Haydn - życiorys

HAYDN (Franz) Joseph, ur. 31 III 1732 w Rohrau (koło Hainburga), zm. 31 V 1809 w Wiedniu, austr. kompozytor, jeden z klasyków wiedeńskich (klasycyzm). Skąpe źródła nie pozwalają na pełne przedstawienie kolei jego życia. Na zdolności muzyczne chłopca zwrócił uwagę mąż przyrodniej siostry ojca, Johann Mathias Franck, dyrektor szkoły oraz kierownik chóru i orkiestry przy kościele św. Filipa w Hainburgu. Od 1738 uczył się muzyki w Hainburgu: śpiewał w chorze, grał na fortepianie, skrzypcach, kotłach bębnie i na innych instrumentach. W 1740 roku G.Reutter,kompozytor dworu cesarskiego i kapelan przy katedrze św. Stefana w Wiedniu, zwerbował Haydna do chóru katedralnego w Wiedniu. Haydn kształcił się tam w zakresie czytania nut, śpiewu, gry na fortepianie i skrzypcach. W 1748 lub 1749 został zwolniony z chóru z powodu mutacji. Rozpoczął samodzielne życie. Przez pewien czas był akompaniatorem Nicola Porpory, który udzielał mu także lekcji kompozycji. W 1759 został zatrudniony na stanowisku kapelmistrza i kompozytora przez hrabiego Karla Josepha Franza Morzina, który zimą przebywał Wiedniu a latem w Lukavcu (Czechy), gdzie utrzymywał kapele. W 1760 poślubił Marię Annę Alojzę Apolonię Keller, z którą pożycie nie udało mu się szczęśliwie. Wkrótce z powodów kłopotów finansowych pracodawcy został zwolniony ze służby. W 1761został przyjęty na stanowisk drugiego dyrygenta na dworze ks. Pla Antala Esterhzego w Eisenstadt gdzie działała orkiestra pod kierownictwem G.J. Wernera. Do jego obowiązków należało komponowanie na zamówienie księcia, prowadzenie prób z wykonawcami, dbałoś o stan biblioteki i instrumentów. Gdy w 1762 zmarł Pl Antal, sukcesorem został jego brat Miklós Esterhzy, na którego dworze działał H. Ok. 30 lat. W 1776 został pierwszym dyrygentem na skutek śmierci Wernera; w tym samym roku odbyło się poświęcenie nowego zamku Esterhz nad Jez. Nezyderskim, który w zamyśle księcia miał być ?węgierskim Wersalem?. M. Esterhzy wybudował tam teatr; odtąd muzyka operowa zajęła ważną pozycję w twórczości H. Pierwsze opery (La Canterina 1766, Lo speziale 1768) to opery komiczne. Specjalnie dla księcia komponował H. Tria na baryton (ulubiony instrument księcia), altówkę i wioloncz.; W latach 1765?75 powstało 126 takich triów. W 1768 podczas pożaru domu H. W Eisenstadt część kompozycji uległa zniszczeniu. Lata 70-e były okresem świetności zamku Esterhz, który odwiedziły w tym czasie znane osobistości (m.in. Maria Teresa). O prywatnym życiu Haydna i jego działalności w tych latach brak bliższych danych. W 1776 powtórny pożar domu kompozytora zniszczył wiele dalszych kompozycji. W 1776 Haydn otrzymał propozycję napisania opery dla dworu cesarskiego w Wiedniu. Jako libretto wybrano La vera costanza; wskutek intryg dworskich nie doszło jednak do wystawienia opery (wykonana została 3 lata później w Esterhz). W drugiej połowie lat 70-ych sytuację materialna Haydna znacznie poprawił nowy kontrakt, który zdjął z niego obowiązek oddawania do dyspozycji księcia wszystkich skomponowanych utworów biegiem lat wzrastał osobisty prestiż Haydna, pozwalając mu na rozwinięcie aktywności muzycznej także poza rezydencja Esterhazych. Utwory Haydna wykonywano w Wiedniu min. W domu Franza Bernharda von Kessa, w domu kompozytora S. Storacego. Dzięki temu zetknął się z Pailsiellem, Cimarosą, Salierim, a także zaprzyjaźnił się z Mozartem. Bywał również w domu Petera Leopolda Getzingera, gdzie poznał jego żonę Mariannę (śpiewaczkę), z którą długo prowadził ożywioną korespondencje. W 1785 Haydn wstąpił do loży masońskiej ?zur wahren Eintracht?. Ponieważ nie należał do zbyt gorliwych członków w 1787 został skreślony. W 1790 zmarł ks. Miklos Esterhzy, zapisując Haydnowi w testamencie roczną pensję. Jego następca książę Antal rozwiązał orkiestrę, zatrzymując oprócz Haydna tylko kilku muzyków niezbędnych do uświetniania uroczystości. Nie zrywając kontraktu we wrześniu 1790 H. wyjechał do Wiednia, gdzie J. P. Salomon, skrzypek i impresario działający w Londynie, zaproponował mu wyjazd do Anglii. Umowa z Salomonem obejmowała napisanie opery, 6 symfonii i kilku mniejszych utworów, którymi kompozytor miał dyrygować podczas koncertów min. w Hanover Square Rooms. Koncerty te, w których wystąpili wysokiej klasy wykonawcy, cieszyły się wielkim powodzeniem. W lipcu 1791 Uniwersytet Oksfordzki nadał kompozytorowi ?Gradum Doctoris in Musica Honoris Causa?; podczas uroczystości wykonano Symfonię G-dur, która z tej przyczyny otrzymała nazwę Oksfordzkiej. W 1792 wyjechał z Anglii wezwany przez Esterhazego do Frankfurtu na koronację cesarza Franciszka II. Jesienią tego roku zaczął udziela lekcji Beethovenowi, jednak stosunki między nimi nie układały się najlepiej. W styczniu 1794 wyjechał powtórnie do Londynu, by występować nadal na koncertach Salomona. W 1795 Salomon rozpoczął serię koncertów ?Opera Concerts?, dla których H. skomponował 3 ostatnie symfonie. W 1795 opuścił Anglię, by objąć kierownictwo reaktywowanej orkiestry księcia Miklósa II Esterhzego (następcy zmarłego Antala). Kontrakt przewidywał pisanie jednej mszy rocznie; stąd w latach 1796?1802 powstało 6 mszy. W tym czasie H. rozpoczął pracę nad Stworzeniem świata, które ukończył w 1798; w 1801 napisał oratorium Pory roku. Ostatnie lata życia spędził głównie w Wiedniu, na wakacje wyjeżdżając do Eisenstadt W 1804 roku Haydn z powodów zdrowotnych całkowicie wycofał się ze służby w Esterhazie. W ostatnich latach życia ciężko chorował. Zmarł w nocy 31 maja 1809 roku został pochowany w Handsturm. Z powodu sytuacji wojennej pogrzeb Haydna był bardzo skromny. Uroczyste ceremonie żałobne odbyły się później, 15 czerwca przy dźwiękach Requiem Mozarta.

Haydn był członkiem wielu towarzystw muzycznych i akademii: Towarzystwa Filharmonicznego w Macedonie, Szwedzkiej Królewskiej Akademii Muzycznej, Towarzystwa Felix Maritis w Amsterdamie, konserwatorium Paryskiego, Towarzystwa Filharmonicznego w Petersburgu, był na wydziale sztuk pięknych Instytutu Francuskiego w Paryżu, otrzymał liczne dyplomy, medale i dowody uznania. Przez wiele lat nie mógł zostac członkiem Wiedeńskiego Tonkuntlersozietat, gdyż był związany kontraktem u Esterhazych nie mógł oddawac do dyspozycji towarzystwa wszystkich nowych kompozycji. Dopiero w 1797 został tzw.dożywotnim asesorem tego stowarzyszenia.