Asertywność

Z asertywnością spotykamy się często, nawet o tym nie wiedząc. To styl zachowania, dzięki któremu jesteśmy fair wobec siebie i innych. Dlatego nie powinno to być zachowanie nieświadome, ale celowe. Dzięki niemu bowiem możemy uniknąć wielu sytuacji, niekorzystnych lub nieprzyjemnych dla nas, jak np.: krytyka.

Asertywność to pewne specyficzne umiejętności zachowania się w określonych sytuacjach. Zachowanie asertywne to bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażanie wobec drugiej osoby swoich uczuć, opinii i postaw, przy jednoczesnym respektowaniu jej praw. Opiera się na założeniu że każdy człowiek ma swoje prawa i trzeba je szanować. Każdy z nas jest inny i nie wolno zmuszać partnera do zmiany poglądów czy celów tylko dlatego, że nam się one nie podobają lub kolidują z naszymi. Zachowania asertywne pokazują naszą odrębność, ale nie dotykają, nie obrażają drugiej osoby. Mogą zostać podsumowane następującymi sformułowaniami :[ Ja jestem w porządku i mam prawo być sobą. Ty jesteś w porządku i masz prawo być sobą]. Zachowanie asertywne można umieścić pomiędzy agresją a uległością.

Agresywność bywa często mylona z asertywnością. W przypadku zachowań agresywnych sytuacje są spostrzegane jako pole walki, a celem staje się wygrana własna i przegrana, pokonanie innych. W zachowaniu agresywnym respektujemy własne prawa lekceważąc prawa innych. Nie liczymy się z innymi, nie słuchamy ich. podejmujemy decyzje bez uwzględniania praw innych. Zdarza się, że dominujemy nad innymi upokarzając ich. Agresywne zachowanie często prowadzi do starcia, wywołuje agresywną odpowiedz. Zachowując się agresywnie narażamy się ,że:
- popadniemy w konflikt
- stracimy szacunek dla siebie
- stracimy szacunek dla innych
- będziemy nie lubiani
- osiągniemy rezultaty odwrotne do zamierzonych

Uległość polega na respektowaniu praw innych przy jednoczesnym lekceważeniu własnych praw. Zachowania uległe charakteryzują się tym, że interesy innych osób stawiamy ponad własnymi, rezygnując z własnych celów, pragnień i potrzeb. Lekceważąc własne prawa pozwalamy innym je naruszać. Rezygnujemy z ujawniania własnych potrzeb, odczuć i poglądów. Kumulujemy w sobie wiele spraw, co powoduje nagromadzenie się złości i wewnętrznych urazów. Uległość często prowadzi do tego, że:
- czujemy się skrzywdzeni
- jesteśmy sfrustrowani
-zachęcamy innych do dominacji
- wybuchamy nagle agresywnie na skutek nagromadzenia się przykrych uczuć
- nie osiągamy tego, co zamierzaliśmy
- jesteśmy wykorzystywani

Zachowując się asertywnie, respektujemy prawo zarówno swoje, jak i innych. Na tym polega istotna różnica pomiędzy tymi trzema typami zachowań.

W zachowaniach asertywnych ważne jest nie tylko to, co mówimy, ale jak to robimy. Ton głosu powinien być spokojny, ale stanowczy, spojrzenie skierowane na osobę z która rozmawiamy. Co zyskujemy dzięki zachowaniu asertywnemu?
- lepsze poznanie siebie i innych
- zrozumienie zachowań innych ludzi
- mniej stresów i frustracji
- wyrazy podziwu, pochwały otoczenia
- samorealizacja, zadowolenie, radość
- uzyskanie tego co chcemy
- doznawanie sympatii i przyjaźni

Zachowanie bierne lub agresywne przyswajamy często w sposób naturalny i wydaja się nam one wyborami łatwiejszymi niż inne. Natomiast zachowania asertywne nie są wynikiem spontanicznych reakcji, lecz wymagają udziału świadomości. Trzeba się ich nauczyć, ponieważ nie przychodzimy na świat jako osoby asertywne. Zależnie od nastroju, sytuacji, otaczających nas ludzi itp. Reagujemy zazwyczaj w sposób pośredni, znajdujemy się na skali zachowań między biernością i agresywnością. Nie bierzemy wcale pod uwagę opcji asertywnej opierającej się na potrzebach, uczuciach i opiniach zarówno własnych jak i innych osób. U dorosłej osoby warunkowanie odgrywa ważną rolę w jej postępowaniu i reakcjach. Mają tu również znaczenie pewne utarte oczekiwania społeczne. Może nam się wydawać że np. kobiecie nie przystoi wyrażać gniewu, że płacz w publicznym miejscu jest oznaką słabości. Pocieszające jest jednak to, że nie uformowało ono naszej osobowości w sposób definitywny, raz na zawsze. Nieustannie się rozwijamy i zmieniamy. Można zaniechać tego, czego się nauczyliśmy, ćwiczyć alternatywne sposoby postępowania i wprowadzać je w życie tak, by stały się naszą drugą naturą.

Opanowanie zachowań asertywnych bardzo korzystnie wpływa na rozwój osobowości. Ludzie asertywni mają wzmocnione poczucie własnej wartości, a także umieją się lepiej i skuteczniej porozumiewać. Mają również więcej szacunku dla siebie i dla innych. W ćwiczeniu asertywności najważniejszą rolę odgrywa myślenie pozytywne. Ludzie asertywni mają dobre samopoczucie, posługują się pozytywnym językiem, spodziewają się korzystnych skutków swych działań, poszukują takich sposobów rozwiązywania problemów, które zadowalają obie strony, są przychylnie nastawieni do poglądów i opinii wygłaszanych przez rozmówców.

Zachowań asertywnych nie stosuje się przy każdej rozbieżności zdań. Nie ma takiej potrzeby. Warto je stosować wtedy, gdy szczególnie zależy nam na konstruktywnym rozwiązaniu sytuacji potencjalnie konfliktowej. Wtedy gdy chcemy zachować poczucie własnej godności. Przydają się także, gdy z jakichś powodów nie chcemy spełnić czyjejś prośby lub żądania, jednocześnie nie chcąc obrazić drugiej strony.

Słysząc stwierdzenia wysyłane pod naszym adresem typu :,,Jesteś „, Ty zawsze „, Ty nigdy”. Ich zakończenia mogą być różne : leniwy, egoistą, głupi, skąpy. Są to oceny. Gdy jesteśmy w ten sposób oceniani często czujemy się fatalnie, reagujemy ulegle, często agresywnie, zamykamy się w sobie, przeczymy faktom, zaczynamy się usprawiedliwiać, uciekamy. Krytyka zawarta w tych ocenach najczęściej nas dotyka i rani, bywa też jednak, że krytyczne uwagi niosą cenne informacje. Odcinając się od krytyki i ocen odcinamy się od możliwości dowiedzenia się co przeszkadza innym w naszym zachowaniu. By nauczyć się asertywnego przyjmowania ocen, należy odwołać się do podstawowych praw człowieka;
1. Do traktowania na równi z innymi- niezależnie od płci, wieku, rasy i sprawności
2. Do traktowania z szacunkiem należnym każdej istocie ludzkiej.
3. Do decydowania o sposobie spędzania własnego czasu.
4. Do domagania się tego, czego się pragnie.
5. Do oceny własnych osiągnięć, zachowania i własnego wizerunku.
6. Do bycia wysłuchiwanym i do poważnego traktowania.
7. Do posiadania własnego zdania.
8. Do zachowania poglądów politycznych.
9. Do płaczu.
10. Do popełniania błędów.
11. Do odmawiania innym bez poczucia winy.
12. Do wyrażania własnych potrzeb.
13. Do ustalania własnych priorytetów.
14. Do wyrażania własnych uczuć.
15. Do mówienia sobie,,tak” bez poczucia, że jest się egoistą.
16. Do zmiany zdania.
17. Do ponoszenia niekiedy porażek
18. Do powiedzenia,,nie rozumiem”
19. Do formułowania wypowiedzi nie opartych na logicznych podstawach i nie wymagających uzasadnienia.
20. Do domagania się informacji.
21. Do osiągnięć.
22. Do wyrażania poglądów.
23. Do uznawania określonych wartości.
24. Do dysponowania czasem przed podjęciem decyzji.
25. Do odpowiedzialności za własne decyzje.
26. Do prywatności.
27. Do przyznawania się ,że ,,nie wiem”.
28. Do zmian i rozwoju.
29. Do wyboru: angażować się czy nie w kłopoty innych osób.
30. Do nie brania odpowiedzialności za cudze kłopoty.
31. Do troszczenia się o własne potrzeby.
32. Do dysponowania czasem i miejscem, by korzystać z samotności.
33. Do pozostania jednostką niezależną.
34. Do czerpania informacji od fachowców.
35. Do niezależności od akceptowania przez innych.
36. Do oceny własnej wartości.
37. Do wyboru zachowania w danej sytuacji.
38. Do pozostania sobą, nie zaś osoba, którą inni chcą w nas widzieć.
39. Do tolerancji wobec siebie.

Zawierają one ważne treści dotyczące praw każdego z nas. Wielu ludzi uznając swoje prawa, nie potrafi jednak z nich w praktyce korzystać, co stwarza sytuację jakby w rzeczywistości ich nie posiadali. Jednak więcej osób rezygnuje z własnych praw, bądź wręcz nie przyznaje się do nich. Często w tym układzie uznajemy czyjes wartości za najważniejsze, bo nie mamy lub nie uznajemy swoich. Taki układ to postawa uległości i wszelkich zachowań z tym związanych.

Krytykowanie jest często tak samo, a niekiedy nawet bardziej stresujące niż przyjmowanie krytyki. Niekiedy taka rozmowa jest dość przykra. lecz odpowiednie ujęcie krytyki w słowa przyniesie na dalszą metę korzyść wszystkim zainteresowanym. Chociaż w pierwszej chwili reakcją na krytykę może być niechęć do nas, później zostaniemy obdarzeni szacunkiem, a nawet wdzięcznością, jeśli nasze słowa przyczynią się do poprawy czyjejś pracy, zachowania lub postawy.

Wskazówki dotyczące krytykowania innych:
- Staranne wybranie czasu i miejsce rozmowy.
- Zadbanie o odpowiednie warunki rozmowy.
- Należy uprzedzic to co ma się do zakomunikowania (złagodzić cios, lub szczera rozmowa)
- Używanie stwierdzeń w pierwszej osobie.
- Sprecyzowanie co się nie podoba w postępowaniu krytykowanej osoby.
- Nie obawianie się wyrażania własnych emocji.
- Dopuszczanie chwil milczenia.
- Trwanie przy swoim zdaniu.
- Próba zakończenia spotkania akcentem pozytywnym.

Często łatwiej przychodzi nam krytykować, niż chwalić. Kiedy ktoś popełni błąd , natychmiast mu to wytykamy, lecz dobre sprawowanie traktujemy jak cos zupełnie naturalnego. Ludzie nie zapominają pochwał i słów podzięki. Kiedy są potem ganieni, łatwiej przełykają krytykę, pamiętając o sprawiedliwych ocenach ich postępowania.

We wszelkiego rodzaju kontaktach nasza reakcja na innych ludzi jest w pierwszej chwili odruchowa. Zanim zdołamy pomyśleć o wypowiadanych przez rozmówce słowach i ich znaczeniu, niejako podświadomie ukazujemy emocjonalną reakcję na jego osobę, na to co stara się nam przekazać. Jeśli wypowiadanym słowom nie odpowiada język ciała, to instynktownie przykładamy większą wagę do przekazu niewerbalnego, a słabiej reagujemy na komunikat werbalny. Dlatego tak ważne jest świadome kontrolowanie języka swojego ciała.

Agresywny język ciała –wszystkie mięsnie twarzy napinają się, zaciśnięte usta przybierają często wyraz zagadkowego uśmiechu, który jednak nie obejmuje oczu. U niektórych osób znakiem rozpoznawczym agresji jest ruch mięśni szczęk i zgrzytanie zębami. Oczy niekiedy się zwężają, a brwi gniewnie się marszczą. Ponadto agresor bywa zaczerwieniony, jako że jego zachowanie podnosi u niego ciśnienie krwi. Człowiek agresywny jest napięty i porusza się w sposób gwałtowny. Mogą u niego wystąpić oznaki zniecierpliwienia takie jak pocieranie ud, lub przytupywanie. Zajmuje on niekiedy przestrzen innej osoby, stając zbyt blisko niej. Typowo agresywne jest odwrócenie się tyłem do rozmówcy lub odejście od niego, zanim skończy swą wypowiedż. Gestykulacja chociaz nie dosłownie, przypomina ukazywanie zębów i pazurów przez przedstawicieli rodziny kotowatych. Wysunięcie głowy do przodu, wskazywanie, grożenie palcem, zaciskanie pięści. Kontakt wzrokowy jest zwykle nasilony, spojrzenie twarde, a mruganie powiek – ograniczone. Głos bywa silniejszy i bardziej ostry niż zazwyczaj lub zatrważająco cichy i spokojny.

Bierny język ciała – Typowe dla osoby nieasertywnej są zapadnięte ramiona i zgarbione plecy a w pozycji siedzącej jej ciało ma skłonność do kulenia się. Inne gesty to ciasne splecenie ramion i skręcenie nóg. Bierność często maluje się na twarzy w postaci przygnębienia, pokory, skruchy lub wyraźnych oznak stresu, napięcia bądź niepokoju takich jak przygryzanie dolnej wargi. Podbródek opada w kierunku klatki piersiowej, mogą pojawić się rumieńce lub wypieki. Występują ruchy wskazujące napięcie, nieustanna zmiana pozycji ciała. Gestykulacja polega na zaciśnięciu dłoni lub na ich nerwowym zaciskaniu i rozluźnianiu. Osoba nieasertywna bawi się włosami, rąbkiem ubrania, długopisem lub nieustannie dotyka twarzy. Osobom biernym trudno jest utrzymać kontakt wzrokowy, spuszczają oczy i mrugają częściej niż inni. Głos jest na ogół cichy w krańcowych wypadkach drżący, Mowę cechuje niepewność, ton może być pełen pokory lub płaczliwy.

Asertywny język ciała. Osoba asertywna trzyma się prosto, jest spokojna, przyjmuje pozycje naturalną, z rękami opuszczonymi swobodnie wzdłuż ciała, gdy siedzi z złożonymi w górnej części ud. Mięsnie twarzy ma rozluźnione, a jej wyraz wskazuje na szczerość, pewność siebie i odpowiedzialność. Ruchy są pewne, zamierzone i rozluźnione. Gestykulacja jest dopasowana do tematu rozmowy, jednak nie wykazuje przesady ani natrętnej maniery. Bezpośredni, częsty kontakt wzrokowy wyraża uwagę i zainteresowanie. Odpowiedni do sytuacji głos o równomiernym i stabilnym natężeniu jest dobrze słyszalny. Często ukazuje dłonie, nie mając nic do ukrycia.

Bardzo ważna jest również konstrukcja asertywnych stwierdzeń, pytań, próśb i poleceń. Bezpośrednia asertywna wypowiedz to wyrażanie myśli w sposób zwięzły, jasny bezpośredni, szczery i spontaniczny. To również dopasowanie słownictwa do osoby odbierającej przekaz. Istnieją pewne zasady komunikowania, które mają zastosowanie przy każdej okazji i z każdym odbiorcą. trzeba jednak pamiętać, że ważne są nie tylko słowa. W asertywnym przekazie istotna jest również intonacja głosu i sposób mówienia. Kiedy wypowiadamy słowa na jedną nutę, nasz przekaz staje się monotonny. Asertywny przekaz wymaga gładkiego toku wypowiedzi, odpowiedniej modulacji, i akustyki głosu. Powinien on płynąć swobodnie i mieć właściwe natężenie, by słyszano go wyraznie.

Bądź bezpośredni (w swych wypowiedziach wyrażaj dokładnie to co czujesz lub myslisz: nie sądż że wszystko wyjaśnią twoje działania. Często w naszych relacjach z innymi – szczególnie z bliskimi- zakładamy że instynktownie odgadują nasze pragnienia, odczucia lub potrzeby.
- Zmagaj się z problemem, nie z daną osobą
- Nie uogólniaj spraw, lecz załatwiaj je indywidualnie
- Przepraszaj bez przesady
- Nie tłumacz się zbyt szczegółowo (wytłumaczenie się bez nadmiernych usprawiedliwień i elementów obrony)
- Weź odpowiedzialność za swój przekaz (w przekazie bezpośrednim i asertywnym musimy wyrażać własne opinie)
- Bądź szczery (jeśli respektujesz podstawowe prawa innej osoby to uznanie takiego samego prawa dla siebie nie powinno sprawiać kłopotu)
- Polecenia i prośby powinny być szczegółowe
- Reaguj spontanicznie i asertywnie

Od chwili przyjścia na świat, aż do około 6 miesiąca życia opanowujemy dwie formy zachowania, bierną czyli zależną oraz agresywna czyli roszczeniową. U małych dzieci zarówno postawa bierna jak i agresywna, swobodne wyrażanie uczuć, mówienie,,nie” bez poczucia winy lub złych intencji są zachowaniami spontanicznymi i naturalnymi.

We wczesnym okresie rozwoju zostaliśmy uwarunkowani przez innych oraz toczące się wokół nas zdarzenia. Szybko więc nauczyliśmy się sprawiać przyjemność rodzicom lub innym dorosłym odpowiedzialnym za wykształcenie w nas zachowań grupowych. Wyjaśniono nam, co jest dobre, a co złe, jak powinniśmy postępować i czego nie należy robić. Często sprawianie przyjemności innym i podporządkowywanie się leży w najlepszym interesie dziecka jest bowiem nagradzane uśmiechem i pochwałami. Jeśli dziecko nie umie zainteresować dorosłych w inny sposób, to krzyczy i rzuca przedmiotami, gdyż woli być skarcone niż pozostać zupełnie nie zauważone. W analogiczny sposób przystosowujemy się w swoim dorosłym życiu, by osiągnąć określone cele-zachować spokój lub spełnić oczekiwania innych- często ze szkodą dla własnego samopoczucia. Dzięki rozwinięciu asertywności oraz uświadomieniu sobie własnych zalet i wad możemy zmienić sposób bycia. Podniesie to jakość naszych kontaktów towarzyskich i zawodowych, co z kolei korzystnie wpłynie zarówno na karierę zawodowa jak i na życie prywatne.

Asertywność można wyćwiczyć sobie samemu korzystając z różnego rodzaju poradników, można tez udać się na szkolenie, których w ostatnich latach ciągle przybywa. Na pewno warto podjąć takie wyzwanie, bo nasze życie zmieniłoby się na lepsze, nauczylibyśmy się dbać o siebie i swoje prawa i jednocześnie poznalibyśmy sposoby kształtowania lepszych relacji z ludźmi.