Urazy głowy

Uraz głowy może przebiegać z utratą przytomności lub bez niej, często także bez innych wyraźnych następstw. Dość często ciężkim i niebezpiecznym urazom głowy początkowo nie towarzyszą żadne lub prawie żadne objawy i dlatego ta właśnie grupa urazów zajmuje w medycynie szczególne miejsce i wymaga zwiększonej uwagi.
Uraz głowy, któremu towarzyszy przejściowa utrata przytomności (trwająca czasami kilka-kilkanaście sekund) określany jest jako wstrząśnienie mózgu.
1. k. czołowa. 2.k. ciemieniowa. 3.k. skroniowa. 4. kość potyliczna 5. k. jarzmowa. 6. k. nosowa. 7. szczęka. 8. żuchwa.


Najczęstsze objawy i dolegliwości:
Nasilenie dolegliwości i ich charakter zależą od rozległości urazu. Często jednak niebezpieczne urazy głowy nie pozostawiają żadnych zewnętrznych śladów. Brak rany lub opuchlizny w miejscu urazu głowy nie zawsze oznacza, że był to uraz błahy. Należy pamiętać, że nawet w przypadku bardzo poważnych urazów głowy początkowo można nie stwierdzać żadnego z takich objawów, jak:
• Nierówna średnica lub kształt źrenic
• Nudności i wymioty
• Zamazane pole widzenia
• Zawroty głowy
• Bóle głowy o różnym nasileniu
• Zaburzenia pamięci zwykle obejmujące okres bezpośrednio przed i po urazie
• Krwawienie lub wyciek przejrzystego płynu mózgowo-rdzeniowego z ucha lub nosa
• Urazy twarzoczaszki lub powłok czaszki, często powikłane przemieszczeniami kości lub krwiakami w obrębie tkanek miękkich

Kontaktu z lekarzem wymaga:
Każdy przypadek urazu głowy, szczególnie z utratą przytomności lub którymkolwiek z wymienionych powyżej objawów wymaga kontroli lekarskiej, starannego badania chorego, czasem wykonania badań dodatkowych. Pomoc lekarska jest także konieczna w przypadku, gdy po urazie głowy, nawet wcześniej uznanym przez lekarza za niegroźny, pojawi się którykolwiek z wymienonych powyżej objawów.
• Zaburzona (nierówna) sprawność, siła lub czucie w kończynach
• Wzrost temperatury powyżej 37,8C Celsjusza
• Sztywność (ograniczenie ruchomości) karku (szyi)
• Drgawki
• Wyraźne pobudzenie, niepokój
,a szczególnie silny, trudny do wytrzymania ból głowy, trwający dłużej niż cztery godziny po urazie i nie ustępujący po dostępnych w aptece bez recepty lekach przeciwbólowych
• Zaburzenia świadomości lub dezorientacja


Przyczyny:

Najczęstszą przyczyną obrażeń głowy jest uraz mechaniczny, często skutkujący różnego rodzaju uszkodzeniami mózgu i innych narządów głowy. Najwięcej ciężkich urazów głowy powstaje obecnie w wyniku wypadków samochodowych.

Czynniki sprzyjające zachorowaniu
Zwiększone ryzyko ciężkiego urazu głowy wiąże się z:
• Spożyciem alkoholu
• Uprawianiem niektórych sportów – na przykład boks i inne sporty walki, rugby
• Chorobami, w przebiegu których występują drgawki
• Jazdą rowerem lub motocyklem bez ochronnego kasku
• Jazdą samochodem bez zapiętych pasów bezpieczeństway:

Sposoby zapobiegania:
Pomimo powszechnej znajomości poniższych zaleceń, często są one lekceważone i wiele osób umiera lub zostaje kalekami w wyniku urazów głowy, których można było uniknąć.
• Nie można prowadzić pojazdów mechanicznych po spożyciu jakiejkolwiek ilości alkoholu. To samo zalecenie dotyczy narkotyków oraz szeregu leków. W razie jakichkolwiek wątpliwości należy zasięgnąć porady lekarza
• Podczas uprawiania sportów walki oraz jazdy na rowerze należy używać odpowiednich kasków ochronnych
• W trakcie jazdy samochodem powinno się zawsze zapinać pasy bezpieczeństwa, a dzieci przewozić w specjalnych dobranych do ich wieku fotelikach

Możliwe powikłania:
• Krwawienie wewnątrzczaszkowe – krwiak nadtwardówkowy, krwiak podtwardówkowy, krwawienie podpajęczynówkowe
• Krwawienie do tkanki mózgowej – krwiak śródmózgowy
Wskutek tych krwawień dochodzić może do różnego stopnia nieodwracalnego uszkodzenia tkanki mózgowej prowadzącego do zaburzeń czucia, równowagi, poruszania się, świadomości, pamięci, widzenia, mowy, słyszenia, a nawet do śmierci.
Przewidywany przebieg choroby:
Większość urazów głowy w przypadku wczesnego rozpoznania objawów niebezpiecznych powikłań i ich odpowiedniego leczenia kończy się pomyślnie. Ewentualne powikłania są jednak bardzo groźne i mogą kończyć się śmiercią lub trwałym kalectwem.
Leczenie:
Zalecenia ogólne
• W przypadku części urazów głowy, zwykle tych z towarzyszącą utratą przytomności lub którymś z wymienionych wyżej objawów, konieczna jest obserwacja chorego w szpitalu, najczęściej w oddziale chirurgicznym lub neurologicznym
• Po dokładnym badaniu lekarskim i wykonaniu niezbędnych badań dodatkowych pacjenci z lżejszymi urazami głowy mogą być wypisani do domu. Wskazane jest, aby w takim przypadku pacjent przez następne 48-72 godziny pozostawał stale pod opieką odpowiedzialnej pełnoletniej osoby, która obserwować będzie, czy nie pojawią się ewentualne objawy niebezpiecznych powikłań urazu
• W takim przypadku należy niezwłocznie przewieźć chorego do szpitala, a w razie braku możliwości transportu lub utraty przytomności chorego uzasadnione jest wezwanie karetki pogotowia ratunkowego
• Osoba opiekująca się chorym po przebytym urazie głowy powinna kontrolować jego stan nawet w nocy, jeśli to konieczne nawet budząc go co 2-3 godziny
• Należy podkreślić, że krytyczny okres, w czasie którego ujawnia się większość niebezpiecznych następstw urazu głowy to pierwsze 24 godziny po urazie. Niekiedy jednak powikłania urazu głowy rozwijają się nawet po upływie 6 miesięcy od urazu
• Do czasu zakończenia badania przez lekarza nie należy podawać choremu żadnych leków przeciwbólowych ani uspokajających. Dostępne w aptece bez recepty środki przeciwbólowe mogą być pomocne w czasie obserwacji domowej, jednak jeżeli bóle głowy nie ustępują po ich podaniu, należy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem
• Przez pierwszych kilka dni po urazie głowy chory powinien pozostawać łóżku (dozwolone jest wstawanie do toalety), a także unikać oglądania telewizji, słuchania głośnej muzyki i ograniczyć czytanie
• Po kilku dniach od urazu wskazany jest stopniowy powrót do pełnej aktywności
• W pierwszym okresie po urazie wskazana jest lekka, płynna lub półpłynna dieta

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne ma ograniczone znaczenie w postępowaniu z chorymi po urazie głowy, jednak w razie konieczności stosuje się:
• Środki przeciwbólowe
• Leki poprawiające krążenie krwi w obrębie mózgu
• Środki usprawniające metabolizm komórek tkanki mózgowej
• Leki zmniejszające ewentualny obrzęk mózgu (w przypadku powikłań)


Leczenie operacyjne:

Wykonanie zabiegu operacyjnego może być konieczne u chorych po ciężkich urazach głowy. W razie potrzeby wykonuje się:
• Chirurgiczne opracowanie (oczyszczenie i zeszycie) ran głowy
• W przypadku krwotoków wewnątrzczaszkowych kraniotomię (otwarcie czaszki), identyfikację miejsca krwawienia i jego tamowanie. Zabiegi te, wykonywane w oddziałach ogólnochirurgicznych lub neurochirurgicznych, należą do bardzo trudnych i niebezpiecznych i wiążą się z bardzo poważnym rokowaniem dotyczącym życia i zdrowia pacjenta. W razie kraniotomii zakończonej sukcesem pacjenta czeka wielodniowy pobyt w szpitalu, a następnie długotrwała i żmudna rehabilitacja

Przypadkowe urazy głowy u dzieci

Urazowe uszkodzenia mózgu są głównymi przyczynami zgonu i nabytych zaburzeń neurologicznych u dzieci. Każdego roku 600 000 dzieci zgłasza się do izb przyjęć z powodu urazu głowy, a 250 000 z nich jest przyjmowanych do szpitala. Uszkodzenie mózgu stanowi najczęstszą przyczynę zgonu z powodu urazu (ok. 25 000 dzieci rocznie). U ponad 1/3 osób, które przeżyły średniego lub znacznego stopnia uraz głowy, stwierdza się następstwa neurologiczne i psychologiczne. Koszty ekonomiczne urazów głowy są zawrotne. Same straty z tytułu przyszłej niezdolności do pracy wynoszą ponad 8 miliardów dolarów. Opierając się na wskaźnikach zachorowalności, śmiertelności i stratach ekonomicznych związanych z urazami głowy, Narodowa Fundacja Urazów Zdrowotnych (National Health Injury Foundation - NHIF) nazywa urazy głowy "cichą epidemią". Powikłania i śmiertelność z powodu ostrego urazowego uszkodzenia mózgu można znacznie zmniejszyć dzięki usystematyzowanemu i dobrze zorganizowanemu podejściu do wielu aspektów urazów głowy. Pediatrzy i inni pracownicy opieki zdrowotnej zajmujący się leczeniem dzieci powinni w pełni rozumieć problematykę dziecięcych urazów głowy. W niniejszym artykule omówiono przyczyny urazów głowy, fizjologię niedojrzałego układu nerwowego, a także patofizjologię uszkodzonego w wyniku urazu mózgu, różne rodzaje urazów głowy oraz badanie, leczenie i rokowanie u dzieci po urazie głowy. Podkreślono również znaczenie działań profilaktycznych dla zmniejszenia liczby przypadkowych urazów głowy u dzieci oraz ograniczenia ich skutków.


W ciągu pierwszych 2 lat życia najczęstszą przyczyną są upadki. Ciężkie urazy głowy u dzieci do 2. roku życia rzadko są przypadkowe - zwykle jest to wynik maltretowania dziecka przez opiekunów lub wypadku komunikacyjnego, jeśli dziecko przewożone w samochodzie nie było odpowiednio zabezpieczone pasami.
Najczęstszą przyczyną urazów głowy u dzieci między 2. a 5. rokiem życia są upadki oraz wypadki samochodowe. Większość ofiar ciężkich urazów to nieodpowiednio zabezpieczone podczas transportu dzieci (a nie ofiary przemocy, jak w młodszej grupie), ale zdarzają się również piesi potrąceni przez pojazdy.
Dzieci w wieku 6-12 lat są ofiarami potrąceń przez pojazdy 2 razy częściej niż młodsze. W tym okresie życia dzieci stają się bardziej samodzielne i urazy komunikacyjne w czasie jazdy na rowerze, motorowerze, pojazdem terenowym, na deskorolkach i łyżworolkach zdarzają się coraz częściej. Główną przyczynę urazów głowy nadal stanowią jednak upadki.
Jedną z przyczyn urazów głowy u nastolatków są urazy sportowe. W tej grupie wiekowej ofiarami często stają się także kierowcy pojazdów. Do istotnych przyczyn urazowego uszkodzenia mózgu zalicza się również brutalne napady z pobiciem, zwłaszcza w populacjach wielkomiejskich. W każdej grupie wiekowej urazom ulegają częściej chłopcy niż dziewczęta (jest to szczególnie widoczne po 2. roku życia).

Częste objawy wstrząśnienia mózgu


• wpatrywanie się w dal (nieobecny wyraz twarzy)
• opóźniona reakcja słowna i ruchowa (opóźnione odpowiedzi na pytania lub wykonywanie poleceń)
• zmieszanie i niezdolność skupienia uwagi (pacjent łatwo rozprasza się, jest niezdolny do wykonywania normalnych czynności)
• dezorientacja (idzie w złym kierunku, nieświadomość miejsca i czasu)
• niewyraźna i niespójna mowa (bezładne lub niezrozumiałe wypowiedzi)
• brak koordynacji ruchów (potykanie się, niezdolność poruszania się w linii prostej)
• nieadekwatne do sytuacji zachowania emocjonalne (płacz bez powodu, silne pobudzenie)
• zaburzenia pamięci (chory wielokrotnie zadaje te same pytania, na które już wcześniej otrzymał odpowiedzi, niezdolność do zapamiętania i przypomnienia trzech słów lub przedmiotów po 5 minutach)
• jakikolwiek okres utraty przytomności (śpiączka porażenna, brak odpowiedzi na bodźce)


Urazy mózgu w kulturystyce

Do urazów głowy może dojść praktycznie w każdym rodzaju sportu, zarówno wśród profesjonalnych sportowców, jak i amatorów. Najbardziej narażeni na urazy głowy są uczestnicy sportów kontaktowych, takich jak różnorodne style walk np. boks, czy karate.

W zależności od siły urazu, ale także od mechanizmu w jakim powstał może dojść do różnorodnych zaburzeą w funkcjonowaniu Ośrodkowego Układu Nerwowego (czyli mózgowia i rdzenia kręgowego).

Najważniejszym czynnikiem mówiącym nam o wielkości uszkodzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego jest stan przytomności osoby poszkodowanej.
Lekarze posługują się, w celu oceny świadomości pacjenta Skalą Śpiączki Glasgow. Jest to skala, której kryteria oceny opierają się na reakcji ruchowej, słownej oraz otwarcia oczu na bodziec słowny lub bólowy.


Objawy
Jeżeli doszło do urazu głowy bez utraty przytomności, poszkodowany pamięta okoliczności urazu, występują jednak nudności (czasem nawet wymioty), senność, należy przerwać trening, poszkodowanego obserwować i nie pozostawiać samemu, wskazana jest także konsultacja z lekarzem.

Jeżeli bezpośrednio po doznanym urazie dojdzie do krótkotrwałej utraty przytomności (zazwyczaj trwającej od kilku sekund do kilku minut), a także do niepamięci okoliczności samego urazu (często również wydarzeą bezpośrednio go poprzedzających i po nim następujących), a następnie powróci pełny stan świadomości, oraz co niezwykle ważne nie wystąpią inne zaburzenia w działaniu układu nerwowego (pamiętaj, musi stwierdzić to lekarz!) to najprawdopodobniej mamy do czynienia ze wstrząśnieniem mózgu.

Niezależnie jednak od tego czy badana osoba jest przytomna czy nie – uraz głowy może pociągać za sobą poważne komplikacje!

Czasami brak zaburzeą neurologicznych nie wyklucza obecności zmian pourazowych, dlatego każdy pacjent po urazie głowy powinien być zbadany przez lekarza, który może zalecić wykonanie dalszych badaą.
Pacjent z rozpoznanym wstrząśnieniem mózgu nie powinien pozostawać sam przez 24h, ze względu na możliwość wystąpienia opóźnionych następstw urazu.
Stopniowy powrót do pełnej aktywności trwa ok. 2 – 3 dni.

Niepokój powinny budzić następujące objawy:
1. narastający ból głowy,
2. nudności,
3. wymioty,
4. senność,
5. zaburzenia orientacji,
6. nierówna szerokość źrenic

Bardzo ważnym elementem oceny jest fakt narastania tych objawów w czasie.
Objawy te mogą wskazywać na narastanie ciśnienia wewnątrz czaszki.
Czaszka jest sztywną puszką mieszczącą mózg - jeśli dojdzie do uszkodzenia naczyą w jej wnętrzu (lub wystąpi w wyniku urazu obrzęk mózgu), wylewająca się z nich krew będzie uciskać mózg, powodując ciągły wzrost ciśnienia. Taka sytuacja jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia - poszkodowany musi być leczony w szpitalu. Często jedynym wyjściem jest natychmiastowa operacja.

Jeżeli bezpośrednio po urazie chory stracił przytomność (nie rusza się, nie odpowiada na pytania, ma zamknięte oczy) należy natychmiast wezwać pogotowie. Taki chory powinien być jak najszybciej przewieziony do szpitala celem diagnostyki (tomografia komputerowa, badanie neurologiczne) i często natychmiastowego leczenia.
Krwawienie lub wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego z nosa lub uszu – sugeruje złamanie podstawy czaszki i uszkodzenie istotnych nerwów. Najczęściej jest ono związane z silnym urazem struktur wewnątrzczaszkowych.

Pamiętaj!
Nawet po silnym urazie sportowiec może być przejściowo przytomny, ale zwykle siła urazu, jest związana z długością okresu nieprzytomności.

To bardzo istotne, by osoba nieprzytomna miała wolne drogi oddechowe i oddychała normalnie – niedrożność dróg oddechowych połączona ze stanem nieprzytomności może szybko prowadzić do zgonu. Gdy oddychanie (i praca serca) zatrzymują się na okres 3-5 minut – dochodzi do nieodwracalnych uszkodzeą mózgu.

Jeśli poszkodowany oddycha należy ułożyć go na boku w pozycji tzw. bocznej ustalonej (na lewym boku, z lewą ręką za plecami, lewą nogą zgiętą do kąta prostego w stawach biodrowym i kolanowym; prawa dłoą pod lewym policzkiem).
Zalecenia tego nie należy stosować w wypadku jakiegokolwiek podejrzenia urazu kręgosłupa! W takiej sytuacji nie należy zmieniać pozycji pacjenta, aż do przyjazdu zespołu pogotowia. Poruszanie pacjentem ze złamanym kręgosłupem może spowodować trwałe uszkodzenie rdzenia kręgowego.

Gdy poszkodowany nie oddycha – natychmiast rozpocząć sztuczne oddychanie!

Jak najszybciej zorganizować transport do szpitala (zadzwonić po pogotowie!), nieprzytomnego okryć, nie podawać nic do picia i nie pozostawiać bez opieki.

Sztucznego oddychania usta-usta i masażu pośredniego serca - powinien nauczyć się każdy – gdy nie ma fachowców to jedyna skuteczna pomoc.

Niestety u części wyleczonych pacjentów występuje tzw. zespół pourazowy (także po lekkich urazach głowy). Charakteryzuje się on:
- bólami głowy,
- zawrotami głowy,
- zaburzeniami pamięci,
- nudnościami,
- podwójnym widzeniem,
- szumem (lub „dzwonieniem”) w uszach,
- zaburzeniami uwagi,
- zmianami osobowości.

U niektórych poszkodowanych objawy te z czasem mijają. Istnieje jednak pewna grupa pacjentów, u których leczenie zespołu pourazowego jest długotrwałe.

Ze względu na przedstawione powyżej wiadomości, z których jasno wynika, iż urazów głowy nawet tych najsłabszych nie można bagatelizować, jak najbardziej celowe wydaje się wprowadzenie profilaktyki i minimalizowanie możliwości urazów.
Można to osiągnąć m.in. poprzez:
1. używanie kasków ochronnych,
2. korzystanie z profesjonalnego, bezpiecznego sprzętu sportowego,
3. treningi pod opieką doświadczonego instruktora.