Szwecja
- królowie polscy z dynastii Wazów roszczą sobie pretensje do tronu szwedzkiego,
- Szwedzi chcą zrobić z Bałtyku wewnętrzne j.Szwedzkie i kontrolować handel na Bałtyku,
- raz na jedno pokolenie Szwedzi prowadzą wojny, by się wzbogacić (łupy),
= głód, epidemie, spadła produkcja rolna, zastój ogarnął rzemiosło,
= osłabienie zainteresowania kulturą, nietolerancja religijna,
= straty terytorialne - inflanty i lenno pruskie,
Kircholm 1605 - hetman Karol Chodkiewicz
1621 - wznowienie walk, Szwedzi górą
1627 - bitwa morska pod Oliwą, jednocześnie Turcja
1635 - pokój w sztumskiej wsi - rozejm na 20l., Szwedzi mają Inflanty i porta prus książęcych, prócz Królewca, ale nie będą pobierali ceł od towarów polskich
1655 - 1660 - potop szwedzki - Jan Kazimierz Waza, Stefan Czarniecki, ks.Augustyn Kordecki
1657 - Polska traci lenno pruskie
Rosja
- wtrącanie się magnatów polskich w wewnętrzne sprawy Rosji, by mieć rządy i bogactwa,
- Z III Waza chce powiększyć terytorium Polski - zostać carem Rosji, wprowadzić katolicyzm, wzmocnić swoją pozycję
- w 2 poł.XVII w. Rosja popiera Kozaków walczących przeciw Polsce (powstanie Chmielnickiego) czyli jest konflikt polsko - rosyjski o Ukrainie
= straty terytorialne - Smolensk - wsch.cz.Ukrainy
= wyniszczenie wsch. rubieży Rzeczypospolitej
= powstaje trwały konflikt przygraniczny podsycany przez Kozaków
Hetman - Stefan Czarniecki, Karol Chodkiewicz, Stanisław Koniecpolski
1608 - Dymitriada - samowolna wyprawa magnatów polskich do Rosji w celu osadzenie na tronie Rosji Dymitra Samozwańca,
1608 - 1611 - wyprawa polaków na Rosję, Stanisław Żółkiewski
1609 - I bitwa pod Kłuszynem
1612 - ugoda, rozejm pozwala zatrzymać Polakom Smoleńsk
1648 - powstanie kozackie na Ukrainie
bojar=magnat=arystokrata
1654 - w Perejeresławiu podpisują ugodę na mocy której Ukraina miała stać się cz.Rosji, sprzeciw Polaków wybucha wojna, przerwana na okres potopu szwedzkiego,
1661 - wznowienie działań, bez efektów
1667 Andruszów - rozejm o podziale Ukrainy na zach - Pol. i wsch. - Ros., granicą jest rzeka Dniepr, polacy tracą Smoleńsk, Smoleńszczyzna wraca do Rosji
1686 - koniec wojen polsko - rosyjskich, pokój Grzymułtowski
powst.Chmielnickiego
jasyr - niewola tatarska bądź turecka
- konflikt społeczny, magnaci polscy chcą zmusić wolnych kozakow do odrabiania pańszczyzny
- konflikt religijny, zmuszają miejscową ludność, aby przeszła na katolicyzm
- konflikt narodowy, Polacy wykorzystują, a Kozacy pokrzywdzeni
arkan - europejskie lasso
ksiązę jeremi Wiśniowiecki dokonał mordów, okrutny Jarem
1649 - oblężenie Zbaraża Jeremi W. i ugoda w Zborowie
1651 - wznowienie walk, bitwa pod Beresteczkiem, kleska wojsk kozacko - tatarskich
Turcja
- stały konflikt przygraniczny - tatarzy zależni od Turcji najeżdżają Rzeczypospolitą - kozacy zależni od Polski najeżdżają porta
- ekspansja turecka w Europie
- wtrącanie się magnatów Polskich w wewnętrzne sprawy Turcji
- osłabienie Rzeczypospolitej po wojnach z Rosją, Kozakami, Szwecją, Turcja liczy na łatwe zwycięstwo
= zatrzymanie inwazji Tureckiej w Europie i Polska przedmurem chrześcijaństwa
= wyniszczenie gospodarcze i ludnościowe południowych rubieży Rzeczypospolitej
= osłabienie obu państw i utrata przez nie znaczenia na arenie międzynarodowej
1620 - Cecora - St.Żółkiewski
1621 - Chocim - K.Chodkiewicz(bronimy)
1672 - Kamieniec Podolski - Turcy najeżdżają Podole
1673 - Chocim - Jan Sobieski(zdobywamy)
1683 - odsiecz wiedeńska - JIIISobieski(król Polski)
janczarzy - doborowa piechota turecka
rubież - teren przygraniczny
bulawa - symbol władzy hatmańskiej