Mesjanizm Mickiewicza a winkelriedyzm Słowackiego

Pojęcie mesjanizm sięga do judaizmu i wzięło się od imienia Mesjasza, na którego przyjście oczekiwali Izraelici. Mesjasz miał przynieść im wolność.

Z mesjanizmem spotykamy się w "Dziadach cz. III" Adama Mickiewicza i w "Kordianie" Juliusza Słowackiego. Oba te utwory zostały napisane po powstaniu listopadowym i były swoistym rozliczeniem się z samym sobą oraz zadośćuczynieniem narodowi, któremu dane było przeżyć powstanie listopadowe

O mesjanistycznej roli Polaków i Polski dowiadujemy się z Widzenia księdza Piotra zawartego w "Dziadach cz. III" (akt I scena V). Ksiądz Piotr w wizji tej widzi minione dzieje Polski takie jak: rozbiory, powstanie listopadowe, prześladowanie, więzienie i zsyłka na Sybir młodzieży polskiej na podobieństwo dziejów Chrystusa. Prześladowanie młodzieży i związane z tym konsekwencje Mickiewicz porównuje do "rzezi niewiniątek", a oprawcę - carat do Heroda. Następnie naród polski zostaje jak Chrystus związany i wleczony przed trybunał. Do Piłata przyrównani są Francuzi, którzy umywają jak Piłat ręce od odpowiedzialności. Zaborcy są przedstawieni jako ci, którzy wydali wyrok i ukrzyżowali Chrystusa. Krzyż niesiony przez uciśniony naród jest ogromny.

"Krzyż ma długie, na całą Europę ramiona
Naród jak Chrystus zostaje ukrzyżowany, aby innym zniewolonym narodom dać wolność. Polska ma spełnić rolę mesjasza ludów Europy. Zmartwychwstanie będzie spełnieniem zadania jakie nadał narodowi polskiemu Bóg.
"Polska Chrystusem Narodów"

W wizji księdza Piotra ukazane jest również dziecię które uszło z życiem - przyszły mąż, który stanie na czele narodu i poprowadzi go ku zbawieniu.

"Patrz ! - ha ! - to dziecię uszło - rośnie - to obrońca !
Wskrzesiciel narodu, -
Z matki obcej; krew jego dawne bohatery,
A imię jego będzie czterdzieści i cztery."

Postawa Mickiewicza jest bierna, uważa, że naród ma czekać na "wskrzesiciela narodu", który poprowadzi ich do wolności.

Słowacki teorię Mickiewicza obala w swoim dziele "Kordian"

To ambitne co do wielkości dzieło miało być wyzwaniem rzuconym Mickiewiczowi: współzawodnictwem z nim na polu poezji, a zarazem świadectwem że autor stanowi głos w dyskusji o najżywotniejszych sprawach narodu. W swoim utworze Słowacki polemizuje z Mickiewiczem, stara się udowodnić, iż jest on rycerzem tej nadpowietrznej walki, która się o naszą narodowość toczy.

W scenie rozgrywającej się w szpitalu wariatów (akt II scena VII), Doktor pokazuje tytułowemu bohaterowi dwóch wariatów, którzy uosabiają mesjanizm mickiewiczowski.

"Dwóch widzisz, za lud cierpią obaj;
A jak cierpią, powiedzą: abyś sam ocenił..."

Pierwszy z nich ma rozkrzyżowane ręce i twierdzi, że jest krzyżem do którego przybito Chrystusa - poświęcił się, aby dźwigać zbawiciela.

"A jam go zamiast ćwieków unosił za ręce"

Drugi wariat z podniesioną ręką twierdzi, że utrzymuje na rękach niebo. Nie może rąk opuścić ponieważ niebo zwali się na ziemię i zniszczy ludzkość.

"Módlcie się do mnie, jam zbawca codzienny,
Zasłaniam ludy przed nieba potopem..."

Obaj obłąkani utożsamiają się z Mesjaszem, poświęcają się dla innych. Doktor po przedstawieniu ich wypowiada do Kordiana takie słowa:

"A cóż wiesz, że nie jesteś jak ci obłąkani ?
Ty chciałeś zabić widmo, poświęcić się za nic."

Słowacki przez te słowa wyraża pogląd, że mesjanizm - poświęcanie się jednostki dla innych jest rzeczą tylko dla ludzi obłąkanych, którzy poświęcają się nie dając w rzeczywistości innym korzyści.

Słowacki swoją koncepcję mesjanizmu narodowego ukazuje w monologu Kordiana na Mont Blanc (akt I scena VII). Kordian po przemianie wewnętrznej wygłasza hasło winkelriedyzmu.

"Polska Winkelriedem narodów !
Poświęci się, choć padnie jak dawniej ! jak nieraz !"

Słowacki przez to nawiązuje do średniowiecznej historii o bohaterze walk przeciwko Austrii o wolność Szwajcarii - Winkelriedzie. Jego bohaterski czyn - skupienie na sobie uwagi przeciwnika w czasie bitwy umożliwiła zwycięstwo rodakom. Słowacki uważał, że poświęcenie Polski - zwrócenie uwagi na siebie mocarstw zwłaszcza Rosji, da możliwość walki innym narodom o niepodległość.

Mickiewicz porównuje Polskę do Chrystusa, mesjanizm rozpatruje w kategoriach religijnych. Jego koncepcja nawołuje do bierności i czekania na zbawiciela, który poprowadzi naród do wolności. Słowacki natomiast, Polskę przyrównuje do bohatera historycznego, a mesjanizm rozpatruje w kategoriach polityczno - historycznych i jest on pozbawiony wątków religijnych. W przeciwieństwie do Mickiewicza nawołuje do walki - czyli postawy czynnej.

Różnica pomiędzy koncepcja Mickiewicza a Słowackiego polega na tym, iż pierwszy ujmował to poświęcenie w kategoriach religijno-metafizycznych, drugi natomiast twardo stąpa po ziemi i swą koncepcję tłumaczy na płaszczyżnie historyczno-politycznej.

Jak widać Kordian jest ewidentna polemika z Dziadami zarówno w sferze interpretacji świata

Jak i idei. Polemika ta dotyczy przede wszystkim charakteru i roli poezji w życiu narodu, postawy bohatera o wolność narodu walczącego, a także roli jednostki w przeobrażaniu świata.
Utwory miały na celu przede wszystkim porwać rodaków do walki, ukazać błędy poprzedniego zrywu a także przedstawić swoja ``receptę na sukces``

Powracając do problemu mesjanizmu jest również aktualny i dziś. Wszystkie partie polityczne dążą do zbawienia Polski różnymi drogami. Ich wzajemne przepychanki kto ma rację nie dają krajowi żadnej korzyści. Uważam, że mesjanizm nie może spełnić swojego celu, gdy tylko się mówi i uważa, że "moje" rozwiązanie jest najlepsze. Ideą mesjanizmu powinno być : nie poświęcanie się, lecz czynne działanie dla poprawy żywotnych interesów państwa i narodu.