Orzęski

ORZĘSKI-
Typ pierwotniaków o najwyższym szczeblu organizacji morfologicznej, zwłaszcza pod względem organelli ruchowych i pokarmowych. Organellami ruchu są rzęski, które u form prymitywnych pokrywają równomiernie całe ciało, a u form wyspecjalizowanych ulegają częściowej redukcji lub modyfikacjom. Ciałka podstawowe rzęsek, tzw. kinetosomy, składają się zwykle podłużnie, w równoległe rzędy zw. kinetami. Wzdłuż każdej kinety, po jej prawej stronie biegnie kinetodesmalne włókno, łączące poszczególne kinetosomy. Cała struktura związana z rzęskami mieści się pod pellikulą i barwi się niektórymi solami srebra, dlatego nosi nazwę systemu srebrochłonnego. Jest on charakterystyczny dla gatunku i przekazywany dziedzicznie. Z wyjątkiem sysydlaczków i niektórych silnie zmodyfikowanych grup pasożytniczych, orzęski mają stały otwór gębowy- cytostom. U form prymitywnych leży on bezpośrednio na powierzchni ciała i prowadzi do gardzieli, zbudowanej z prętów zw. trychitami. Na następnym szczeblu rozwoju na powierzchni ciała pojawia się zagłębienie, zwane przedsionkiem, na dnie, którego leży cytostom. U najwyżej rozwiniętych orzęsków zagłębienie to otoczone jest wieńcem dużych membranelli i nosi nazwę perystomu. (W cytoplazmie cząstki pobranego pokarmu uformowane w wodniczki odżywcze krążą po całym ciele. Wodniczki kierowane prądami cytoplazmy krążą po stałym torze. Podczas tej wędrówki zawarty w nich pokarm jest trawiony i stopniowo wchłaniany przez cytoplazmę. Niestrawione resztki są usuwane w specjalnym miejscu pellikuli- cytopyge. Nadmiar wody i zbędne produkty przemiany materii są wydalane przez dwie lub większą ilość wodniczek tętniących.) U orzęsków występuje dymorfizm jądrowy polegający na tym, że w komórce funkcjonują dwa jądra, różniące się kształtem, wielkością i funkcją: makrojądro- kierujące funkcjami wegetatywnymi (wzrostem, oddychaniem, przemianą materii, ruchem), mikrojądro- kierujące rozmnażaniem. Rozmnażanie odbywa się najczęściej przez podział poprzeczny, w wyniku, którego powstają dwa osobniki, przedni i tylny, ułożone jeden za drugim. Rozmnażanie płciowe nie występuje, ale istnieje proces o charakterze płciowym, zwany koniugacją, analogiczny do zapłodnienia. Tempo rozmnażanie jest na ogół odwrotnie proporcjonalne do wielkości orzęsek. Pożywienie orzęsek jest bardzo różnorodne, jednak mało jest gatunków wszystkożernych. Większość specjalizuje się w określonym rodzaju pokarmu: są formy żywiące się wyłącznie bakteriami, albo tylko glonami, a także drapieżniki napadające na inne orzęski, a nawet na małe tkankowce. Orzęski są kosmopolityczne, żyją we wszystkich środowiskach, nawet tylko okresowo zwilżanych wodą, jeżeli znajdą tam odpowiednie dla siebie pożywienie. Jedne gatunki są morskie, inne słodkowodne, ale w obrębie jednych i drugich wytworzyły się różne zespoły, nieraz przystosowane do bardzo specjalnych warunków. W wodach czystych przeważają gatunki zjadające glony, natomiast w zanieczyszczonych- formy żywiące się bakteriami.
Jednym z najlepiej poznanych orzęsków jest pantofelek (Paramecium caudatum), występujący w małych zbiornikach wodnych o dużej zawartości związków organicznych. Innym orzęskiem jest trąbik (Stentor), prowadzący osiadły tryb życia. Odznacza się on specyficznym kształtem siała i zwielokrotnionym aparatem jądrowym. Do innych przedstawicieli orzęsek należą: małżynek ( Stylonychia) i wirczyk (Vorticella).


Bibliografia:
Encyklopedia Biologiczna VII
Biologia- zespół autorów