucji stanowy oraz zaprowadził prężną administracje.

Politykę Fryderyka Wilhelma kontynuował Fryderyk Wilhelm I jego władza charakteryzowała się dużymi oszczędnościami w państwie. Ograniczył on role kultury i szukał oszczędności nawet wśród pensji urzędniczych. Jednakże przeznaczał on duże fundusze na rozwój Armii, która pod koncie jego rządów liczyła 80 tyś. Żołnierzy. Władza Fryderyka Wilhelma skupiała się na tym by jak najwięcej środków zgromadzić na rozwój armii. W tym celu zorganizował on nowy scentralizowany rząd wojskowo-finansowy Generalny Dyrektoriat Finansów, Spraw Wojskowych i Domen który scalał swoich dwóch poprzedników Generalny Komisariat Wojny i Generalną Dyrekcje Finansów. Starając się podnieść dochody państwa stosował on protekcyjną politykę wobec przemysłu, zakazując jednocześnie w kraju importu. W jogo rządach w powszechnym użyciu były kary cielesne które stosował zarówno na swojej rodzinie, wobec dworzan, w kancelariach oraz sztabach. Uważał on bowiem ze kara cielesna jest jednam z najbardziej skutecznych środków wychowania społeczeństwa.
Kolejno władzę w Prusach sprawował Fryderyk II początkowa wydawało się ona inna ponieważ w młodości na Fryderyka duży wpływ miała kultura francuska i ja oświecenie. Jednakże oświecenie na króla wywarło tylko powierzchowny wpływ, i w efekcie Fryderyk II kontynuował politykę swojego ojca rozwijając pruski absolutyzm wojskowo-junkierski. Król przeprowadził kilka reform które miały na celu usunięcie z administracji braków, podporządkował sobie całkowicie aparat administracyjny, wyznaczając dożywotnio urzędników. Przeprowadził także reformę szkolnictwa oraz uporządkował działalność organów skarbowych i sądowych. Ograniczył on samowole policji oraz wprowadził surowy system paszportowy, uniemożliwiający poddanym opuszczanie kraju, wprowadził tez ostrą cenzurę. Podobnie jak inni władcy europejscy także i Fryderyk II prowadził politykę merkantylistyczną, dbał o handel budował kanały i szosy. W Berlinie otworzył Królewski Bank Pruski i chronił przemysł wysokimi cłami dla towarów zagranicznych. Jednakże najbardziej charakterystyczną cechą rządów Fryderyka II był dalszy rozwój militaryzmu pruskiego Podobnie jak ojciec stawiał on wojsko na pierwszym miejscu i podporządkował mu cały rodzimy przemysł.

Wszyscy trzej przyczynili się do rozwoju armii pruskiej. Wprowadzili stały podatek na reorganizację armii, dzięki czemu jej liczebność znacznie wzrosła. Obowiązek wojskowy obejmował chłopów i mieszczan ( wykluczając szlachtę ) każda jednostko otrzymywała swój okręg rekrutacyjny –kanton. Jednak stanowiska oficerskie przeznaczone były wyłącznie dla szlachty a awansowano w oparciu o zasługi. Powołano dla armii organ dowódczy jakim był Generalny Komisariat Wojny który skupiał kompetencje sztabu, ministerstwa wojny i ministerstwa finansów. Duże nakłady przeznaczano na budowę nowych fortyfikacji.

W ramach reform gospodarczych Wielki Elektorat zbudował w celach handlowych kanał Odra-Sprewa, zorganizował pocztę państwową a w Berlinie założył manufakturę wełnianą i cukrowniczą. Oparł swą polityk na zasadach merkantylizmu, otaczając radzimy przemysł opieką, wprowadzając cła ochronne na towary zza granicy . Wielkie banki, handel i przemysł zostały objęte monopolem państwowym i wykorzystanym do umocnienia militaryzmu.

W swoich stosunkach do państwa kościół został zgodnie z duchem swojej epoki mocno ograniczony. Dążono do osłabienia politycznego znaczenia kościoła i podporządkowania go państwu. Przeprowadzono sekularyzacje dóbr kościelnych i zmienione granice diecezji tak by ię pokrywały z granicami państwa.

Skutkami tych posunięć było to iż Prusy stały się państwem absolutyzmu oświeconego , a ze względu na swoją mocną pozycje militarną stały się jednam z ważniejszych państw w
Europie i były pierwszoplanowym czynnikiem w polityce europejskiej. Potęga Prus sprawiła ze wkrótce zaczęły one walczyć o hegemonie z Austria i wybijać się jako największa potęga Europy. Nie wątpliwie absolutyzm pruski przyczynił się do rozwoju tego państwa, tworząc wśród rozbitych krajów cesarstwa dużą potęgę która reprezentowała cały naród niemiecki. Został on osiągnięty na drodze terroru i silenie rozwijającej się armii tworząc jakby zalążki państwa totalitarnego.

Absolutyzm był główną formą rządów tego okresu. Każda potęga europejska opierała swoją potęgę na scentralizowanej władzy. Dotyczyło to zarówno państw wysoko rozwiniętych, idący z myślami ówczesnej Europy jak i tych które prze długie lata pozostawały w cieniu, jednak nie stając się mniej groźnymi. Do tych krajów należy Rosja, potężna i zacofana, która szukała swojego ratunku w tym właśnie ustroju. Dążyła ona do umocnienia zarówno swojej władzy w Europie jak i władzy wewnątrz kraju. Idąc zgodnie z ówczesnymi ustrojami
Europejskimi także i ona chyliła się powoli ku absolutyzmowi.

Początkowo władcy umacniali swoją pozycję, wprowadzając rządy autokratyczne. Stale rosnące obciążenia nakładane na poddanych carskich prowadziły do częstych wybuchów niezadowolenia społecznego. Panujący w latach 1645-1676 Aleksy Michajłowicz ograniczył prawa bojarów na rzecz nowej szlachty (tzw. dworianstwa) oraz mieszczan, jednocześnie ustanowił prawne przywiązanie chłopów do ziemi (1649). W polityce zagranicznej Romanowowie kierowali się zasadą zjednoczenia całości ziem ruskich. Dzięki decyzjom perejasławskiej rady i długoletniej wojnie z Rzeczpospolitą (1654-1667) Rosja uzyskała panowanie nad Lewobrzeżną Ukrainą z Kijowem. Trwałe włączenie się Rosji w dzieje europejskie przyniosła wielka wojna północna (1700-1721), która zakończyła dominację Szwedów w basenie Morza Bałtyckiego, a zarazem otworzyła Rosjanom możliwość nieskrępowanych kontaktów z Zachodem.

W Rosji absolutyzm zaczął się rozwijać w drugiej połowie XVIIw. A jego umocnienie przypadło na czasy panowania Piotra Wielkiego, który by umocnić swoją władzę musiał wprowadzić szereg reform w kraju na wzór państw zachodnio europejskich. W Rosji monarchia absolutna opierała się na szlachcie pomijając dopiero co kształtującą się burżuazje. Absolutyzm Rosyjski korzystał z poparcia kupców i właścicieli manufaktur którzy wzbogacali się dzięki otrzymywanym ulgom.

Wraz z umacnianiem się absolutyzmu wzrastał centralizm, aparat państwowy uległa dalszej biurokratyzacji oraz powstała regularna armia i flota. Okres reformowania administracji państwowej możemy podzielić na dwa etapy. Pierwszy odbył się w latach 1699-1711 jest to okres od powstania Izby Burmistrzowskiej ( Ratusza ) i pierwszej reformy administracji terenowej do utworzenia Senatu. Reformy te zostały przeprowadzone w pośpiechu i nie miały żadnego dokładnie opracowanego planu. Drugi okres przypada na lata po wojnie północnej gdyż sytuacja kraju nieco się ustabilizowała. Reformy przeprowadzone w ty okresie poprzedzały długoletnie opracowanie i studia nad ustrojem państw zachodnioeuropejskich. Plany zostały opracowane na wzór innych krajów przy udziale cudzoziemców. W szerokim zakresie zastosowano regulaminy szwedzkie jednak przerabiając je tak by odpowiadały mentalności i warunkom Rosyjskim. Na początku XVIII wieku Piotr wystosował akt ustawodawczy czyniąc z siebie Imperatora i zapewniając sobie władze absolutną. Jednocześnie zastrzegł prawo iż każdy imperator może wyznaczyć swojego następcę. W miejsce Dumy Bojarskiej już znacznie zredukowanej powołał Senat Rządzący, który początkowo miał charakter najwyższego organu podczas nieobecności cara. Jednak z biegiem czasu został przekształcony w jedną z wyższych instytucji rządzących bezpośrednio podlegających carowi. Senat w odróżnieniu od dawnej Dumy Bojarskiej składał się tylko i wyłącznie z 9 osób których pochodzenie było mało znaczące w przeciwieństwie do Dumy gdzie zasiadało wiele członków najznakomitszych rodów szlacheckich. By uporządkować hierarchie urzędniczą wprowadzono tabele rang, składającą się z 14 stopni cywilnych i wojskowych, według której mogli awansować urzędnicy i oficerowie. Tabela ta przewidywała także awanse dla osób nie posiadających szlachectwa.
Senat opracowywał projekty nowych ustaw, sprawował nadzór nad administracją centralną i terenową, zajmował się uzupełnianiem wojska i marynarki oraz ściąganiem podatków. Jednocześnie z Senatem działały instytucje zwane fiskałami które miały na calu sprawować nadzór w miastach i guberniach, należały one bezpośrednio pod senat.
Po powstaniu senatu dawne urzędy zaczęły zanikać i zastępowano je nowymi instytucjami zwanymi kolegiami. System ten różnił się zasadniczo od poprzedniego gdyż przede wszystkim wprowadzał ściślejszy podział kompetencji miedzy władzami centralnymi. W systemie kolegialnym pojawiły się nowe nie znane dotąd w Rosji instytucje, zarządzające wymiarem sprawiedliwości, handlem i przemysłem. Kolegia składały się z 10 osób i rozstrzygały sprawy na zasadzie większości głosów. W odróżnieniu od prikazów instytucje te zajmowały się określonym zakresem spraw i były to organy ogólnokrajowe.

W latach 20-tych XVIIIw istniało już 11 kolegiów a ich prezesi wchodzili w skład Senatu jednak zostali od niego odsunięci gdyż Piotr zdawał sobie sprawę iż taki podział władzy nie gwarantuje mu kontroli nad kolegiami. Jedn0ocześnie Piotr powołał do życia urząd generalnego prokuratora który miał na celu sprawować kontrole nad Senatem i innymi instytucjami państwowymi.

Reorganizacji uległy także instytucje terenowe. Dawny podział kraju na powiaty zastąpiono nowym, który dzielił kraj na gubernie. Podzielono Rosje na 8 guberni na czele których stali gubernatorzy mający w swoich rękach szeroką władze wojskową, finansową i policyjną. Druga reforma administracyjna wprowadzała nową podstawową jednostkę zarządu terenowego – prowincje. Zostało ich utworzonych około 50 przy czym zachowano wcześniejszy podział na gubernie. Na czele prowincji stali wojewodowie podlegający gubernatorom i instytucjom centralnym.

Piotr także stworzył i zreformował potężną armie na której po części opierał się jego absolutyzm. Każdemu narzucił obowiązek odbycia służby wojskowej, która obejmowała także szlachtę powyżej 15 roku życia. Wprowadzono pobór do armii i bezterminową służbę wojskową dla chłopów i mieszczan. Wprowadzono jednolite umundurowanie i każdego wyposażono w karabin z bagnetem, rozbudowano artylerie, piechotę i flotę jednocześnie redukując kawalerię

Piotr I prowadził politykę merkantylistyczną, opiekował się miastami i mieszczaństwem, popierał rozwój manufaktur. Szybko rozwijał się wówczas przemysł metalurgiczny, wzrastała liczba manufaktur tkackich. Starano się uzyskać przewagę eksportu nad importem by w ten sposób powiększać skarb państw. Jednocześnie podniesiono podatki które w efekcie stanowiły 55% dochodu budżetu. Zgodnie z tendencjami oświeceniowymi ograniczono role kościoła zarówno polityczną jak i ekonomiczną. W 1718r zlikwidowano godności patriarchy i powołano do życia kolegium duchowe zwane Świątobliwym Synodem, złożone było z przedstawicieli wyższego duchowieństwa oraz cywilnego urzędnika cara sprawującego nadzór nad tym organem.

Dążono do modernizacji Rosji wprowadzono reformę oświaty która między innymi poległa na wprowadzeniu nowego i prostszego alfabetu zwanego grażdanką. Także wprowadzono przymusowy obowiązek szkolnictwa dla szlachty. Założono wiele szkół zawodowych oraz stworzono Rosyjską Akademie Nauk.

Wprowadzone reformy przyczyniły się do podniesienia prestiżu monarchy i ostatecznie do przyjęcia tytułu Cesarza Wszechrusi oraz wybudowania nowej stolicy jaką stał się Petersburg. Rosja pod rządami Piotra niewątpliwie stała się potęgą doganiając zachód jednak cena była wielka. Ponieważ mimo licznych reform rządy opierały się na terroru i były wyjątkowo brutalne czego doświadczył syn samego cara Aleksy który został zamęczony na śmierć.

Od czasów Piotra I pogłębił się dualizm rosyjskiej struktury społecznej - obok chłopów, warstwy dźwigającej wszelkie ciężary, występowała warstwa uprzywilejowanej szlachty. Modernizacja Rosji zapoczątkowana przez Piotra I w dużej mierze uzależniona była od dopływu fachowców z zagranicy. Na otwartej w 1725 w Petersburgu Akademii Nauk większość wykładowców stanowili specjaliści z zagranicy.

Śmierć Piotra Wielkiego (1725) na długie lata osłabiła kraj. Dopiero panująca w latach 1762-1796 Katarzyna II przywróciła Rosji rolę mocarstwa. Zwycięskie wojny z Turkami (1768-1774, 1787-1792) otworzyły szeroki dostęp do Morza Czarnego, 1783 Rosja anektowała Krym, poprzez uczestnictwo w rozbiorach (1772, 1793, 1795) zyskała wschodnie ziemie Polski.
Niewątpliwie absolutyzm zaczął się rozwijać także na północy Europy. Dotarł do Szwecji tworząc z niej na przełomach wieku jedna z największych potęg na morzu bałtyckim.
Po śmierci Gustawa Adolfa tron objęła jego córka Krystyna (1632-54). Przeszła ona później na katolicyzm i abdykowała. Pod rządami kanclerza Axela Oxenstierny, wielkiego męża stanu, w wyniku prowadzonej w latach 1643-45 wojny z Danią oraz korzystnego dla Szwecji pokoju westfalskiego (1648) państwo to stało się największą potęgą nad Bałtykiem. Jednakże Szwecji brakowało jednak środków gospodarczych i finansowych na prowadzenie polityki mocarstwowej. Naturalnymi przeciwnikami Szwecji była Dania, Polska (sprawa Inflant i pretensji polskiej linii Wazów do tronu szwedzkiego), Brandenburgia oraz Rosja. Szwecja finansowała swe wojny, udzielając przywilejów podatkowych oraz rozdając dobra królewskie arystokracji.

Po abdykacji Krystyny w Szwecji panowała przez blisko siedem dziesięcioleci (1654-1720) bawarska dynastia Wittelsbachów. Pierwszym władcą z nowej dynastii był Karol X Gustaw (1654-60) zwany Aleksandrem Północy. Swą politykę oparł on na armii, dążąc do przezwyciężenia trudności wewnętrznych państwa nowymi podbojami. Nowy władca ograniczył samowolę arystokracji, przez przeprowadzenie tzw. częściowej redukcji, czyli przywróceniu państwu majątków, które przeszły dawniej w ręce szlachty. W 1654 r. Karol zaatakował, osłabioną powstaniem Chmielnickiego i najazdem rosyjskim, Polskę. Rozpoczęła się wojna polsko-szwedzka. Po zajęciu Krakowa i Dyneburga oraz uzyskaniu pomocy Prus (na mocy traktatu w Labiawie) w 1656 r. Karol pokonał Polaków w bitwie pod Warszawą. Wojska szwedzkie złupiły dotkliwie ziemie Rzeczpospolitej, lecz nie były w stanie ich trwale opanować i do 1660 r. wycofały się.

Kolejno tron szwedzki przypadł w udziale kolejnemu z Karolów, Karol XI podtrzymała i rozszerzyła swój absolutyzm. Posiadała doskonała i dobrze rozwiniętą organizację wojskowa oraz wielki przemysł metalurgiczny, silna i potężna flota, była w stanie utrzymywać prestiż tego kraju w basenie morza bałtyckiego. Karola XI zwano wielkim ekonomem obalił on w 1680 roku rządy oligarchii, w sposób radykalny dokończył rewindykację na rzecz korony, dóbr należących niegdyś do króla a które na drodze nadań przeszły w ręce prywatne. W połowie XVII wieku Szwecja prawie nie posiadała żadnych dóbr królewskich do czasów tak zwanej redukcji gdzie zaszły wielkie zmiany odnośnie własności ziemskiej, przy czym te przemiany dochodziły do skutku w warunkach ostrej walki z magnaterią. Redukcja miała szczególnie radykalny charakter w prowincjach wschodnich i to właśnie tam stawiano jej największy opór. Absolutna monarchia Karola XI miała duże poparcie zarówno pośród wolnych kmieci, mieszczaństwa, duchowieństwa, oraz wśród niższej szlachty i szlachty urzędniczej. Przeprowadzone redukcje wzbogaciły skarb, a także ukróciły samowole wielkich magnatów. Za te pieniądze król dokonał szeregu reform wojskowych. Poszczególne oddziały kawalerii dostawały uposażenie w królewskich dobrach, co pozwoliło zacieśniać stosunki pomiędzy oficerami i żołnierzami a także stworzyć wierną armie. Gdy po śmierci Karola XI rządy obejmuje Karol XII spodziewano się powrotu rządów oligarchii. Karol był jeszcze nieletni mimo tego wkrótce zrzucił z siebie regencję i zaczął rządzić samodzielnie.
Wkrótce rozpętała się wojna w wojnie północnej, rozpoczętej w 1700, skutecznie bronił się przed koalicją wojsk sasko-rosyjsko-duńskich. W pierwszym roku wojny zmusił Danię do zawarcia pokoju w Trawendal i wycofania się z wojny co dało mu przewagę na Bałtyku. Po rozbiciu wojsk Rosyjskich pod Narwą Karol XII wyprawił się na Sasów także ich pokonując. Wtedy głównym celem napaści szwedzkiej stała się Polska. Wojska sasko-polskie elektora saskiego i króla polskiego Augusta II poniosły klęski pod Kliszowem (1702) i Pułtuskiem (1703). Karol XII przeforsował wybór S. Leszczyńskiego na króla Polski (1704). W 1706 zajął Saksonię zmuszając Augusta II do zawarcia pokoju w Altranstdt, wycofania się z koalicji antyszwedzkiej i zrzeczenia się korony polskiej. Zaniepokojony postępami wojsk Piotra I na wschodzie, podjął wyprawę przeciw Rosji, która zakończyła się druzgocącą klęską wojsk szwedzkich pod Połtawą (1709). Klęska ta odmieniła losy wojny, w jej wyniku do koalicji antyszwedzkiej przystąpiły Prusy i Hanower. W ciągłych walkach Karol XII tracił zdobyte wcześniej terytoria nad Morzem Bałtyckim. Zginął podczas oblężenia twierdzy Friedrikshald, w trakcie kolejnej wyprawy przeciw Danii i Norwegii. Rozpoczęta za panowania Karola XII wojna północna zakończyła się w 1721 podpisaniem pokoju w Nystad

Absolutne rządy Karola XI i Karola XII całkowicie podporządkował sobie dawne instytucje, ale ich nie zniosły. Sejm Rada Państwowa i podległe jej kolegia rządowe _ Izba Skarbowa, Kolegium Admiralicji, Sąd Nadworny, Rada Wojenna i Kolegium Kancelaryjne utraciły swoją samodzielność. Obok nich powstały nowe organy władzy centralnej zwłaszcza w dobie wojennego absolutyzmu Karola XII. W okresie nasilenia największego absolutyzmu Karola XII dawne instytucje konstytucyjne stały się siedliskiem cichej opozycji. Stara arystokracja utraciła wiele na wskutek redukcji, jednak oddawała ona państwu ziemie nie urodzajne i porozrzucane, zapewniając sobie nadania ziem dogodnych i cennych. Stara i nowa magnateria w Szwecji dążyła swoim poparciem dawne rządy oligarchii, Nagła śmierć Karola XII i kryzys sukcesyjny umożliwiły urzeczywistnienie tych aspiracji.

Po śmierci do tronu Karola do tronu było dwóch kandydatów. Jego siostra Ulryka Eleonora oraz siostrzeniec Karol Fryderyk. Ulryka otrzymała poparcie Rady Państwa obiecując zniesienie instytucji stworzonych przez Karola XI i jego syna. Pozbawiła ona także Karola Fryderyka praw do tronu i zwołała Sejm który uznał ją królową elekcyjną i uchwalił nawą konstytucje. Nie chętnie godziła się na ograniczanie władzy królewskiej lecz po pewnym czasie została zmuszona przez przywódcę partii oligarchicznej Arvida Horna do abdykacji na rzecz swojego męża. Został on królem Szwecji jako Fryderyk I lecz cena jego tronu była okupiona nową konstytucją. Co prawda Fryderyk próbował wzmocnić władze i starał się o dziedziczność tronu, jednak propozycja króla została odrzucona prze sejm. Ustawy wprowadzone w 1720 roku uczyniły ze Szwecji niemal republikę. Król stojący kiedyś na czele państwa obecnie stał się przewodniczącym Rady Państwa, W zgromadzeniu tym miał dwa głosy którymi musiał podporządkować się większości, pozbawiony został prawa weta. Wkrótce Rada stała się najważniejszym organem rządów oligarchii w państwie składała się z 16 członków a jej miejsca były zarezerwowane wyłącznie dla arystokracji.
Ponad Radą Państwową stał Sejm ten składał się z 4 stanów, mieszczaństwa, szlachty , duchowieństwa i chłopów, zbierał się co trzy lata. Decyzje podejmowano większością głosów. W okresie między sejmowym kontrolę nad rządem sprawował wyłoniony prze Sejm Tajny wydział, składający się ze 100 członków. W rękach Sejmu oraz Rady Państwowej znajdowały się sprawy skarbowe, sądownictwo, policja , wojsko i polityka zagraniczna.

W czasach absolutyzmu Izba Panów była podzielona na trzy grupy, które obradował oddzielnie. Pierwsza była to arystokracja rodowa, kolejna arystokracja urzędnicza a na końcu grupa niższej szlachty. W 1723 roku zniesiono ten podział i wprowadzono równość szlachty, z dominującą pozycją magnaterii. Szlachta stała się grupa zamkniętą stanowiła większość Sejmu i razem z Radą Państwa ustanawiały rządy republikańsko-oligachiczne.

Rządzona prze oligarchię Szwecja, pozostała krajem o stosunkowo dużej równowadze wewnętrznej pomiędzy poszczególnymi stanami, a udział chłopów w życiu parlamentarnym stanowił zjawisko nie spotykane w ówczesnej Europie. Władza królewska została bardzo ograniczona i nawet w większym stopniu niż w Polsce.

Lawirując pomiędzy stronnictwami heskim i hosztyńskim, Arvid Horn od 1720 utrzymał się na stanowisku kierownika rządu, a w kolejnych latach miał decydujący głos w Radzie Państwa. Był to szczytowy okres znaczenie tej oligarchicznej instytucji. Horn prowadził pokojową politykę i merkantylistyczną politykę gospodarczą. Szwecja dzięki wielostronnym powiązaniom zagranicznym i pomyślnemu rozwojowi gospodarki odzyskała niezależność i międzynarodową pozycje. Nie była to już co prawda pozycja wielkiego mocarstwa, lecz państwa drugorzędnego. Tu rządy absolutnej monarchii zanikły ustępując miejsca republice. Na początku XVIII wieków kraj ten stracił swoją potęgę i stał się jednam z nic nie znaczących w wielkich rozgrywkach państw. Absolutyzm się nie utrzymał, ponieważ podobnie jak w Anglii król był za słaby by przeciwstawić się społeczeństwu. Jednak niewątpliwym błędem Karola było nie rozwiązanie dawnych instytucji które powoli i cierpliwie czekał na zamieszanie w kraju by jeszcze raz się wydźwignąć i zaprowadzić własny porządek w państwie.

Spoglądając na Europę XVII i XVIII wieku widzimy wielkie zmiany jakie zaczęły obejmować świat. Widzimy jak rodzą się czasy nowożytne w których upadają niektóre wielkie potęgi starego ładu, a nic nie znaczące państewka urastają w potęgę z którą musi zacząć się liczyć cała reszta świata. Zanika feudalizm, którego miejsce zajmują manufaktury dające podstawy do rozwoju przemysłu. Jednak największe zmiany wyraźnie zaobserwujemy na arenie polityki wewnętrznej kraju. Europa ze średniowiecznego feudalizmu przechodzi w rządy absolutystyczne jednak zachowuje także monarchie konstytucyjną, którym najlepszym przykładem jest Wielka Brytania oraz Szwecje które możemy jednocześnie uznać za republiki mieszane którym prezyduje król. Typową republikę stanowią takie kraje jak Holandia, opierająca się głównie na handlu, gdzie najwięcej do powiedzenia miała nie arystokracja lecz silnie rozwinięta oligarchia. Monarchia absolutna stała się jednak najmodniejszym ustrojem politycznym XVII i XVIII wiecznej Europy. Rosja Piotra I i Katarzyny II w czasach ich panowania urosła w potęgę dzięki silnej władzy cesarzy którzy z powodzeniem zaczęli parcie terytorialne na zachód. Absolutyzm rozwiną się także we Francji, Prusach, Niemczech oraz Austrii. Nieodłączną cechą absolutyzmu były reformy społeczne, gospodarcze i kościelne które w rezultacie przyczyniały się do umocnienia władzy, powiększenia skarbu państwa i stworzenia silnej i dobrej armii, za pomocą której można by było rządzić w państwie. Kładziono też nacisk na oświatę pragnąc wykształcić sferę intelektualistów którzy byli potrzebni do tworzenia silnego państwa. Absolutyzm we wszystkich krajach zrodził się kosztem kościoła który w dobie Oświecenia przestał stanowić priorytet a jego wielkie majątki skonfiskowane przez Korony umożliwiły rozwój państw.

Trzeba przyznać ze wszystkie potęgi Europy tego okresu były oparte o silne rządy jakie gwarantował absolutyzm. Żadna inna forma ustrojowa nie była w stanie zapewnić posłuchu i całkowitego oddania władcy a tylko w ten sposób można było stać się państwem znaczącym coś w Europie. Tu za przykład mam Szwecje która pod rządami absolutystycznymi stanowiła potęgę nie tylko na Bałtyku ale i także na kontynencie. Jednak wraz z upadkiem tego ustroju jej pozycje polityczna stała się słaba i mało znacząca. Tylko szereg reform, mocna władza i silna armia dawały podstawy do utworzenia absolutyzmu który stał się ustrojem największych mocarstw Europejskich.

Kraje słabe nie posiadające możliwości wykształcenia tego ustroju, popadały w coraz większą ruinę, a samowola szlachty doprowadzała je do upadku. W tych czasach tylko silne rządy dawały gwarancje istnienia państwa. Kraje słabe nie posiadały rządów monarchii absolutne, bo ta stała się częścią potęgi i przywilejem największych mocarstw Europy.