Reprywatyzacja

INFORMACJA NA TEMAT RZĄDOWEGO PROJEKTU USTAWY REPRYWATYZACYJNEJ

 Założenia projektu
 Rodzaje świadczenia reprywatyzacyjnego
 Wielkość roszczeń reprywatyzacyjnych i majątku na ich pokrycie
 Najważniejsze powody, dla których powinna być przeprowadzona reprywatyzacja
 Efekty gospodarcze

Reprywatyzacja-zwrot majątku, przedsiębiorstw, byłym właścicielom, lub ich spadkobiercom przejętego przez państwo w trybie wywłaszczenia. W ujęciu tym nie jest ważne, czy przedsiębiorstwo było znacjonalizowane czy przekształcone np. w spółdzielnię, natomiast istotne jest ponowne przejęcie jego majątku (w całości lub części) przez byłych właścicieli.

Reprywatyzacja może być synonimem prywatyzacji wówczas, gdy przedsiębiorstwo było przekształcone w inną niż państwowa formę własności, a obecnie jest ponownie przekazywane inwestorom prywatnym - byłym właścicielom.

Prawo do własności jest obok prawa do życia i wolności jednym z podstawowych praw człowieka i stanowi podstawę ładu prawnego, moralnego i ekonomicznego.
Prawo to potwierdza Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Polska, która zgodnie z zapisami ustawy zasadniczej jest państwem prawa, winna rozwiązać kwestię pozbawienia obywateli ich mienia.
W procesie nacjonalizacji dokonanej w Polsce powojennej dokonywano naruszeń prawa, wydawano przepisy nie zgodne z obowiązującym porządkiem prawnym, jak również nie przyznano prawem przewidzianych odszkodowań.
Ustawa reprywatyzacyjna ma służyć usunięciu tego stanu, zadośćuczynieniu byłym właścicielom za naruszenie ich prawa własności oraz realizacji konstytucyjnej zasady ochrony tego prawa.
Ustawa pozwoli na uporządkowanie w Polsce stosunków własnościowych.
Projekt ustawy przygotowany przez Ministerstwo Skarbu Państwa został w dniu 2 września 1999 r. przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej i jako inicjatywa rządowa w dniu 20 września 1999 r. skierowany do Sejmu RP.
W dniu 6 października 1999 r. w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej odbyło się pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy reprywatyzacyjnej. Sejm RP zadecydował o powołaniu Nadzwyczajnej Komisji ds. rozpatrzenia rządowego projektu ustawy reprywatyzacyjnej. Pierwsze posiedzenie Komisji odbyło się w dniu 21 października 1999 r.


Założenia projektu
Osobą uprawnioną do świadczenia reprywatyzacyjnego jest osoba fizyczna, która w dniu utraty własności była obywatelem polskim lub jej spadkobiercy, o ile dziedziczyli w trybie ustawodawstwa polskiego. Nie są uprawnione osoby, którym przysługiwało odszkodowanie od państw obcych ani osoby przesiedlone z terytorium Polski na podstawie ustaleń Konferencji Poczdamskiej.

Świadczenie reprywatyzacyjne przysługuje z tytułu utraty własności nieruchomości:
1. przejętych przez Państwo lub gminę miasta stołecznego Warszawy na podstawie następujących przepisów:
 art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13, z 1946 r. Nr 49, poz. 279, z 1957 r. Nr 39, poz. 172 i z 1968 r. Nr 3, poz. 6) oraz przepisów wydanych na podstawie tego dekretu,
 art. 1 dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 15, poz. 82 z 1948 r. Nr 57, poz. 456, z 1968 r. Nr 3, poz. 6 i z 1969 r. Nr 13, poz. 95),
 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279),
 dekretu z dnia 13 listopada 1945 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego "Film Polski" (Dz. U. Nr 55, poz. 308),
 dekretu z dnia 28 listopada 1945 r. o przejęciu niektórych nieruchomości ziemskich na cele reformy rolnej i osadnictwa (Dz. U. Nr 57, poz. 321),
 art. 3 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. Nr 3, poz. 17, Nr 71, poz. 389 i Nr 72, poz. 394, z 1958 r. Nr 45, poz. 224 oraz z 1969 r. Nr 13, poz. 95),
 art. 34 ust. 1 i ust. 3 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13 , poz. 87, Nr 49, poz. 279, Nr 71, poz. 389, Nr 72, poz. 395, z 1947 r. Nr 19, poz. 77, Nr 66, poz. 402, z 1948 r. Nr 57, poz. 454, z 1969 r. Nr 13, poz. 95),
 art. 41 ust. 1 i art. 42 dekretu z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz. U. Nr 49, poz. 279),
 ustawy z dnia 2 lipca 1947 r. o upamiętnieniu męczeństwa Narodu Polskiego i innych Narodów w Oświęcimiu (Dz. U. Nr 52, poz. 265),
 ustawy z dnia 2 lipca 1947 r. o upamiętnieniu męczeństwa Narodu Polskiego i innych Narodów na Majdanku (Dz. U. Nr 52, poz. 266),
 dekretu z dnia 7 kwietnia 1948 r. o wywłaszczeniu majątków zajętych na cele użyteczności publicznej w okresie wojny 1939-1945 r. (Dz. U. Nr 20, poz. 138 i z 1949 r. Nr 65, poz. 527),
 dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność Państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego (Dz. U. Nr 46, poz. 339 i z 1958 r. Nr 17, poz. 71),
 ustawy z dnia 13 lipca 1957 r. o zmianie dekretu z dnia 18 kwietnia 1955 r. o uwłaszczeniu i uregulowaniu innych spraw związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym (Dz. U. Nr 39, poz. 174, z 1961 r. Nr 32, poz. 161 i z 1982 r. Nr 11, poz. 79),
 ustawy z dnia 25 lutego 1958 r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym (Dz. U. Nr 11, poz. 37 i z 1968 r. Nr 3, poz. 6),
 art. 16 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi oraz uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa (Dz. U. z 1989 r. Nr 58, poz. 348, z 1990 r. Nr 34, poz. 198 i z 1991 r. Nr 107, poz. 464),
 ustawy z dnia 30 maja 1962 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 34, poz. 158 i z 1971 r. Nr 12, poz. 115),
2. przejętych przez Państwo w latach 1944-1962 bez podstaw prawnych lub z rażącym naruszeniem przepisów nie wymienionych w pkt.1,
3. zajętych po dniu 1 września 1939 roku przez okupacyjne władze niemieckie, a następnie przejętych przez Skarb Państwa lub gminę m. st. Warszawa.

W projekcie przewiduje się dwa rodzaje świadczenia reprywatyzacyjnego:
 reprywatyzacja, czyli zwrot mienia w naturze wszędzie tam, gdzie restytucja własności jest możliwa, tzn. nieruchomości nadal pozostają w zasobie Skarbu Państwa lub w zasobach gmin,
 rekompensata w postaci bonów reprywatyzacyjnych, przyznawanych w przypadku niemożności dokonania zwrotu mienia w naturze; forma ta dotyczy m.in. osób zgłaszających roszczenia z tytułu pozostawienia mienia na ziemiach wschodnich II RP nie wchodzących dziś w skład terytorium RP.
 Przyjęto, że wartość świadczenia reprywatyzacyjnego przysługującego osobie uprawnionej będzie równa 50 % wartości utraconych nieruchomości.
 Przyjęto, że wartość świadczenia reprywatyzacyjnego przysługującego spadkobiercom osoby uprawnionej będzie obniżona o równowartość podatku od spadków i darowizn ustaloną na podstawie ustawy z 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.
 Proponuje się, aby bon reprywatyzacyjny był papierem wartościowym na okaziciela, o wartości nominalnej 1 zł, emitowany w formie zdematerializowanej. Bony służyć będą do:
 nabycia nieruchomości z zasobu ujawnionego w katalogu, który obejmować będzie: nieruchomości rolne oraz grunty zabudowane i przeznaczone pod zabudowę, budynki, lokale i inne nieruchomości przezkazane przez Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego; katalog prowadzić będzie Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa,
 nabycia mieszkań komunalnych i państwowych przez ich najemców,
 nabycia jednostek uczestnictwa w powołanym funduszu inwestycyjnym, który za bony nabywać będzie akcje i udziały od Skarbu Państwa.
 Przyjęto, że Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe wykupi bony reprywatyzacyjne przyznane z tytułu utraty własności nieruchomości stanowiącej las. Zgodnie z propozycją Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych będzie to odbywać się na zasadzie wykupu tzw. renty leśnej.
 Zakłada się, że reprywatyzacją objęte będzie mienie, które jest w gestii Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego.
 Projekt zakłada, ze zwrotowi w naturze nie będą podlegać m.in. następujące rodzaje nieruchomości:
a. stanowiące przedmiot umowy użytkowania wieczystego, której stroną jest osoba fizyczna, chyba że prawo użytkowania wieczystego przysługuje osobie uprawnionej,
b. stanowiące przedmiot umowy użytkowania wieczystego, której stroną jest osoba prawna - bez zgody tej osoby wyrażonej w formie określonej w odrębnych przepisach,
c. o szczególnym znaczeniu dla kultury narodowej,
d. znajdujące się w granicach parku narodowego lub rezerwatu przyrody,
e. które nie można wyodrębnić bez utraty dotychczasowej funkcji lub bez utraty funkcji zespołu, którego składnik stanowi,
f. w dającej się wydzielić części, na której wzniesiono budynki lub inne urządzenia o wartości przekraczającej wartość tej części nieruchomości,
g. niezbędne na cele obronności lub bezpieczeństwa Państwa,
h. stanowiące drogę publiczną,
i. przeznaczone w planach zagospodarowania przestrzennego dla ujęć wody, regulacji cieków, zbiorników wodnych i budowy urządzeń przeciwpowodziowych.
j. stanowiące las pozostający w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego - Lasy Państwowe.
Postępowanie przy ustalaniu prawa do roszczeń i określaniu ich wysokości toczyć się będzie zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, a decyzje w tych sprawach wydawane będą przez wojewodów. Osoby ubiegające się o uzyskanie świadczeń reprywatyzacyjnych zobowiązane będą do udowodnienia swoich praw do utraconych składników majątkowych, a w przypadku spadkobierców legitymować się powinni postanowieniem sądu polskiego o nabyciu praw do spadku.



Wielkość roszczeń reprywatyzacyjnych i majątku na ich pokrycie
Ogólna wartość szacunkowa przejętego przez Państwo mienia od obywateli wynosi około 190 mld zł.
Szacunek ten został dokonany przy założeniu wpływu potencjalnej liczby 170 tys. wniosków reprywatyzacyjnych, co wynika z badań przeprowadzonych metodami statystycznymi.
Przewiduje się, że realna skala roszczeń może wynieść ok. 95 mld zł.
Z uwagi na konieczność bezpiecznego pokrycia majątkowego istniejących zobowiązań Skarbu Państwa, w tym reprywatyzacji, Rada Ministrów założyła obniżenie wartości świadczeń reprywatyzacyjnych o 50% w stosunku do wartości roszczeń.
Skarb Państwa na realizację roszczeń reprywatyzacyjnych przeznaczy nieruchomości o wartości 22,9 mld zł liczonej w cenach stałych z roku 1998 oraz majątek kapitałowy pochodzący z akcji i udziałów prywatyzowanych spółek (łącznie do ok. 20,5 mld zł.).
Szacuje się, że zwrot w naturze własności nieruchomości pozostających obecnie w dyspozycji m.st. Warszawy może wynieść do 13,5 mld. zł, a w dyspozycji gmin - 10 mld. co daje łącznie wartość 23,5 mld zł.
Łączna wartość majątku przeznaczonego na reprywatyzację wynosi 66,9 mld zł.
Podane wartości są wynikiem szacunków przybliżonych, a pozorna "nadwyżka" wartości majątku nad wartością kalkulowanych świadczeń reprywatyzacyjnych (50% wartości roszczeń) upewnia o realności zaspokojenia zobowiązań wynikających z ustawy.

Najważniejsze powody, dla których powinna być przeprowadzona reprywatyzacja
Resort Skarbu Państwa podejmuje aktywne działania na rzecz ugruntowania w społeczeństwie pozytywnego wizerunku oraz zrozumienia potrzeby przeprowadzenia procesu reprywatyzacji. Polska jest dziś jedynym państwem prawa Europy Środkowo-Wschodniej, (oprócz Białorusi) w którym reprywatyzacji nie przeprowadzono.
Fakt ten jest negatywnie postrzegany przez społeczność międzynarodową.
Należy podkreślić, iż przeprowadzenie reprywatyzacji w aspekcie moralnym pozwoli:
 zadośćuczynić krzywdom zaistniałym w wyniku pozbawienia wielu osób własności mienia, będącego często wynikiem wielopokoleniowego dorobku Polaków,
 przywrócić poszanowanie prawa własności m. in. przez anulowanie skutków jego naruszeń,
Niezbędne jest ostateczne załatwienie realizacji roszczeń przez około 90 tys. osób przesiedlonych z byłych kresów wschodnich - tzw. "Zabużan". Pomimo, iż prawo ich zostało określone w umowach międzynarodowych, kolejnych ustawach prawa polskiego, wyrokach Sądu Najwyższego podniesionych do rangi zasad prawnych i orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, obywatele ci nie mogą otrzymać należnego im ekwiwalentu.
Należy podkreślić, iż około 80% dawnych właścicieli (lub ich spadkobierców) posiada uprawnienia do odszkodowania w trybie obecnie obowiązujących przepisów.
Jeżeli ustawa nie zostałaby uchwalona w przedstawionej tu formie, to osobom uprawnionym do roszczeń pozostaje długa, żmudna i kosztowna dla budżetu państwa droga dochodzenia swoich praw, a w efekcie Skarb Państwa musiałby zapłacić odszkodowania, w trybie tych przepisów, w gotówce.
W przypadku nie zrealizowania orzeczonych odszkodowań istnieje groźba kierowania skarg do trybunałów zewnętrznych.
Jak wynika z przedstawionych argumentów, rozwiązania zaproponowane w projekcie rządowym, które zapewniają możliwość zaspokojenia roszczeń reprywatyzacyjnych z majątku rzeczowego bez konieczności wypłat gotówkowych - pełnią funkcję ochronną w stosunku do budżetu Państwa.

Efekty gospodarcze
Przeprowadzenie reprywatyzacji unormuje stosunki własnościowe w Polsce.
Ugruntuje również przewidzianą w Konstytucji RP ochronę prawa własności, co wyeliminuje konflikty pojawiające się między dawnymi a obecnymi właścicielami.
Ponadto proces reprywatyzacji nie będzie hamował przekształceń własnościowych, a jedynie go uzupełni m. in. przez ułatwienie inwestowania ze względu na uregulowanie stosunków własnościowych. Jednocześnie nastąpi znaczne poszerzenie grupy właścicieli, którzy staną się potencjalnymi podmiotami działalności gospodarczej, a zo za tym idzie zwiększą się wpływy do budżetu państwa.
Uregulowanie prawne własności nieruchomości spełni jeden z podstawowych warunków funkcjonowania zdrowej gospodarki rynkowej, jakim jest pewność obrotu na rynku nieruchomości.
Reprywatyzacja w dziedzinie własności rolnej spowoduje przyspieszenie procesów niezbędnej w Polsce restrukturyzacji rolnictwa - m.in. poprzez możliwość nabycia na własność przez wielu dzierżawców gospodarstw rolnych od ich prawowitych właścicieli.
Polska, odrzucając komunizm, nie może utrzymać stanu wywodzącego się z owej formacji ustrojowej. Podstawowym założeniem komunizmu było pozbawienie określonych grup obywateli należącej do nich własności. Nie można budować państwa prawnego i wolnego rynku opierając się na komunistycznym porządku własnościowym, którego podstawowym założeniem było pozbawienie obywateli prawa własności.
Roszczenia reprywatyzacyjne będą stałym elementem utrudniającym normalizację stosunków własnościowych i inwestycji w Polsce. Z tego też względu przeprowadzenie reprywatyzacji jest istotnym elementem transformacji ustrojowej Polski.


Gazeta Wyborcza, 6 stycznia 2000

„KOMU NIC NIE ODDAC”

Tylko polskich obywateli mieszkających w kraju od co najmniej pięciu lat chce objąć ustawą reprywatyzacyjną nadzwyczajna komisja sejmowa. Odrzuciła
wczoraj wniosek o zmiane tej decyzji na zgodną z projektem rządu. Zapis, jaki proponuje komisja, wyeliminowałby cała polską emigracje. Także dawnych polskich obywateli narodowości żydowskiej i ich spadkobierców za granicą.Wcześniej ekspert prof. Teresa Rabska zwróciła posłom uwagę, że przyjęte przez nich rozwiązanie jest sprzeczne z konstytucją, która zabrania róznicowania uprawnień obywateli polskich ze względu na miejsce zamieszkania. Rząd proponował, by prawo do roszczeń reprywatyzacyjnych przysługiwalo tym, którzy mieli obywatelstwo polskie w chwili utraty mienia. Obecny paszport nie byłby istotny. Musiałby jednak „nabyć spadek w trybie przepisów prawa polskiego” - czyli przed sądem polskim. Wiceminister skarbu Krzysztof Laszkiewicz powiedzial: „Obawiam się, że wizerunek Polski na świecie może bardzo ucierpieć. Zawężenie uprawnień tylko do obywateli polskich ma charakter wyłacznie polityczny. Natomiast wartość roszczeń reprywatyzacyjnych niewiele pewnie się zmniejszy. Min. Laszkiewicz zapewnił, że rząd będzie przekonywał Sejm, by przyjął jego rozwiązanie, a nie komisji. Tymczasem ta ograniczyła wczoraj krąg spadkobierców do najbliższych krewnych.

Gazeta Wyborcza, 13 stycznia 2000

„USA”

Za niesprawiedliwy i dyskryminujący osoby bez obywatelstwa polskiego uznali dyskutowany obecnie w Sejmie projekt ustawy o reprywatyzacji uznali czlonkowie laczonej komisji ds. europejskich Kongresu USA w liście do ambasadora RP w Waszyngtonie. Do kongresmanów zgłaszaja się Amerykanie polskiego pochodzenia, którzy obawiają się, iż nie będą mogli odzyskać swego mienia pozostawionego w Polsce. W ub.r. Izba Reprezentantow przyjeła rezolucje o potrzebie sprawiedliwego rozwiązania tego problemu.

Gazeta Wyborcza, 10 lutego 2000


„PROŚBY, GROŹBY, NACISKI”

Jeśli Polska nie rozwiąże problemu reprywatyzacji mienia pożydowskiego, parlamenty państw Unii Europejskiej i Parlament Europejski moga opóźnić czy wręcz zablokować ratyfikację traktatu o wejściu Polski do UE - ostrzegł wczoraj w Brukseli deputowany brytyjskiej Partii Pracy Gary Titley. Wierzy on jednak, że polski rząd dogada się z grupami domagającymi sie zwrotu majatków najpierw zagarniętych przez Niemców, a potem znacjonalizowanych przez władze PRL. W przeciwnym razie rozpocznie się lobbing przeciw przyjęciu Polski do Unii. Dlaczego? Zdaniem Titleya kraj, który nie respektuje prawa własności, nie może wejść do Unii. Titley zaprosił do Brukseli grupę amerykańskich Żydów i przedstawicieli Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości, by przedstawić ich sprzeciw wobec dyskutowanej w Sejmie ustawy reprywatyzacyjnej. Nie podoba im się to, że komisja sejmowa de facto wykluczyła możliwość ubiegania się o zwrot majątków przez Polonię i byłych obywateli polskich, w tym mieszkających za granicą Żydów. Nie godzą się też na propozycję rekompensat do 50 proc. wartości majątkow i przyznanie im bonów reprywatyzacyjnych. David Hudson z polskiego departamentu Komisji Europejskiej przyznał wczoraj, że zgodnie z art. 222 Traktatu o Unii Europejskiej kwestia reprywatyzacji pozostaje w gestii państw członkowskich. Komisja nie ma więc podstaw (ani większej ochoty), by domagać się od nas załatwienia tej kwestii jako warunku wejścia do Unii. Może nas tylko do tego zachęcać.