Zagadnienia z filozofii nauki

1. Wymień rodzaje wiedzy ludzkiej i scharakteryzuj je
2. Porównaj wiedze naukowa i potoczną
3.Omów cele poznania naukowego
4.Omów systemy klasyfikacji nauki
5.Co to są twierdzenia naukowe i jaki jest schemat ich podziału; Jakie sa możlwiości sprawdzania twierdzeń naukowych
6.Czym są prawidłowości przyrody a czym prawa nauki podaj definicje prawa nauki
7. Na czym polega sprawdzanie praw i teorii naukowych
8. Omów problem eksperymentów roztrzygających i zależność obserwacji od teorii
9. Omów falsyfilowalność jako kryterium naukowości teorii
10. Omów anarchistyczną teorię wiedzy Feyerabanda


1.rodzaje wiedzy ludzkiej WIEDZA RACJONALNA Rodzaje wiedzy :naukowa ,potoczna ,artystyczno ? literacka ,spekulatywna. Cechy wiedzy naukowej -wysoki poziom poprawności (adekwatność do rzeczywistości) *wysoki stopień pewności *wysoki stopień usystemowania logicznego * samokrytycyzm i samokontrola * intersubiektywna komunikowalność sprawdzalność * duża zawartość informacji *wysoka zdolność eksploatacyjna * duże możliwości prognostyczne * duże zdolności heurystyczne (zdobywana wiedza jest źródłem nowej wiedzy) Cechy wiedzy potocznej: nabywana jest ?samoistnie?, wiąże się z ograniczonym zasięgiem ludzkiej obserwacji, człowiek kieruje się nie tylko rozumem ale też emocjami i w związku z tym , rzadko to wiedza jest neutralna, związana jest z wartościowaniem (mówi co dobre a co złe), operuje podziałami dychotomicznymi ?dobry-zły, posiada tendencję do uogólniania np.:cała dzisiejsza młodzież, popiera stereotypy i odporna jest na zmiany, ukryta jest w przysłowiach np.:gdy nie ma kota , myszy baluja.Cechy wiedzy artystycznp-literackiej-związana z litarturą i sztuką. Cechy wiedzy spekulatywnej-zawarta jest w różnych systemach iracjonalnych,(pozarozumowych) filozofii, religii(czasy filozofii przyrody) WIEDZA IRACJONALNA Jest to wiedza intuicyjna u Henriego Bergsona (także poznanie przez serce Pascala, czy iluminacja św. Augustyna). Bergson uważał, że rozum w zestawieniu z rzeczami powoduje rozkład rzeczywistości.Krytykował dążenie do rozkładu rzeczywistości na czynniki podstawowe, a także relatywizację rzeczy i zjawisk.

2.WIEDZA POTOCZNA to wiedza zgromadzona przez zwykłych ludzi, pozbawionych przygotowania naukowego. To wiedza w znacznym stopniu intuicyjna, często oparta na dawnych przesądach bądź na powierzchownych i pojedynczych obserwacjach, wiedza do której jesteśmy przyzwyczajeni, gdyż daje pozory szybkiego wyjaśnienia a zarazem nie przeciąża naszych "szarych komórek". Wiedza potoczna wystarczała przez tysiące lat rozwoju cywilizacji, a i dziś z reguły uzupełnia zaspokaja nasze potrzeby poznawcze w życiu codziennym. Często jednak wiedza potoczna zawodzi, gdyż proponowane przez nią objaśnienia są albo fałszywe, albo niepełne, albo w ogóle nie są prawdziwymi wyjaśnieniami tylko zastąpieniem jednej tajemnicy inną tajemnicą.Cechy wiedzy potocznej Potoczną wiedzę nabywamy ?samoistnie? Wiąże się ona z ograniczonym zasięgiem ludzkiej obserwacji Człowiek kieruje się nie tylko rozumem, ale emocjami, w związku z tym, rzadko jest neutralna Związana jest z wartościowaniem; mówi, co dobre, a co złe Operuje podziałami dychotomicznymi dobry-zły Tendencja do uogólniania ?cała dzisiejsza młodzież? Przesiąknięta jest stereotypami, upraszcza, jest sztywna i odporna na zmiany Stosuje jednostki wieloznaczne, lub o znaczeniu rozmytym i zależnym od kontekstu użycia. Korzysta z języka naturalnego. Dopuszcza logiczne sprzeczności wewnątrz zbioru reprezentacyjnego.Ma charakter mieszany ontologiczno-aksjologiczny. Ma na celu stworzenie bazy niezbędnej i wystarczającej do działania w skali jednostki.Zbiór powierzchownych, fragmentarycznych i nie uzgodnionych ze sobą uogólnień, które zaspokajają nam wprawdzie w jakimś stopniu potrzebę rozumienia i panowania nad rzeczywistością, ale nie tworzą całości o wyraźnie zarysowanych, kluczowych ideach.- poglądy każdego są subiektywne, - nasze poglądy są niespójne, - przeciwstawna wartość logiczna, - zbitek poglądów, - poglądy wyrażamy językiem potocznym, nieprecyzyjnym, nielogicznym,- terminy są wieloznaczne Cechy wiedzy naukowej Niezadowalanie się samym opisem, a wyjaśnianie poprzez odwołanie się do istniejących teorii Uczonych obowiązuje przestrzeganie trzech podstawowych reguł:1.Wyraźne określenie problematyki badawczej w kontekście dotychczasowej wiedzy i istniejących teorii2.Staranne zbieranie danych, umożliwiające kontrolę ich rzetelności3.Odróżnianie twierdzeń opartych na faktach, od tych, które są domysłami. Wyróżnikiem nauki jest neutralność i powstrzymanie się od wartościowania 1. Stosuje jednoznacznie określone jednostki (terminy i operatory); niezależnie od kontekstu ich użycia.Tworzy język specjalistyczny, w sposób maksymalny oczyszczony z wieloznaczności.2. Dąży do niesprzeczności propozycji w zbiorze reprezentacyjnym.3. Oddziela warstwę ontologiczną od aksjologicznej.4. Ma na celu poznawanie (opis i wyjaśnianie) rzeczywistości oraz jej przemiany w skali całego społeczeństwa ludzkiego.5. wewnętrznie zorganizowana i wyspecjalizowana wiedza encyklopedyczna- obiektywna, fakty pozytywne i negatywne,- logiczna struktura, spójna, - nie może być zdań sprzecznych- nie może być luk (musi wiedzieć wszystko)- wyrażana językiem naukowym, różne terminologie ale poprawne sformułowania są logiczne. NAUKA wg prof. Ajdukiewicza może być rozumiana dwojako:1) jako rzemiosło uczonych, ich praca, ich powołania, działalność za która im się płaci i nagradza tytułami zawodowymi2) jako wytwór tejże działalności, produkt pracy uczonych. Produktem tym winna być wiedza - pewna i prawdziwa.Prof. Strelau podaje z kolei funkcje nauki:1) deskrypcyjna - nauka opisuje świat, w możliwie najpełniejszy i najbardziej precyzyjny2) eksplanacyjna - nauka objaśnia zjawiska zachodzące w świecie, klasyfikuje je, bada ich przebieg, znajduje ich mechanizmy, przyczyny proksymalne i ultymatywne3) prognostyczna - nauka pozwala przewidywać przyszłe zjawiska np: zacmienia Słońca

3.cele poznania naukowego Arystoteles do najbardziej ogólnych celów nauki zaliczał opis i wyjaśnianie (tłumaczenie), w humanistyce dodatkowo można wyróżnić interpretację i ocenę. Tradycyjnie wyróżniane cele obecnie zazwyczaj umieszcza się w bardziej rozbudowanym schemacie. Można wyróżnić cele zewnętrzne (funkcje społeczne) i wewnętrzne (funkcje poznawcze) nauki, realizowane za pomocą różnych czynności badawczych. W obrębie zewnętrznych wyjaśnianie (eksplanacja) służy do realizacji funkcji teoretycznej, a przewidywanie (predykcja) do realizacji funkcji praktycznej. Do funkcji poznawczych należy ustalanie prawdy naukowej poprzez obserwację i eksperymenty, oraz jej systematyczne ujęcie poprzez opis, spełniający odpowiednie warunki. Zabiegi te nie zawsze w praktyce dają się rozdzielić, ponadto odbywają się one poprzez realizację bardziej szczegółowych czynności badawczych, np. sprawdzanie hipotez, ustalanie praw naukowych, konstruowanie modeli itp. Zwieńczeniem szeregu szczegółowych działań badawczych o charakterze opisowo-wyjaśniającym jest konstrukcja teorii naukowych, które najpełniej realizują funkcje praktyczne (predykcja).Daje to następujący schemat: Cele poznania naukowego: Cele zewnętrzne (funkcje społeczne) cele wewnętrzne (funkcje poznawcze). Wyjaśnianie (f. teoretyczna) przewidywanie (f. praktyczna) obserwacja, opis. Teorie naukowe (prawa, hipotezy, modele). Problematyka opisu obejmuje wiele zagadnień dotyczących języka, błędów językowych, definicji itp., których tu omawiać nie będziemy. Skupimy się jedynie na podstawowych kwestiach filozoficzno-metodologicznych związanych z opisem. Przede wszystkim trzeba ustalić, czym wyróżnia się prawda naukowa od innych rodzajów prawd (w szczególności, czym są prawa nauki) i czym różni się wiedza naukowa od innych rodzajów wiedzy.
Nauka oznacza wiedzieć, proces zdobywania wiedzy; działalność społeczna mająca na celu obiektywne poznanie rzeczywistości poprzez wykrywanie istniejących relacji między pojęciami, zjawiskami lub obiektami (przedmiotami, osobami) zatem poszczególne nauki będą rozumiane jako pewne systemy ludzkiej działalności zmierzające do określonych celów. Nauka to także wytwór tej działalności. Termin nauka jest rozumiany również jako działalność uczonych, a więc jako pewien rodzaj procesu badawczego lub jako intelektualny produkt takiej działalności. Specyficznym celem nauki jest organizacja i klasyfikacja wiedzy w oparciu o 3 sposoby zdobywania wiedzy:1)odwoływanie się do autorytetów, 2)odwoływanie się do wiary, 3) racjonalny dla nas, Funkcje nauki:- opisowa jak odp. Na pytanie ?jak jest?- wyjaśniająca ?dlaczego?- prognostyczna ?jak będzie?- utylitarną ?gdy z badań wynika jakie podejmować działania?- poznawcza i psychologiczna, a więc wyjaśnienie, w jaki sposób zachodzą zmiany w psychice ludzi w trakcie poznawania danej rzeczywistości. Zasady naukowego poznania należą tu 2 zespoły czynników : czynności instrumentalne i dyspozycje społeczne. W ich skład wchodzą:- postępowanie badawcze,- język, twierdzenia,- twórczy charakter, - wew. niesprzeczność,- krytycyzm. Efektem takiego postępowania są prawa nauki, tworzone przez człowieka posiadającego psychiczne predyspozycje tj. rozległa wiedza o przedmiocie badań, śmiałość i niekonwencjonalność myślenia, ostrożność, krytycyzm, ścisłość i precyzja, wszechstronność i obiektywność Celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy max ścisłej, max pewnej, max prostej,o max zawartości informacji. Poznanie naukowe prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy, w postaci prawidłowości i praw nauki i teorii.

4.systemy klasyfikacji nauk1.Obiektywne i subiektywne klasyfikacja nauk: a.Nauki teoretyczne, oparte na rozumie b.Nauki historyczne, oparte na pamięci c.Sztuki, oparte na wyobraźni
2.Klasyfikacja nauk Comte'a i Engelsa: Comte podzielił nauki wg stopnia abstrakcji, ogólności i prostoty. Wg szczebla abstrakcji: -abstrakcyjne (nauki o prawach i procesach kształtujących rzeczy; uszeregowane wg malejącego stopnia ogólności i prostoty): matematyka (nauka o wszelkich ciałach, nauka o prawach najprostszych i najogólniejszych) astronomia (mechanika Nieba i Ziemi, nauka o ruchach wszelkich ciał, zarówno ziemskich jak niebieskich) fizyka(nauki o ruchach i związkach) chemia (ciał ziemskich) biologia(nauki o ciałach) socjologia (żywych i człowieku) -konkretne (nauki o konkretnych zespołach faktów i rzeczach):socjologia botanika medycyna itp. Engels podzielił nauki przyrodnicze wg form ruchu materii różniących się od siebie ogólnością, prostotą oraz kolejnością w jakiej powstały: (uszeregowane wg malejącego stopnia ogólności i prostoty) mechanika (nauka o ruchu mechanicznym ciał niebieskich i ziemskich) fizyka (nauka o ruchu fizycznym (molekularnym) chemia (nauka o ruchu chemicznym (atomowym) biologia (nauka o ruchu biologicznym (ruchu ciał białkowych) nauki spoleczne (psychologia, historia, ekonomia, socjologia itd. (nauki o ruchu społecznym) 3.Wspólczesna klasyfikacja nauk: I. Nauki matematyczne (matematyka, logika) II.Nauki fizyczne III.Nauki biologiczne IV.Nauki społeczne V.Nauki stykowe (pograniczne) powstają na pograniczu dwóch, trzech nauk pokrewnych, np. biofizyka VI.Nauki kompleksowe (cybernetyka, teoria komunikacji, teoria informacji itd.) VII.Nauki stosowane ( techniczne, rolnicze, ekonomiczne, medyczne, pedagogiczne, rekreacyjne)

5.TWIERDZENIA NAUKOWE Mówiąc o zdaniach będziemy mieli na uwadze wyłącznie zdania w sensie logicznym: tylko zdania oznajmujące, czyli wyrażenia którym przysługuje wartość logiczna(prawdziwość lub fałszywość) będziemy nazywali zdaniami. Twierdzeniem nazywa się zazwyczaj zdanie oznajmujące wypowiedziane z asercją: zdanie nie po prostu sformułowane, to znaczy wypowiedziane lub napisane, lecz zdanie sformułowane z przekonaniem o jego prawdziwości. PODZIAŁ TWIERDZEŃ NAUKOWYCH 1 ? zdanie analityczne ? jest to takie zdanie, którego wartość logiczną (prawdę lub fałsz) można wykazać na podstawie analizy użytych w nim wyrażeń i któremu nie można zaprzeczyć bez naruszania reguł obowiązujących w danym języku. Np. ?Szwagier to mąż mojej siostry?, ?2 2=4?, ?Nieprawda, że Poznań jest i nie jest portem morskim? Ogólny schemat podziału: a)tautologie logiczne (prawa logiki i ich konsekwencje) b) tezy języka (postulaty znaczeniowe i ich konsekwencje) Prawdziwość zdań analitycznych można wykazać na podstawie samych faktów językowych, bez odwołania się do doświadczenia i do rzeczywistości pozajęzykowej. Nazwa ?zdanie analityczne? wywodzi się stąd, że analiza podmiotu zdania tego rodzaju wystarcza do ustalenia jego wartości logicznej, gdyż cecha przypisana przedmiotowi przez orzecznik zdania zawarta jest w podmiocie zdania. (np. trójkąt jest to figura o trzech kątach) 2 ? zdania syntetyczne ? jest to takie zdanie, którego wartość logiczna (prawda lub fałsz) nie może być ustalona bez odwoływania się do rzeczywistości; prawdziwość nie może być ustalona bez odwołania się do doświadczenia, a więc bez porównania ich z pewnymi zjawiskami. 1. ? twierdzenia empiryczne ? takie twierdzenia syntetyczne, które są intersubiektywnie kontrolowalne (badacze zajmujący się daną dziedziną naukową są je w stanie niezależnie od siebie sprawdzić) i intersubiektywnie komunikowalne (kiedy występuje tożsamość języka wśród reprezentantów danej dyscypliny naukowej) a. ? zdania jednostkowe ? dotyczą jednostkowych zjawisk i procesów. np. ?Kraków jest portem morskim?, ?Homer istniał naprawdę? b. ? zdania szczegółowe (egzystencjalne) ? rozpoczynają się jawnym lub ukrytym zwrotem egzystencjalnie kwantyfikującym (niektóry, niektórzy, pewny pewien) np. ?Są tacy Polacy, którzy są bogaci? ? ?Niektórzy Polacy są bogaci?. To zdania o istnieniu. Stwierdzają istnienie. Zdania ?czysto? egzystencjalne, uniwersalne: ?istnieją czarne dziury?, ?istnieją czarne łabędzie?. Zdania ?mieszane?: Istnieją ludzie szanowani przez wszystkich. c. ? zdania ogólne ? zawierają, jawny lub ukryty, zwrot kwantyfikujący generalnie (każdy, wszelki, zawsze, dowolny). Zdania te dotyczą zawsze pewnej klasy przedmiotów, np.: ?wszystkie planety układu słonecznego poruszają się po elipsach?. - zdania ściśle ogólne ? są to twierdzenia tak sformułowane, że nie możemy rozstrzygnąć czy dotyczą one skończonej liczby przypadków czy też nie i czy te przypadki są w zamkniętym obszarze czaso-przestrzennym czy też nie. np. ?Jabłka rosną na drzewach?, ?Wraz ze wzrostem płac maleją wydatki na żywność? . Twierdzenie ściśle ogólne to takie twierdzenie, którego poprzednik podaje w terminach ogólnych warunki zajścia tego, co opisane w następniku, natomiast nie podaje miejsca i czasu występowania tych warunków. Np. ?wszystkie kruki są czarne? ? dotyczy wszystkich kruków gdziekolwiek i kiedykolwiek istniejących. - zadnia -numerycznie ogólne (enumeracyjne) ? posiadają imiona własne lub inne ograniczenia czasowo-przestrzenne. np. ?Wszystkie kraje skandynawskie w XX w. były monarchiami konstytucyjnymi? . To zdanie o zasięgu zlokalizowanym, czasoprzestrzennie ograniczonym, zamkniętym. Podają obszar czasoprzestrzenny swego zasięgu, lecz nie podają warunków, w których są spełniane. MOŻLIWOŚĆI SPRAWDZANIA TWIERDZEŃ Istnieją cztery rodzaje sprawdzania empirycznego: 1.pozytywne:a)całkowite: weryfikacja ? wskazanie prawdziwości twierdzenia b)częściowe: konfirmacja ? potwierdzenia częściowe, sprawdzenie w pewnym zakresie 2.negatywne:a)całkowite: falsyfikacja ? wskazanie fałszywości choćby w jednym przypadku b)częściowe: dyskonfirmacja ? osłabienie twierdzenia. Możliwość sprawdzania twierdzeń empirycznych: a. twierdzenia jednostkowe: można weryfikować, falsyfikować, konfirmować, dyskonfirmować b. twierdzenia egzystencjalne: czyste: można weryfikować, nie poddają się często falsyfikacji, mieszane: często nie dają się ani zweryfikować(ze względu na kwantyfikator duży), ani sfalsyfikować( ze względu na kwantyfikator mały). Podlegają konfirmacji i dyskonfirmacji c. twierdzenia ogólne:ściśle ogólne : nie dają się zweryfikować nigdy, dają się sfalsyfikować
numerycznie ogólne: w pewnych wypadkach można weryfikować oraz zawsze falsyfikować

6.prawidłowości przyrody a czym prawa nauki. definicja prawa nauki. Wiele zjawisk w otaczającej nas naturze wykazuje istnienie okresowej powtarzalności i cykliczności. Prawidłowości przyrody czyli obiektywne, stałe powtarzające się związki np. przyczynowe, strukturalne, lub reakcje cech i zdarzeń, stanów, zjawisk różnorodnych procesów występujących w rzeczywistości przyrodniczej. Prawidłowość przyrody jest uznawana za podstawę funkcjonowania całej przyrody, a także za podstawę poznawania jej przez każdą dziedzinę wiedzy i nauki. Zarówno nauka jak i filozofia mają podobne zadanie- odkrywanie funkcjonujących w przyrodzie prawidłowości i jej porządek. Na podstawie własnych spostrzeżeń naukowcy wyciągają wiele wniosków. W miarę upływu czasu, kiedy dokonywane są kolejne odkrycia i obserwacje, ich wnioski są porównywane z nowymi danymi w celu sprawdzenia, czy wciąż zachowują swoją ważność. Czasami zdarza się, że dany wniosek nie zgadza się z nowymi informacjami. Jeśli dany wniosek nie przechodzi próby, musi zostać odrzucony lub zmodyfikowany. Czasem, po dokonaniu wielu porównań, naukowcy przekonują się, że dany wniosek nadal poprawnie opisuje wygląd i zachowanie się danego zjawiska, które obserwują we wszechświecie. Kiedy upłynie już dużo czasu, a ich wniosek nie traci na ważności we wszelkich sytuacjach, jakie tylko mogą sobie wyobrazić, naukowcy upewniają się co do poprawności tego wniosku i w końcu nazywają go prawem. Tak więc prawem nauki jest metodologicznie uzasadnione i sprawdzone twierdzenie ogólne odzwierciedlające właściwości oraz konieczne i powszechne związki zjawisk i prawidłowości zachodzące w świecie. Określa się je też jako pojęcia określające pewien niezmiennik występujący w przyrodzie; Dobrze sprecyzowane, powszechnie przyjęte, podstawowe i ważne teorie w nauce Odkrywanie praw nauki jest jednym z głównych celów badań naukowych. Uznaje się podział na: 1. prawa empiryczne - prawa wynikające z analizy doświadczeń, bardzo często mające charakter ekstrapolacji(wnioskowanie o tendencjach rozwojowych, stosunkach, warunkach, wartościach ) wyników doświadczeń 2. prawa teoretyczne - prawa wynikające z wcześniejszych teorii i matematycznej analizy zagadnienia. Nauka to autonomiczna część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje człowiek. Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej lub metod naukowych nazywanych też paradygmatami nauki poprzez działalność badawczą prowadzącą do publikowania wyników naukowych dociekań. Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań w celu weryfikacji ich wyników, prowadzi do powstania wiedzy naukowej dostępnej dla całej ludzkości. Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako nauka.

7. sprawdzanie praw i teorii naukowych Uzasadnianie to racjonalne wykazywanie całkowitej lub częściowej prawdziwości albo fałszywości twierdzeń. Istnieją dwa podstawowe rodzaje uzasadniania: dowodzenie oraz sprawdzanie empiryczne. Sprawdzanie empiryczne polega na wyprowadzaniu następstw z danego twierdzenia T > N oraz konfrontacji ich z faktami empirycznymi. W sprawdzaniu empirycznym wyróżniono 4 procedury: 1. Sprawdzanie empiryczne pozytywne: a. całkowite (weryfikacja) b. częściowe (konfirmacja) 2. Sprawdzanie empiryczne negatywne: a. całkowite (falsyfikacja) b. częściowe (dyskonfirmacja) Sprawdzanie pozytywne całkowite polega na weryfikacji, czyli wykazaniu prawdziwości twierdzenia. Sprawdzanie poztywyne częściowe to konfirmacja, jest to "weryfikacja częściowa", potwierdzenie w pewnym podzakresie jego stosowalności. Sprawdzanie negatywne całkowite to falsyfikacja, czyli wykazanie fałszywości twierdzenia. Sprawdzanie negatywne częściowe to dyskonfirmacja, czyli osłabienie twierdzenia, okazanie, że jest ono mniej wiarygodne niż sądzono dotąd( jest to czynność odwrotna do konfirmacji).

8. PROBLEM EKSPERYMENTÓW ROZSTRZYGAJĄCYCH I ZALEŻNOŚCI OBSERWACJI OD TEORII Eksperyment, który pełniłby funkcje drogowskazu stojącego na rozstajnych drogach i wskazującego właściwy kierunek dalszego poruszania się. Experimentum crucis miało weryfikować jedną z dwu konkurencyjnych teorii i falsyfikować drugą. Newton zastosował to pojęcie w fizyce mówiąc o eksperymentach rozstrzygających na korzyść korpuskularnej teorii światła i na niekorzyść falowej teorii światła. Eksperymenty rozstrzygające rozumiemy eksperymenty definitywnie falsyfikujące. Obecnie najczęściej się sądzi, że nie istnieją pojedyncze eksperymenty rozstrzygające, ostatecznie falsyfikujące jakieś prawa lub teorie, ni9ektóre teorie są definitywnie obalane, przeto muszą istnieć jakieś procedury definitywnie falsyfikujące. Taką procedura definitywnie falsyfikującą jest być może tzw. sytuacja rozstrzygającą ? procedura znacznie pojemniejsza i znacznie bardziej złożona niż pojedynczy eksperyment. Składa się ona z dwóch członów: eksperymentalnego teoretycznego. Pierwszy zawiera wiele eksperymentów dużej mocy rozstrzygającej, drugi ? wiele teorii konkurencyjnych. Sytuacja rozstrzygającą składa się, więc z wielu eksperymentów oraz wielu konkurujących ze sobą teorii. W praktyce naukowej jest tak, że żaden fakt sam nie obala żadnej teorii. Niezawodne, bowiem ustalenie, że dana anomalia faktycznie przeczy dotychczasowej teorii wymaga odwołania się do jakiejś nowej teorii, która podaje właściwą interpretację faktu ? anomalii. Stare teorie są obalane przez nowe teorie, bazujące na nowo odkrytych faktach. Dlatego procedura falsyfikującą prawa i teorie nie może mieć charakteru czysto eksperymentalnego; ma charakter ?mieszany? ? teoretyczno ? eksperymentalny. Sytuacja rozstrzygająca, falsyfikująca z konkurencyjnych teorii istnieje wówczas, gdy nie można spójnie zinterpretować uzyskanych wyników eksperymentalnych na podstawie tej teorii, natomiast można je spójnie ująć za pomocą którejś z jej konkurentek.

9.FALSYFIKOWALNOŚĆ JAKO KRYTERIUM NAUKOWOŚCI TEORII Pozytywiści logiczni jako kryterium rozróżnienia poglądów naukowych od nie naukowych przyjęli zasadę weryfikowalności teorii. Upraszczając jeśli jakaś teoria ma potwierdzenie w faktach, tj prawdziwa, a jeśli nie, tj fałszywa. Zdaniem pozytywistów, teorie naukowe raz zweryfikowane będą już zawsze prawdziwe. Popper nie zgodził się z tym poglądem, twierdząc, że ostateczne zweryfikowanie teorii faktami nie jest nigdy możliwe. Nawet jeśli będziemy mieli zbiór miliona faktów potwierdzających daną teorię, może się w każdej chwili zdarzyć, że ktoś zarejestruje fakt nr milion jeden, który nie będzie z teorią zgodny. Ponadto, jak pokazywał zwłaszcza rozwój fizyki w latach 20. i 30. XX wieku, teorie długo uważane za już dawno zweryfikowane, okazują się nagle niesłuszne i są zastępowane nowymi. Karl Popper zaproponował więc nowe kryterium naukowości, mianowicie falsyfikowalność. Falsyfikowalność teorii polega na tym, że jej struktura jest taka, że można zaproponować eksperyment, którego wynik jednoznacznie zaprzeczy słuszności teorii. Eksperyment ten nie musi być koniecznie technicznie wykonalny w danym momencie - ważne jest tylko, że dana teoria w ogóle dopuszcza możliwość obalenia siebie samej w wyniku jakiegoś, dającego się pomyśleć, eksperymentu.Kryterium to od kryterium pozytywistycznego różni się jedną istotną cechą - powoduje ono, że żadna teoria naukowa nigdy nie może być uznana za 100% pewną - każda pozostaje więc tylko bardziej lub mniej prawdopodobną hipotezą. Dla Poppera sama struktura logiczna teorii nie była tak ważna jak dla pozytywistów logicznych - nie musiała być matematyczna, do końca spójna wewnętrznie, ani być wolna od założeń metafizycznych. Popper wskazywał, że wiele teorii fizycznych, wbrew poglądom pozytywistów, zawiera w sobie silne założenia metafizyczne, (np. continuum czasoprzestrzeni, niezniszczalność ogólnego bilansu masy i energii, czy założenie racjonalnej struktury materii). Ważne tylko, żeby teoria dawała się falsyfikować. Jak pisał sam Popper "Teoria naukowa jest jak słup wbity w ruchomy piasek, na którym buduje się całą konstrukcję, gdy słup zgnije albo się zawali pod naporem faktów, trzeba go zastąpić nowym". Zwolennicy pozytywizmu logicznego zgodzili się po drugiej wojnie światowej z poglądami Poppera w zakresie nieweryfikowalności teorii naukowych i włączyli do swojego systemu kryterium falsyfikowalności. Popper jednak do końca nie zgadzał się z nimi co do tego, że całą wiedzę naukową da się kiedykolwiek sprowadzić do matematyki i fizyki, co było podstawą tej filozofii. Kluczowe znaczenie dla rozróżnienia czy dana teoria jest teorią naukową, czy nie, ma obecnie kryterium falsyfikowalności. Pojęcie to zostało wprowadzone przez Karla Poppera w dziele "Logika odkrycia naukowego". Teoria opisująca pewien aspekt rzeczywistości, zjawisko czy zdarzenie historyczne, aby móc być uznaną za naukową, musi spełniać następujące kryteria: Musi zostać ogłoszona publicznie i musi być możliwe zapoznanie się szerokiej społeczności z treścią teorii. Teoria musi czynić przewidywania, im bardziej spektakularne tym lepiej. Im bardziej precyzyjnie teoria przewiduje wyniki doświadczeń lub konsekwencje zdarzeń, tym bardziej jest ona podatna na falsyfikację. Przewidywania teorii muszą być zgodne z uznanymi za obowiązujące teoriami i wiedzą. Kryterium to jest nieostre, gdyż można wyobrazić sobie rewolucyjną teorię wypowiadającą przewidywania o szerokim zakresie i kompletnie negującą istniejącą wiedzę. Jednak im bardziej teoria jest niezgodna z istniejącą wiedzą, tym bardziej rewolucyjne muszą być jej przewidywania, aby pozostała teorią naukową. Falsyfikowalność - jeśli hipoteza posiada powyżej wymienione cechy, to aby być teorią naukową, musi dopuszczać efektywnie falsyfikowalność, to znaczy musi w ramach tej teorii istnieć przewidywany wynik eksperymentu, wyjaśnienie zjawiska lub konsekwencji zdarzenia, który umożliwia stwierdzenie, że teoria jest błędna. Hipoteza, wedle której Słońce zbudowane jest w całości z węgla, zaś Księżyc z sera, są jak najbardziej teoriami naukowymi. Zostały one jednak obalone, czyli są to nieprawdziwe teorie naukowe. Z kolei przekonanie, że życiem człowieka sterują gwiazdy, oraz że wszelkie informacje o życiu człowieka zapisane są w jego dacie urodzenia, jest teorią nienaukową z następującego powodu: żaden astrolog nie zadał sobie trudu, aby podać przykład zdarzenia lub zjawiska, które przeczyłoby tej teorii. Nigdzie w opisanych kryteriach naukowości teorii nie ma mowy o zgodności z doświadczeniem. Zgodność z doświadczeniem jest wymogiem, aby uznać daną teorię za prawdziwą (poprawniej: obowiązującą), natomiast nie jest konieczna dla uznania danej formy wypowiedzi za naukową: także teorie niezgodne z doświadczeniem lub niemożliwe obecnie do zweryfikowania doświadczalnego bywają przez niektórych nazywane teoriami naukowymi, badanymi i rozwijanymi jako np. alternatywne modele zjawisk poprawnie opisujące jakiś wąski aspekt rzeczywistości, hipotezy robocze, albo wręcz jako abstrakcyjne twory umożliwiające analizę sposobu rozwiązywania pewnych problemów (np. teoria flogistonu, dynamika Newtonowska, model cieczy idealnej, teoria obliczeń kwantowych itp.). W ramach poglądów związanych z falsyfikowalnością nie ma mowy o ocenie etycznej czy wartościowaniu poglądów sklasyfikowanych jako naukowe lub nie. W myśl tej metodologii twierdzenie jakoby myślenie każdej osoby ludzkiej było dokonywane przez krasnoludka zamieszkującego w naszej głowie, jest traktowane jako hipoteza naukowa: wystarczy otworzyć czaszkę i przekonamy się, że jest ona nieprawdziwa. Natomiast pogląd jakoby każde działanie człowieka było określone przez jego podświadomość nie może być uważane za naukowe, dopóki ktoś nie poda eksperymentu umożliwiającego sfalsyfikowanie takiego przekonania.

10.anarchistyczna teoria wiedzy P. Feyerabenda Bodaj najbardziej kontrowersyjną, współczesną teorię nauki przedstawił Paul Feyerabend. Mówił on, że wśród wszystkich metodologii sformułowanych do jego czasów, żadna nie przyniosła oczekiwanych rezultatów- tezy mijały się z historią nauki, nie podano precyzyjnych reguł działania, każda metodologia była zbyt ?ciasna?, przy pomocy prostych reguł chciała wyjaśnić wielce złożony proces rozwoju naukowego. Feyerabend występuje przeciwko regułom, które nakazują uczonemu wybrać tę a nie inną teorię, robić tak a nie inaczej- metodologie ograniczają uczonych; u niego w nauce ?wszystko wolno?, nie należy tego jednak za szeroko rozumieć, bowiem nie wszystkie sposoby uprawiania nauki są równoprawne. Możemy na gruncie tej teorii spotkać i uczciwych badaczy, i szaleńców. Ci drudzy przyjmują teorię w jeszcze dobrze nie ukształtowanej postaci, w pierwotnej formie, boją się przyjąć w stosunku do niej postawę krytyczną, udają, że nie widzą problemów i błędów (nie chcą ich pokonywać), uciekają przed zarzutami. Pierwsi natomiast nieustannie poszukują i zmagają się z trudnościami, są przeciwieństwem drugich. Feyerabend wprowadza też pojęcie niewspółmierności. Według niego sens i znaczenie pojęć i zdań obserwacyjnych zależy od kontekstu teoretycznego. Niejednokrotnie dwie teorie mogą tak bardzo różnić się pod względem podstawowych zasad, ?że nie można nawet sformułować podstawowych pojęć jednej teorii w terminach drugiej, co ma tę konsekwencję, iż żadne zdania obserwacyjne nie będą dla nich wspólne?. W tym przypadku nie można porównać takich dwóch teorii- są one niewspółmierne (np. mechanika klasyczna i teoria względności). Istnieją jednak pewne sposoby porównywania teorii niewspółmiernych: sprawdzanie stopnia zgodności obu teorii z faktami obserwowalnymi, sprawdzanie czy są spójne czy nie, linearne czy nie. Wybór pomiędzy tymi kryteriami jak i wybór teorii jest subiektywny, wchodzą tu w grę ?oceny estetyczne, sądy smaku, przesądy metafizyczne, pragnienia religijne...?, perspektywa kariery, większe zarobki, etc. Ponadto Feyerabend zarzuca wielu uczonym, że czynią naukę jedynym ?paradygmatem racjonalności?. Dlaczego nauka ma być lepsza od Voodoo, Kabały czy jak sądzą inni, astrologii i marksizmu, skoro ona też się niejednokrotnie myli; dlaczego odrzucamy tamte odwołując się do ?jakichś ogólnych kryteriów naukowości?, postępujemy jakby istniała ?uniwersalna metoda naukowa". Feyerabend zrównuje naukę z innymi postaciami wiedzy (nie ma rozstrzygających argumentów na rzecz nauki), m.in. pod wpływem swego pojęcia niewspółmierności. Ale jeśli już chcielibyśmy porównywać naukę i inne formy wiedzy, musimy wpierw zbadać naturę, cele i metody nauki na równi z celami, metodami i naturą innych typów wiedzy. Istota anarchizmu metodologicznego Paula Feyerabenda zamyka się w sformułowaniu wszystko wolno (ang. anything goes). Feyerabend postulował, żeby z badań naukowych usunąć wszelkie ograniczenia metodologiczne, co miało być najlepszą drogą prowadzącą do postępu nauki w ogóle. Przekonanie, że nauka rozwija się według stałych i powszechnych reguł zostaje uznane za nierealistyczne i zgubne ? szkodliwe dla samej nauki, bo czyniące ją mniej elastyczną a bardziej dogmatyczną.Z czasem Feyerabend zaczął określać siebie jako dadaistę, mówiąc, że anarchizm jest zbyt poważny, dadaizm zaś życie traktuje lekko, a dadaista gotów jest eksperymentować nawet w obszarach, gdzie eksperymenty zdają się nie wchodzić w rachubę ? jego zdaniem gotowość do nieskrępowanego eksperymentowania powinna być cechą naukowca.Anarchizm Feyerabenda: Nie ma podstaw racjonalnego wyboru pomiędzy konkurencyjnymi teoriami naukowymi; Nie istnieją kanony metodologii naukowej;?Jedyna zasada, która nie hamuje postępu brzmi: wszystko jest dozwolone? (Feyerabend 1975); (wszystko wolno) Nie istnieje kryterium demarkacji pozwalające na rozróżnienie nauki od nie-nauki;Wartością wyższego rzędu jest wolność, a nie nauka.