Orzęski

Orzęski (Ciliata) - najwyżej uorganizowane pierwotniaki. ŚRODOWISKO I TRYB ŻYCIA

Większość pierwotniaków żyje w wodzie, zarówno słodkiej jak i morskiej. Występują tam formy wolno żyjące, prowadzące tryb życia osiadły lub pływający.

Inna grupa pierwotniaków ma jako środowisko życiowe płyny ustrojowe zwierząt i ludzi. Żyją tam formy pasożytnicze oraz formy symbiotyczne. Organizmy te potrzebują dużo wody, w razie jej braku niektóre z nich mogą przechodzić w stan anabiozy (życia utajonego).

BUDOWA
Komórka pierwotniaka pokryta jest błoną cytoplazmatyczną , która u przedstawicieli poszczególnych gromad ulega pewnym modyfikacjom: może być pojedyncza lub złożona, a nawet pokryta wapienną skorupką lub zmineralizowanym krzemionkowym szkielecikiem zewnętrznym. Aparat jądrowy u wszystkich pierwotniaków występuje w postaci pojedynczego jądra komórkowego. Wszystkie prawie pierwotniaki poruszają się dzięki organellom ruchu. Mogą być nimi nibynóżki (ameba), wici (wiciowce), rzęski (orzeski).
PEŁZAK (ameba) - zarodziowce - błona komórkowa jest niczym nie wzmocniona i nie usztywniona. Daje to możliwość zmiany kształtu oraz tworzenia i opróżniania wodniczek w dowolnym miejscu.
KLEJNOTKA (euglena) - wiciowce - błona komórkowa jest nieco usztywniona, co wynika z obecności białkowych wzmacniających pasów włókien. W związku z tym wiciowce mają dość stały kształt ciała, a tworzenie i opróżnianie wodniczek odbywa się w określonym miejscu w okolicy gardzieli.

PANTOFELEK (paramecium) - sporowce - orzęski - błonę komórkową wzmacniają białkowe pasma włókien poprzecznych, wzdłużnych i ukośnych oraz znajdująca się nad nimi warstwa pęcherzyków. Ogranicza to w sposób zasadniczy zmienność kształtu, a ponadto uniemożliwia tworzenie wodniczek w dowolnym miejscu. Wodniczki pokarmowe tworzą się w okolicy cytosomu i opróżniane są w okolicach cytopyge.

POBUDLIWOŚĆ
Pierwotniaki są wrażliwe na bodźce mechaniczne, świetlne, chemiczne i termiczne. Ruchy całego organizmu związane z reakcją na bodźce nazywają się taksjami. Odbieranie i przewodzenie bodźców się dzięki depolaryzacji błony komórkowej pierwotniaka, co związane jest z przemieszczaniem ładunków elektrycznych w błonie komórkowej.

OSMOREGULACJA I WYDALANIE
U wszystkich pierwotniaków w procesie wydalania produktów przemiany materii i osmoregulacji biorą udział wodniczki tętniące.

ODŻYWIANIE

FAGOCYTOZA - jest to pobieranie i trawienie dość dużych obiektów (okrzemek). Niestrawione resztki usuwane są poza komórkę przez zlanie się wodniczki pokarmowej z plazmalemą.
PINOCYTOZA - jest to pobieranie i trawienie pojedynczych drobin. Odmienność tego sposobu od poprzedniego polega na tym że tutaj cząstka pokarmowa ulega całkowitemu strawieniu i wchłonięciu wraz z błoną wodniczki pokarmowej.
WCHŁANIANIA - większość pierwotniaków może pobierać proste, nie wymagające trawienia związki organiczne bezpośrednio z otoczenia. Uczestniczą w tym specjalne białkowe przenośniki błonowe, które mogą np. transportować glukozę.

ODDYCHANIE
Pierwotniaki wolno żyjące oddychają tlenowo, a wymiana gazowa odbywa się całą powierzchnią ciała. Formy pasożytnicze oddychają beztlenowo.

ROZMNAŻANIE
Pierwotniaki rozmnażają się bezpłciowo przez podział poprzeczny (orzęski) lub podłużny (wiciowce). W wyniku podziału powstają dwa nowe organizmy, które następnie rozwijają się i rozrastają. U orzęsków obok rozmnażania bezpłciowego występuje proces płciowy - koniugacja, podczas której nie są wytwarzane nowe osobniki, ale jedynie dochodzi do wymiany informacji genetycznej między dwoma pierwotniakami. Po zakończeniu koniugacji osobniki oddzielają się od siebie.

ZNACZENIE PIERWOTNIAKÓW< br /> - stanowią pokarm dla zwierząt wodnych
- oczyszczają wodę
- biorą udział w trawieniu celulozy
- są przyczyną chorób (malaria)
- tworzą skały wapienne

BUDOWA
EUGLENA (wić długa, stigma, wić krótka, fotoreceptor, wodniczka pokarmowa, wodniczka tętniąca, paramylon, chloroplasty, jądro, błona komórkowa)
AMEBA (nibynóżki, wodniczka tętniąca, wodniczka pokarmowa, cytoplazma, jądro, błona komórkowa)
PANTOFELEK (rzęski, wodniczka tętniąca, zagłębienie okołogębowe, makronukleus, mikronukleus, lejek, cytostom, wodniczka pokarmowa, cytopyge.

CHOROBY
- świdrowiec gambijski - wywołuje śpiączkę, przenosicielem jest mucha tse-tse.
- leiszmanie wywołują pendykę i kala-azar.
- lamblia wywołuje choroby wątroby, dwunastnicy i trzustki.
- rzęsistek pochwowy wywołuję chorobę rzxęsistkowicę

Ciało pierwotniaków okryte jest pellikulą.
Pellikula jest to błona komórkowa podścielona utworami błoniastymi np. spłaszczonymi pęcherzykami. Wnętrze komórki wypełnia cytoplazma dzieląca się na zewn. ektoplazmę i centralną endoplazmę.

Pierwotniaki posiadają wyspecjalizowane organella ruchowe. Strukturami tymi mogą być:

1. Wić lub rzęska konstrukcyjnie identyczne. Aparat rzęskowy umożliwia skoordynowany, falowy ruch całych zespołów rzęsek.
2. Nibynóżki szerokie wypustki protoplazmatyczne. Pozwalają one przemieszczać się ruchem ameboidalnym, lub oblać ciało potenc. ofiary.

Wymiana gazowa i krążenie
Dzięki względnie dużej powierzchni ciała mogą oddychać na drodze zwykłej dyfuzji. Z małe rozmiarów wynika też brak potrzeby posiadania układu krążenia wystarczy ruch cytoplazmy i normalne funkcje kanałów retikulum endoplazmatycznego.

Odżywianie
pierwotniaki są w zasadzie heterotrofami. Niektóre jednak są miksotroficzne (hetero-, auto-). # sposoby wchłaniania pokarmu:
1. Fagocytoza pobieranie i trawienie dość dużych obiektów. Niestrawione resztki usuwane są poza komórkę przez zlanie się wodniczki pokarmowej z plazmalemą.
2. Pinocytoza pobieranie i trawienie pojedynczych drobin np. białka lub tłuszczu. Tutaj cząstka pokarmowa ulega całkowitemu strawieniu i wchłonięciu wraz z błoną wodniczki pokarmowej.
3. Wchłanianie odżywianie holozoiczne, pobieranie prostych nie wymagających trawienia związków bezpośrednio z otoczenia.

Pinocytozę i fagocytozę nazywamy endocytozami.

Wydalanie
Zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii usuwane są w drodze dyfuzji. Pierwotniaki morskie i pasożytnicze zwykle nie muszą regulować ilości wody i zw. mineralnych

Zarodziowe (Sarcodina) - grupa jednokomórkowych protistów zwierzęcych wyróżniona na podstawie kilku wspólnych cech mofrologicznych, a zwłaszcza obecnością nibynóżek. Prawdopodobnie nie jest to grupa monofiletyczna, aczkolwiek kiedyś zaliczane były do jednego taksonu. Zalicza sie do nich ameby, otwornice, [[radiolarie]. Ameby żyją w wodach i środowisku pzresyconym wilgocią, niektóre są pasożytami, jak Entoamoeba histolytica wywołująca czerwonkę amebową. Otwornice wytwarzaja wapienne pancerzyki i są składnikiem planktonu, podobnie jak radiolarie, które jednak wytwarzają pancerzyki krzemionkowe.