Rozwój pielęgniarstwa polskiego - historyczne i społeczne uwarunkowania

Na wstępie wytłumaczyć należy dwa podstawowe pojęcia: pielęgniarka i pielęgniarstwo. Pielęgniarka (pielęgniarz) jest pracownikiem ochrony zdrowia sprawującym opiekę medyczną nad pacjentem. Zwracając na chorego szczególną uwagę pod względem jego zdrowia, stanu fizycznego i psychicznego a także szerząc jego i swoją edukację zdrowotną ale i nie tylko także promując to zdrowie w jak najlepszy sposób. Pielęgniarka, pielęgniarz najlepiej wykonują swój zawód z przyczyn miłości do zawodu, miłosierdzia, ze względów patriotycznych jak i społecznych. Drugim ważnym pojęciem jest pielęgniarstwo-zespół czynności wchodzących w proces pielęgnowania chorych lub postępowania w zakresie ochrony zdrowia ludności. Specjalną rolą osoby pielęgnującej jest pomagać człowiekowi choremu lub zdrowemu w czynnościach mających na celu zapewnienie pełnego zdrowia lub powrotu do niego. Pielęgnowanie to pomaganie człowiekowi, aby mógł żyć lepiej i zachować zdrowie, a w chorobie przyczyniać się do tego żeby proces zdrowienia przebiegał jak najkorzystniej. Pielęgnowanie to asystowanie człowiekowi, które zmierzać będzie do osiągnięcia przez niego optimum funkcjonowania w różnych stanach zdrowia.

Rozwój pielęgniarstwa był uwarunkowany od rozwoju filozoficznych idei takich jak: ascetyzm, romantyzm, pragmatyzm, humanizm. Ascetyzm jako poświecenie swojego całego życia Bogu i bliźnim. W takim rozumieniu pielęgniarstwo jest powołaniem do spełnienia woli Boga. Pielęgniarka(pielęgniarz) poświęcają swoje życie, siebie i swoje serca aby pomóc chorym, którzy najbardziej tej pomocy potrzebują. Romantyzm staje się idea wielu ludzi którzy chcą być pracownikami ochrony zdrowia. Idea ta oznacza idealizowanie życia, bohaterstwo a także heroizm. Pielęgniarstwo u wielu kobiet staje się pożądaną działalnością w której mogą się odnaleźć i być osobą pełną oddania, który wykonywanie pracy pielęgniarki jest wielka radością i satysfakcją. U takiej osoby musi występować praktyczny sposób myślenia jak i szybkiego pomyślnego działania. Rozpatrywanie tych działań w aspekcie instrumentalno- technicznych działań oraz w zaspokojeniu potrzeb terapeutyczno- pielęgnacyjnych. Zadaniem pielęgniarki/pielęgniarza jest ciągłe podwyższanie kwalifikacji zawodowych – pielęgniarka jak edukator zdrowotny oraz organizacji pracy. Humanizm koncentruje uwagę na sprawach ludzkich, godności człowieka, jego wolności, propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, podkreśla możliwości ludzkiego rozumu, oraz wartość wiedzy o świecie i możliwość jej zdobycia i rozwoju. W okresie przednowoczesnym pielęgniarkom w szpitalach stawiano wysokie wymagania, zwracano uwagę na kwalifikacje techniczne, cechy charakteru i poziom moralny.

Pielęgniarstwo Polskie zaczęło rozwijać się w XX wieku gdzie powstało pierwsza organizacja pielęgniarek- Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych, które powstało z inicjatywy Helen Bridge i pierwszych absolwentek szkół pielęgniarskich. Stowarzyszenie oficjalnie zaczęło funkcjonować od 3 kwietnia 1925 roku. Bardzo ważnym faktem wpływającym na rozwój pielęgniarstwa w Polsce było rozpoczęcie działalności w Krakowie w 1911r. szkoły pielęgniarek zawodowych Panien Ekonomek świętego Wincentego a’Paulo którymi absolwentkami została: Maria Epstein, Anna Rydlówna, Teresa Kulczyńska, Hanna Chrzanowska. Absolwentki szkoły dalej przekazywały wiedzę na temat idei pielęgniarstwa. W roku 1925 roku Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych weszło w skład Międzynarodowej Rady Pielęgniarek Zawodowych, co dało polskim pielęgniarkom wiele możliwości. w roku 1921 działalność podjęły dwie nowoczesne szkoły w Poznaniu i w Warszawie. Nauczycielkami w szkołach były absolwentki szkoły świętego Wincentego a’Paulo. Do osiągnięć tego okresu zaliczmy organizowanie szkół pielęgniarskich. Ośrodkami nauki stały się szkoły w Warszawie, Poznaniu i Krakowie. 21 lipca 1921 roku zorganizowano w Poznaniu Wyższą Szkolę Pielęgniarek i Higienistek. Inicjatorem utworzenia szkoły był Okręg Wielkopolski , a pomocy udzielił Amerykański Czerwony Krzyż. Na czele komitetu organizacyjnego stanęła dr Janina Żniniewicz, główna inicjatorka otwarcia szkoły, a także przewodnicząca Okręgu Wielkopolskiego PCK. Pierwszą dyrektorką była Ita Mac Donald – pielęgniarka amerykańska. Bazę lokalową szkoły tworzyły mieszkania w prywatnym domu, dopiero w 1938 roku szkołę przeniesiono do nowego obiektu. W tym samym roku 29 października rozpoczęła działalność Warszawska Szkoła Pielęgniarstwa, uruchomiona z inicjatywy grupy działaczy społecznych (m.in. Z. Szlenkier), przy aktywnej pomocy magistratu miasta Warszawy, Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego oraz Ministerstwa Zdrowia Publicznego. Stanowisko dyrektorki i tu zajęła pielęgniarka amerykańska Helena Bridge.8 lipca 1923 roku otworzono drugą szkołę w Warszawie. Pierwszą dyrektorką została dyplomowana pielęgniarka Amerykanka żydowskiego pochodzenia, Amelia Greenwald. Absolwentki tych szkół które ukończyły już naukę stworzyły stowarzyszenie absolwentek i przy szkołach otworzyły swoją działalność. Pielęgniarki miały na celu wzbogacenie swojej wiedzy nabytej w szkole oraz poszerzenie doświadczeń nabytych w pracy. 10 grudnia 1925 roku ponownie zostaje otwarta Szkołę Pielęgniarską w Krakowie jako Uniwersytecką Szkołę Pielęgniarek i Opiekunek Zdrowia (później Higienistek). Dyrektorką szkoły była Maria Epstein, a jej zastępczynią Anna Rydlówna. W 1929 roku zostało wydane pierwsze czasopismo „ Pielęgniarka Polska”. Wydanie tego czasopisma miało na celu uświadomić pielęgniarki na temat konkretnych dziedzin pielęgniarskich, oraz dokształcanie i doskonalenie ich wiedzy. Pierwszym redaktorem naczelnym była Hanna Chrzanowska.

Drugi okres rozwoju pielęgniarstwa trwał w czasie II wojny światowej (1939-1945 roku). Okres okupacji był najcięższy dla pielęgniarek gdyż swoją pracę odbywały na frontach, partyzantce, powstaniu warszawskim, gettach i obozach koncentracyjnych. Pełne zamiłowania i silnej woli staranie wykonywały swoje obowiązki, przed niczym się nie wahając. Ten czas dał im najwięcej czasu do nauki i edukacji w sprawach zręcznościowych jaki i dobrego myślenia. W tym okresie zawieszono działanie Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Zawodowych, gdyż pomagały on rannym. Podczas wojny zginęło około 6000 pielęgniarek to około 30%. Pielęgniarki wykazały się dużym ascetyzmem i pragmatyzmem i romantyzmem filozoficznym.

Trzeci okres dotyczy czasu po wojnie od roku 1945. W Polsce Ludowej wzrosła liczba placówek szkolących pielęgniarki. Powstały różne typy szkół, dominowały licea pielęgniarskie uzupełniane siecią policealnych szkół. Zmianą została objęta edukacja młodych kobiet i męszczyzn. Zostały wprowadzone zmiany w programie nauczania były one dostosowane do polityki wychowawczej władzy państwowej. Czas nauki został stanowczo wydłużony z 2 lat na 2,5 lat. program obejmował część teoretyczną i praktyczną. W części teoretycznej były uwzględnione przedmioty z zakresu nauk przyrodniczych, medycznych, społecznych oraz pielęgniarstwo. Do szkolenia praktycznego przywiązywano bardzo dużą wagę. Praktyki były organizowane na oddziałach szpitalnych pod nadzorem pielęgniarek- nauczycielek zatrudnianych przez szkole, a także w ośrodkach zdrowia, w higienie szkolnej, w pielęgniarstwie przemysłowym, w pielęgniarstwie domowym. Odbywanie praktyk było poprzedzone opanowaniem techniki zabiegów pielęgniarskich i odpowiednim przygotowaniu teoretycznym. Liczba absolwentek szkół nie pokrywała zapotrzebowania na pielęgniarki ze względów niskiej płacy . Istniejące braki w obsadzie pielęgniarskiej w szpitalach były uzupełniane osobami bez właściwego przygotowania zawodowego, dla których organizowano jedynie krótkie przeszkolenia. W roku 1956 chciano aby zostało ponownie otworzone Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych. W skutek tego powstało Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie – PTP, które kontynuowało idee założone przez PSPZ. PTK zostało powołane 6 Stycznia 1956 roku przy pomocy ministra zdrowia. Przewodniczącą towarzystwa zastała Halina Stefańska. Jej rolą na początku była nowelizacja ustawy o zawodzie pielęgniarki, utworzenie w Ministerstwie Zdrowia jednostki, która zajmującej się polityką i powołaniem studiów o kierunku pielęgniarstwo. W roku 1960 prowadzone były przygotowania do powstania studiów wyższych na pielęgniarstwo. Przy udziale Polskiego Towarzystwa Pielęgniarek powstało trzyletnie Studium Pielęgniarstwa w Lublinie przy Akademii Medycznej a w dwa lata później przekształciło się w wydział pielęgniarstwa Akademii Medycznej w Lublinie. Akademia była jedynym miejscem w Europie który kształcił pielęgniarki na tak wysokim etapie. Jego dziekanem był prof.dr hab. Marian Klamut. Już w roku 1973 były wręczane pierwsze dyplomy magistra pielęgniarstwa. Wraz z upływającym czasem otwierano wiele innych akademii: 1974r.-Akadema Medyczna w Katowicach, 1975r.- Poznań i Kraków, 1987r.- Wrocław. Drugi podokres III okresu dotyczy roku od 1989r. do chwili obecnej. Okres ten dał dużo zmian w ważności państwowej pielęgniarstwa. Zawód ten stał się zawodem samodzielnym co daje duże udogodnienia w relacji pielęgniarka- pacjent- lekarz. Pielęgniarki stały się bardziej samodzielne w swoim zawodzie jak i bardziej pewne swoich uprawnień. Podnoszone są standardy kształcenia aby pielęgniarki mogły dokształcać się w części teoretycznej jak i praktycznej. Zostało otwartych wiele kierunków kształcenia wyższego.

Wiele czynników wpływało na rozwój pielęgniarstwa Polskiego. Największe znaczenie miał tutaj okres I od roku 1918-1939 gdy pielęgniarstwo zaczynało się wykształcać. Powstawały tutaj pierwsze szkoły gdzie młode kobiety mogły poddać się swojemu zamiłowaniu i miłosierdziu pomocy bliźnim. Okres wojny był ważny dla wszystkich pielęgniarek które choć pogrążone w strachu wykonywały należycie swoją obowiązki w obozach koncentracyjny i gettach. Wojna była kresem w którym pielęgniarki mogły wykazać się swoimi doświadczeniami i wiedzą. Pielęgniarstwo Polskie do dziś stara się aby pielęgniarki kształciły swoją wiedzę i zdobywały praktyki na jak najwyższym poziomie standardów. System szkolnictwa jest dostosowywany do norm europejskich systemów kształcenia wyższego i podyplomowego. Wzrasta także poszanowanie pielęgniarstwa polskiego nie tylko jako wyodrębnionej działalności lecz jako oddzielnej dziedziny naukowej. Pielęgniarka jest ustosunkowana do holistycznego punkt widzenia. Postęp kształcenia na poziomie wyższym i podyplomowym wzrasta wraz z przemianami kulturowo-społecznymi a także z socjologicznymi. Postęp techniki i nowych badań stawia pielęgniarkę pod warunkiem ciągłego dokształcania swoich umiejętności. W roku 1989 Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Pielęgniarek zatwierdził Hymn Pielęgniarek. Polskie pielęgniarstwo jako zbiorowość profesjonalistów opieki zdrowotnej podejmuje swoje zadania by oddziaływać swoim przykładem: „ salowa uczą, przykłady przyciągają”. Polskie pielęgniarstwo nadal powiększa grono profesjonalistów i będzie dążyć by było coraz lepsze.