Wulkanizm w europie

ZJAWISKA WULKANICZNE W EUROPIE


Wulkanizm polega na wydobywaniu się z głębi skorupy ziemskiej ciekłej lawy, pyłów i gazów. Wulkan oznacza otwór w skorupie ziemskiej, przez który wydostaje się z wnętrza ziemi magma, czyli płynna skała. Magma wydostaje się z komory magmowej, przez komin wulkaniczny, a następnie krater na zewnątrz. Tam staje się lawą oraz pyłami i gazami unoszącymi się nad stożkiem wulkanicznym. Niektóre wulkany posiadają kalderę. Jest to wielkie, przeważnie koliste zagłębienie w szczytowej części wulkanu, w którym znajduje się nowy stożek z kraterem, np. Monte Somma jest krawędzią kaldery, w której mieści się stożek Wezuwiusza. Kaldery powstają wskutek gwałtownej eksplozji, niszczącej górną część stożka wulkanicznego (np. Krakatau), albo w skutek osiadania spowodowanego zapadaniem się stropu komory pomagmowej wraz z środkową częścią stożka wulkanicznego. Nazwa \"wulkan\" pochodzi z mitologii rzymskiej, wprowadził ją do słownika geograf, Bernhardus Valerius od boga ognia - Wulkana, którego w starożytnym Rzymie wzywano zawsze, gdy wybuchały pożary. Erupcje wulkaniczne dzielą się na trzy rodzaje: efuzywna (gdy wulkan tylko wylał), eksplozywna (gdy wulkan tylko eksplodował) oraz efuzywno-eksplozywna (gdy wulkan wybucha a także wylewa lawę). Łącznie na świecie znanych jest ok. 850 czynnych wulkanów, z których wiele znajduje się pod wodą. Zaś na obszarach lądowych czynnych jest ok. 450 wulkanów, przy czym większość z nich znajduje się na wyspach lub wzdłuż wybrzeży oceanów i mórz.

W Europie czynne wulkany występują nad Morzem Śródziemnym (Wezuwiusz, Etna, Stromboli, Vulkano, Santoryn) oraz na Islandii (Hekla, Katla), oznacza to, że aktywność wulkaniczna jest związana w przeważającej części z obszarami styków płyt litosfery.

Jedynym czynnym wulkanem w lądowej części Europy jest Wezuwiusz.. Według ostatnich pomiarów, jego wysokość wynosi 1281 m n.p.m., głębokość krateru około 30 m, a jego średnica - 700 m. Dzisiejszy stożek Wezuwiusza znajduje się na kalderze utworzonej podczas wybuchu w 79 r. Była to pierwsza ważniejsza i większa erupcja Wezuwiusza, wtedy to zostały zniszczone miasta Herulanym i Pompeje. Wulkan wypluł ogromną chmurę czarnego dymu. Gorące popioły i kamienie spadały z nieba, a trujące gazy przedostawały się do atmosfery. Tylko 1/4 mieszkańców Pompejów uniknęła zagłady. Reszta zginęła zasypana popiołem wulkanicznym, udusiła się wyziewami, albo poniosła śmierć pod gruzami budynków. Jeszcze dziś można zobaczyć skutki tej erupcji. Na krawędzi pozostałości starego stożka zwanego Monte Somma znajduje się obecnie obserwatorium wulkaniczne. Zresztą Wezuwiusz był niegdyś znany jako Monte Summa albo Somma, a po starym wierzchołku pozostał jedynie półkolisty wał, otaczający obecny krater. Od 12 tys. lat Wezuwiusz co jakiś czas wybucha. Z krateru zawsze unoszą się smugi dymu, a na zboczach ziemia jest tak gorąca, że położona na niej kartka papieru zapala się. Niższe partie góry porastają sady i winnice, wyższe są pozbawione roślinności i niebezpieczne. Wezuwiusz zaliczany jest do stratowulkanów.

Najwyższym i największym wulkanem w Europie jest Etna. Znajduje się ona na Sycylli, we Włoszech. Wulkan powstał w trzeciorzędzie, a w średniowieczu nazwano go Mongibello. Jego wysokość to 3323 metry, jednak wysokość ta zmienia się podczas wybuchów. Od pierwszego wybuchu wulkan ten wybuchał już 250 razy. Podstawa wulkanu jest wymiarów 60 km x 40 km. Etna jest wulkanem mającym około 600 000 lat. Najstarsze lawy znalezione u jej podstawy powstały w trakcie wybuchu przed 300 000 lat. Wulkan ten około przez trzy czwarte roku jest pokryty śniegiem. Na wschodnim stoku znajduje się rozpadlina o stromych ścianach, głębokości do 1000 m. Jest to depresja Valle dle Bove, która została uformowana ok. 5000 lat temu, przez zapadnięcie się warstwy wierzchniej pod wpływem grawitacji. Wynurza się z dna morskiego i wznosi się na wysokość 3340 m nad wschodnim wybrzeżem Sycylii. Seryjne wybuchy są przyczyną jej złożonej budowy: mnóstwa stożków wtórnych, otworów i kraterów. Zbudowany jest on głównie z trachitów i bazaltów. W przeciwieństwie do Wezuwiusza, wulkan Etna na Sycylii jest niegroźny. Co prawda w 122 r. n.e. zniszczył całkowicie miasteczko Katania, a w 1979 r. nastąpiła jego niezwykle gwałtowna erupcja, jednak nigdy nie wywołał takich strat w ludziach ani zniszczeń jak Wezuwiusz. Obydwa wulkany wiele różni: magma pod Etną jest bardzo płynna, więc gazy łatwo z niej uchodzą, podczas gdy gęsta i lepka lawa Wezuwiusza zatrzymuje je, co było właśnie przyczyną tragedii w 79 r. Jedna z najbardziej niebezpiecznych erupcji Etny miała miejsce w 1669 r. Wcześniej było tam trzęsienie ziemi, więc skutkiem były wielkie uszkodzenia w Nicolosi odległej o 10 km. Etna ma ponad 270 kraterów bocznych. Do 2200 metrów porastają ją drzewa liściaste, takie jak buki oraz dęby. Do 3000 m murawy wysokogórskie, wyżej znajduje się zastygła lawa. Na wysokości 2942 m znajduje się obserwatorium wulkanologiczne. Ostatni wybuch tego wulkanu miał miejsce 14.XII.1991.

Stromboli to wulkan wznoszący się nad wyspą o takiej samej nazwie. Wyspa ta należy do archipelagu Wysp Liparyjskich (część Włoch) i jest położona na Morzu Tyrreńskim. Stromboli jest czynnym wulkanem o wysokości 924 m n.p.m., ale jego podwodna część wznosi się z głębokości ok. 2300 m p.p.m.. Właściwie nie można powiedzieć, że wulkan ten wznosi się nad wyspą, gdyż to on ją tworzy – to wyspa wulkaniczna. Owa wysepka ma powierzchnię blisko 12,4 km² i jest zbudowana z ryolitów, bazaltów i andezytów. Na wyspie mimo niebezpiecznych warunków mieszka ok. 600 osób, ponieważ jest tam żyzna gleba. Na stokach Stromboli uprawiana jest winna latorośl. Poza tym na wyspie rozwinięta jest turystyka. Od najdawniejszych czasów wyspa była znana jako naturalna latarnia morska, oznaczająca północno - wschodni brzeg archipelagu. W czasach starożytnych Greków wyspa otrzymała nazwę według swojego stożkowego kształtu – strombos i ta nazwa, później przekształcona została przyjęta jako oficjalna nazwa wulkanu. Wyspa nigdy nie była miejscem szczególnego osiedlenia się ludzi. Powodem był zarówno brak sprzyjającej do tego równiny, jak i wybuchy wulkanu oraz obawa ludzi, którzy wierzyli, że na wyspie występują tajemnicze siły. Dzisiejsze wioski leżą na wybrzeżu, osada - Stromboli na północno - wschodniej części wyspy, a osada Ginostra na południowo - zachodniej. Tradycyjną formą utrzymania się miejscowych obywateli jest rybołówstwo oraz hodowla winorośli (zwłaszcza sławnej odmiany małmazji), ale także innych roślin. Obecnie połowem ryb zajmują się pojedyncze osoby, a większość trudni się proponowaniem swych usług turystom. Mimo to, miasteczko Stromboli zachowało swój wcześniejszy charakter: wąskie uliczki są niedostępne dla samochodów, a białe domki nie uległy nowoczesnej architekturze, nie widać więc wpływów rozwoju cywilizacji dzięki czemu jest tam jeszcze piękniej. Ze stożka wulkanu stale unosi się stróżka dymu. Ostatni wybuch o znaczącej sile miał miejsce w 1933. Stromboli jest jednym z najbardziej aktywnych wulkanów Ziemi. Nieprzerwane erupcje trwały przez prawie 2000 lat, są nawet twierdzenia że 5000 lat. Jego wybuchy często mają postać seryjną (to znaczy co 10-12 min). Większość erupcji składa się z małych gazowych eksplozji, które miotają żarzące się kropelki lawy powyżej brzegu krateru. Kilkanaście eksplozji pojawia się każdej godziny. Większe erupcje i wypływy lawy są mniej częste. Często wulkanolodzy obserwujący ten typ erupcji na innych wulkanach nazywają go erupcją strombolijską. Jednak gwałtowne erupcje są rzadkie na Stromboli. Jego ofiarami było jedynie czworo ludzi w 1919 roku, a także zniszczone 12 domów przez bloki skalne, niektóre z nich o wadze 60 ton. Największa erupcja tego wulkanu miała miejsce w roku 1930.

Vulcano to następny włoski wulkan. Położony jest na jednej z wysp na Morzu Tyreńskim na północ od Sycylii. Przez starożytnych Rzymian uważany był za miejsce, w którym znajduje się kuźnia boga ognia Wulkana, stąd prawdopodobnie wzięła się nazwa wulkanu. Grecy znali tę wyspę pod nazwą \" Hiera Haphaistou\", czyli Świątynia Hefaistosa, Rzymianie nadali mu później nazwę Vulcania według rzymskiego odpowiednika boga Hifaistosa - Vulcana. Vulcano to trzecia największa wyspa archipelagu Liparyjskiego. Cała wyspa powstała przez nagromadzenie się popiołu wulkanicznego i strumieni lawy ostatnich 100 000 lat. Powierzchnia wyspy to 21,2 km², liczy ona 500 obywateli. Pierwszą rzeczą, rzucającą się w oczy jest skaliste wybrzeże i ogromny stożek wulkaniczny. Wszędzie obecne są gazy wulkaniczne, co świadczy o ciągłej aktywności wulkanu. „Bramą” wejściową na wyspę, a właściwie na cały archipelag, jest port Porto di Levante na brzegu północnym. Na południe od miasteczka leży Gran Cratere, Wielki krater, stożek aktywnego wulkanu o wysokości 391m., z którego ciągle wydobywają się obłoki gazów siarkowych. Na północ od Porto di Levante rozciąga się długi 123 metrowy okrągły półwysep Vulcanello. W miasteczku Porto di Levante, w którym znajdują się dwie niezwykle ubarwione skały, skupia się życie tamtejszych mieszkańców i turystów. Znajdują się tam dwie największe plaże wyspy, sklepy, pizzerie, restauracje, wypożyczalnie rowerów i motocykli, wszystko, to, co przyciąga turystów. W pobliżu portu Porto di Levante znajduje się ciągle bąbelkujące, naturalne, siarkowe jeziorko, które ma bardzo korzystne warunki zdrowotne. Z dna morskiego wydostają się gazy wulkaniczne także na sąsiadujące plaże i co czyni iż turyści chętnie przebywają w tamtych stronach w celu zrelaksowania się. W najdawniejszych czasach powstała południowa część wyspy, obszar Vulcano Piano, który tworzy dno rozciągłej gardzieli, i łańcuch szczytów dookoła, razem z najwyższym punktem wyspy - Monte Aria. W ciągu ostatniej doby lodowcowej jego aktywna działalność przesuwała się na północ, i tak powstała powierzchnia dzisiejszego Porto di Levante. Od końca doby lodowcowej, w kilku fazach, powstawał dzisiejszy stożek wulkanu. Erupcje powtarzały się dosyć często, dlatego właśnie wyspa nie była dawniej zamieszkiwana, było to zbyt ryzykowne. Ostatni wielki wybuch miał miejsce w latach 1888 - 1890. Mieszkańcy byli zmuszeni do ucieczki. Gwałtowne erupcje, podczas których na powierzchnię wydostawały się ogromne kamienie, zmieniały się ze spokojnymi okresami wydostawania się gazów. Wyrzucane przez wulkan kamienie zasypały łodzie, domy i roślinność. Aktywność wulkanu, w różnych stopniach natężenia utrzymała się, aż do 1890 roku. Ostatecznie skończyło się to 22.4.1890. Mimo, iż Vulcano jest już dłuższy okres czasu stoi spokojne, jest ciągle jeszcze pod obserwacją specjalistów. Grupa naukowców złożona z ekspertów obrony cywilnej i Narodowej Grupy Wulkanologów we współpracy z uniwersytetami w Catanii i w Palermu, ciągle obserwuje procesy zachodzące na wulkanie, zmiany składu chemicznego i temperatury gazów, zmiany kształtów stożka, drobne wstrząsy spowodowane ruchem magmy i inne parametry. W ten sposób istnieje możliwość przewidzenia ponownego ożywienia się wulkanu i w przypadku konieczności rozpoczęcia ewakuacji mieszkańców oraz ich dobytku.

Santoryn to mały archipelag pochodzenia wulkanicznego należący do Grecji. Jest on położony na Morzu Egejskim, czyli 75 km na południowy wschód od wybrzeża Grecji. Jedna z wysp została w wyniku silnego wybuchu wulkanu została zatopiona (powstała ona z jednej z największych na świecie kalder o średnicy 10 km), dziś pozostały tylko jej boczne fragmenty stanowiące dzisiaj wyspy: Tera - największa wyspa archipelagu, Thirassia, Nea Kameni, Palea Kameni i Aspro. Sama nazwa Santoryn pochodzi z XIII wieku od imienia św. Ireny (Saint Irene), wcześniej używano innych nazw takich jak: Kallisti, Strongili lub Tera/Thira (Θηρα). Dlaczego wyspa (wulkan) miała tak dużo nazw? Choćby dlatego, że niegdyś wyspę nazywano Strongyle czyli okrągła - nazwa ta pochodziła od kolistego kształtu wyspy. Po za tym pierwsi osadnicy nazwali wyspę Kalliste (Kalisti) czyli najpiękniejsza. Zaś nazwę Thira nadali wyspie towarzysze i spadkobiercy bohatera z Teb o imieniu Thiras, obecnie częściej używana nazwa Santoryn. Najlepsze lata wyspy przypadają na okres przed wybuchem wulkanu w roku ok. 1500 p.n.e. Santoryn rozwijał się w kręgu kultury minojskiej, był istotną częścią tej kultury. Najlepsze lata wyspy przypadają na okres przed wybuchem wulkanu w roku ok. 1500 p.n.e. Santoryn, przed wybuchem wulkanu istniała na wyspie rozwinięta cywilizacja (kultura minojska), której mieszkańcy opuścili w większości wyspę tuż przed wybuchem - po wielkim trzęsieniu ziemi, które nawiedziło wyspę. Wybuch rozerwał wyspę, a do powstałego krateru - kaldery, wlało się morze. Erupcja i towarzyszące jej trzęsienie ziemi wraz z olbrzymimi falami zniszczyła wiele wysp a skutki były odczuwalne w całym basenie morza egejskiego. W kronikach można przeczytać, że odgłos wybuchu był słyszalny nawet w oddalonym Egipcie. Wybuch wulkanu przyczynił się do upadku cywilizacji minojskiej w jej centrum - na Krecie, oddalonej o 70 mil od Santorynu (do dziś można zobaczyć ruiny pałacu w Knossos). Ze względu na okrągły kształt wyspy i siłę eksplozji (porównuje się ją z wybuchem wulkanu Krakatau), zaś wielu \"uczonych\" wysunęło hipotezę, że Santoryn był ową tajemniczą Atlantydą, Wyspą Szczęśliwą. Podbudowało ich szczególnie odkrycie pozostałości starożytnego miasta z przepięknymi freskami i niezwykłą architekturą. Kto wie może rzeczywiście tak było. Co do wybuchu współcześni badacze przypuszczają, że wybuch wulkanu i późniejsze jego zapadnięcie się na ok. 300-400 metrów pod powierzchnię obecnego poziomu morza spowodowała olbrzymia fala tsunami o wysokości dochodzi do 200 metrów. Po katastrofie przez 300-500 lat wyspa była niezamieszkała. Ponownie zasiedlili ją greccy Dorowie. Główne miasta: Fira, Ia, Pirgos. Wyspa Santoryn przechodziła z rąk do rąk. Blisko była Turcja oraz Grecja, toczono wiec o nią bitwy. W końcu 5 maja 1821 roku na Grecy oficjalnie mieli ją na własność. Później wyspa dzielnie przetrwała okupacje niemiecką, ale o wiele dotkliwiej odczuła trzęsienie ziemi w roku 1956. Po tym wydarzeniu wielu mieszkańców opuściło swe domy (lub ich ruiny) i wyjechało z wyspy na zawsze. Obecnie na Santorynie mieszka ok. 7 tys. stałych mieszkańców.

Hekla to wulkan w południowo-zachodniej Islandii, położony jest 115 km na wschód od stolicy kraju Reykjavku. To najwyższy czynny wulkan wyspy, ma on bowiem 1491 m n.p.m. - należy też do najbardziej aktywnych wulkanów. Nazwa Hekla wzięła się z języka islandzkiego, „hekla” oznacza kaptur, czepek, którym to okryta jest Hekla. Przez cały rok zalega tam śnieg, topniejący podczas wybuchów. Dlatego też zaistniały zjawiska zwane jkulhlaupami (patrz niżej). W czasach historycznych odnotowano wybuchy Hekli w latach: 1104, 1158, 1206, 1222, 1300, 1341, 1389, ok. 1440, 1510, 1597, 1636, 1693, 1766, 1845, 1878, 1947-48, 1970 i 2000. Erupcją towarzyszą najczęściej lekkie trzęsienia ziemi oraz spływy gwałtownie topniejących lodów tzw. jkulhlaupy (w czasie erupcji 1947/48 w jednej fali spłynęło około 3 km³ wody). W czasie erupcji wulkan wyrzuca duże ilości różnych produktów wulkanicznych: bomby, popioły, gazy oraz lawę. Dlatego zalicza się go do wulkanów eksplozywno-efuzywnych typu wezuwiańskiego. Hekla produkuje głównie dacyty oraz andezyty bazaltowe. Jest ona stratowulkanem, który powstał w skutek wylewów o charakterze liniowym z kilku szczelinowych kraterów, rozsianych na obszarze kilkunastu kilometrów. Jej aktywność jest bardzo regularna, gdyż wybuchy następują, co kilkadziesiąt lat. Najkrótszy okres między dwoma wybuchami wyniósł 16 lat, zaś najdłuższy - 87 lat. Wybuchy Hekli zazwyczaj nie przynosiły bezpośrednio start w ludziach czy gospodarce, ze względu na fakt, że jego okolice są słabo zaludnione. Największym problemem jest jednak opad popiołów, które osiadając na roślinach wywoływały straty w hodowlach zwierząt, które były podstawą islandzkiego rolnictwa. Hekla ukazywała się w literaturze, już od
średniowiecza. Często pojawiał się motyw Hekli jako \"wrót piekieł\", krążyły też legendy, iż właśnie tam płoną dusze grzeszników.

Następnym wulkanem Islandii jest Katla. Jest on położony na południu Islandii na lodowcu Mrdalsjkull. Geologowie przewidują, erupcję tej ognistej góry w niedługim czasie, najprawdopodobniej od 2 do 5 lat. Wskazują na to zaobserwowane trzy zjawiska w okolicach i wewnątrz wulkanu: podnoszenie się ziemi, wzmożona liczbę trzęsień ziemi oraz podwyższona temperatura powierzchni góry. Znaki te nasiliły się w ciągu ostatnich kilku lat, dlatego naukowcy są przekonani o rychłym wybuchu. Ostatni raz Katla wybuchła w 1918 roku a od czasów pierwszych osadników zanotowano 16 erupcji. Jest to jeden z najbardziej znanych wulkanów na Islandii, jego wybuchy zawsze powodowały duże zniszczenie. Wybuch tego wulkanu w 1996 roku na terenie parku Skaftafell spowodował kataklizm na dużym obszarze. Francuzi zarejestrowali wszystkie związane z wybuchem wydarzenia na filmie dokumentalnym.

Laki to kolejny wulkan Islandii. Jest on wulkanem tarczowym znajdującym się w południowej Islandii , na południowy zachóch od lodowca Vatnajkull, niedaleko miasteczka Kirkjubæjarklaustur. Najwyższy ze szczytów osiąga wysokość 818 m n.p.m. Kratery tworzą pasmo górskie ciągnące się na długości 25 km. Należy do systemu wulkanicznego Katla, do którego należy też system szczelin Eldgj, znany z dużej erupcji w roku 934. Nazwa Laki pochodzi od islandzkiego słowa Lakaggar, czyli Kratery Laki. Pod koniec XVIII wieku miała tu miejsce największa w czasach historycznych odnotowana erupcja wulkaniczna na świecie. Erupcja, o charakterze erupcji szczelinowej, trwała od 8 czerwca 1783 do lutego 1784. Lawa wydostawała się z systemu szczelin ze 130 kraterów, rozciągających się z południowego zachodu na północny wschód. Wydostało się nich łącznie 14 km³, które rozlały się na powierzchni 565 km². Była to największa ilość lawy, jaka kiedykolwiek wydostała się podczas jednej erupcji. Ponadto w powietrze wyrzuconych zostało 12,3 km³ materiału piroklastycznego. Fontanny lawy były widoczne z daleka. Chmura popiołów i gazów, które zasypały większą część wyspy, dotarły także do kontynentalnej części Europy. Przyczyniły się one do obniżenia średniej temperatury powietrza na półkuli północnej o około 1C. Erupcja Laki była największą klęską żywiołową, jaka nawiedziła kiedykolwiek Islandię. Z powodu następstw wybuchu (śmierć bydła, głód) zmarło około 10 tysięcy osób, czyli około 1/5 ludności kraju.


ŹRÓDŁA:
http://wulkanizm.za.pl/
http://prace.sciaga.pl/31307.html
http://www.gim1.swiebodzin.pl/podstrony/cuda_natury/wezuwiusz.html
http://ultra.cto.us.edu.pl/~skg/sekcje/spm/wystromb.htm
http://www.lipari.cz/stromboli_pl.htm
http://www.lipari.cz/vulcano_pl.htm
http://www.republika.pl/santoryn/santo02.htm
http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=101669
http://www.republika.pl/islandia1/pliki/mapa/hekla.htm
http://www.island.com.pl/news032004.html
http://www.wikipedia.pl :
http://pl.wikipedia.org/wiki/Etna
http://pl.wikipedia.org/wiki/Hekla
http://pl.wikipedia.org/wiki/Santoryn