"Pan Tadeusz" streszczenie.

Księga I - Gospodarstwo.
 Tadeusz po dziesięciu latach nauki w Wilnie wraca do Soplicowa, do domu stryja. W swoim dawnym pokoju widzi przez chwilę dziewczynę.
 W Soplicowie jest wielu gości, którzy przyjechali tu w związku z procesem granicznym między Sędzią a Hrabią Horeszką o zamek, dawną siedzibę Horeszków. W czasie wieczerzy w sieni zamku, sędzia wygłasza mowę o grzeczności, a Podkomorzy o modzie.
 Tadeusz flirtuje z daleką krewną, Telimeną, którą uznał za ową przelotnie widzianą piękność.
 Myśliwi, Asesor i Rejent, spierają się o zalety swych chartów. Spór ma być rozstrzygnięty następnego dnia w czasie polowania na zające. Uczta dobiega końca.
 W nocy do Sędziego przybywa ksiądz Robak, bernardyn, z wiadomościami ze świata pogrążonego w wojnach napoleońskich.

Księga II - Zamek.
 Rano ruszono na polowanie. Spóźniony Hrabia zatrzymuje się w zamku i słucha opowiadania Gerwazego o śmierci właściciela rezydencji, Stolnika. Zastrzelił go podczas napadu Moskali Jacek Soplica (brat Sędziego), któremu Stolnik Horeszko odmówił ręki swej córki. Hrabia obiecuje, że nie odstąpi Soplicom Zamku.
 Polowanie nie rozstrzyga sporu o charty. Towarzystwo wraca do dworu na śniadanie.
 Kłótnia Asesora i Rejenta zamienia się w kolejny zakład; znudzona Telimena proponuje grzybobranie.

Księga III - Umizgi
 Hrabia skrada się do sadu i obserwuje tajemniczą dziewczynę wśród dzieci i ptactwa (cytat); rozmowa z nią rozczarowuje go, więc kieruje się do lasu, gdzie mieszkańcy Soplicowa zbierają grzyby .
 Sędzia w "Świątyni dumania" rozmawia z Telimeną o przyszłości Tadeusza i Zosi Horeszkówny, jej wychowanicy. Jacek Soplica, łożący pieniądze na wychowanie Zosi, życzy sobie, by młodzi się pobrali. Telimena jest przeciwna temu.
 Hrabia zachwyca się urodą Telimeny i rysuje rozmawiających. Potem rozmawia z nią na temat piękna włoskiego krajobrazu; Tadeusz potępia ich zachwyty, podkreślając piękno litewskich rejonów.
 Powrót do domu. Gajowy przynosi wiadomość, że w lesie pojawił się niedźwiedź.

Księga IV - Dyplomatyka i łowy.
 Tadeusza budzi "zjawisko w papilotach", w którym młodzieniec rozpoznaje wcześniej widzianą piękność.
 W karczmie ksiądz Robak opowiada drobnej szlachcie o Napoleonie, stara się im podsunąć myśl o zorganizowaniu powstania na Litwie. Przerwał rozmowę, bowiem dostrzegł Tadeusza pędzącego na polowanie i pośpieszył za nim.
 W puszczy trwa polowanie, w czasie którego ranny niedźwiedź atakuje Tadeusza i Hrabiego. Ratuje ich celny strzał Robaka.
 Polowanie kończy koncert Wojskiego na rogu i suty poczęstunek. W drodze Wojski snuje opowieść o Domejce i Dowejce.

Księga V - Kłótnia.
 Telimena snuje plany matrymonialne wobec Tadeusza i przygotowuje Zosię do wejścia w świat. Przedstawia ją myśliwym, którzy właśnie wrócili do domu.
 Tadeusz poznaje Zosię; gdy dochodzi do sprzeczki z zazdrosną Telimeną, opuszcza salę.
 Młodzieniec przypadkowo spotyka Telimenę w "Świątyni dumania" i ratuje ją z opresji.
 Wieczerza w zamku. Tadeusza gniewa kokieteria Telimeny i umizgi Hrabiego do Zosi. Pojawia się Gerwazy, zostaje wywołana kłótnia, która przeradza się w bójkę. Goście Sędziego wychodzą, a Gerwazy i Hrabia postanawiają zorganizować zajazd na Sopliców.

Księga VI - Zaścianek.
 Sędzia wysyła Woźnego z pozwem do sądu grodzkiego przeciwko Hrabiemu i Gerwazemu, jednak po rozmowie z Robakiem zgadza się odstąpić od skargi.
 Protazy dociera do zamku i odczytuje pozew. Tu przybywa także Robak. Dowiadują się, że Hrabia na czele zbrojnych ruszył do zaścianka Dobrzyńskich.
 Dobrzyn. Szlachta udaje się na naradę do Maćka nad Maćkami.

Księga VII - Rada.
 Narada w Dobrzynie. Pojawia się Gerwazy i opacznie tłumaczy słowa Robaka o "wymiataniu śmieci".
 Jankiel i Maciek nad Maćkami próbują uspokoić podburzoną szlachtę.
 Nadjeżdża Hrabia, wszyscy udają się do karczmy, by później ruszyć w stronę dworu.

Księga VIII - Zajazd.
 Wieczorem po rozmowie o dziwnych znakach na niebie goście idą spać. Ksiądz Robak wyznaje Sędziemu, że jest jego bratem i prosi, by w razie jego śmierci kontynuował pracę nad przygotowaniem do powstania na Litwie.
 Tadeusz myśli o ucieczce przed miłosnymi komplikacjami do wojska. Spotyka Telimenę, która robi mu wyrzuty, że ją uwiódł, a teraz odtrąca. Młodzieniec, dochodząc do wniosku, że nie ma prawa stawać na drodze Hrabiemu i Zosi, postanawia się utopić.
 Tadeusz nad stawem wpada w ręce Hrabiego, który po chwili opanowuje dwór.
 Do Soplicowa nadjeżdża szlachta i urządza ucztę; Protazy ucieka, zdobywcy zasypiają.

Księga IX Bitwa.
 Nocą nadjeżdżają Moskale i wiążą śpiącą szlachtę.
 Rano przybywa ksiądz Robak i namawia rosyjskich oficerów na obficie zakrapiane śniadanie. Przebrana za chłopów szlachta uwalnia więźniów.
 Rozpoczyna się bitwa z Moskalami, w czasie której Tadeusz odznacza się celnością strzałów, a Robak poświęceniem (ratuje życie Gerwazemu, a sam zostaje ranny).
 Porażka Moskali.

Księga X - Emigracja. Jacek.
 Zrywa się burza. Drogi zostają zalane, mosty zerwane, więc wieść o walce nie może rozejść się zbyt szybko. Trwa narada u Sędziego. Kapitan Rykow obiecuje świadczyć w śledztwie, że bitwa została wywołana przypadkowym strzałem majora Płuta. Najaktywniejsi w walce muszą uciekać do Księstwa Warszawskiego.
 Tadeusz oznajmia Sędziemu, że poślubi Zosię, gdy odznaczy się czynami wojennymi. Zosia na pożegnanie wręcza mu obrazek św. Genowefy i relikwiarzyk, Telimena przypina Hrabiemu wstęgę.
 Spowiedź Robaka. Śmiertelnie ranny ksiądz wyznaje Gerwazemu, że jest Jackiem Soplicą i opowiada mu swe dzieje. Gerwazy wybacza mu.
 Przybywa posłaniec z wieścią, że Francja wypowiedziała Rosji wojnę. Jacek Soplica umiera.


Księga XI - Rok 1812.
 Wiosna 1812 roku. Na Litwę wkraczają wojska napoleońskie, a z nimi uciekinierzy, teraz polscy żołnierze.
 W Soplicowie zatrzymują się generałowie Dąbrowski, Kniaziewicz, Małachowski, Giedrojć i Grabowski. Odbywa się rehabilitacja ś.p. Jacka Soplicy.
 W Soplicowie odbywają się zaręczyny Tadeusza i Zosi, Asesora i Hreczeszanki, Rejenta i Telimeny.
 Rozstrzyga się spór o charty.
 Zosia pojawia się w stroju narodowym, Telimena zaś spóźnia się.

Księga XII - Kochajmy się.
 Uczta. Goście podziwiają serwis Wojskiego, służba podaje staropolskie potrawy (cytat).
 Pojawia się Telimena z Rejentem ubranym w strój francuski, co wywołuje oburzenie.
 Tadeusz i Zosia uwalniają swoich włościan od pańszczyzny.
 Koncert Jankiela.
 Tańce rozpoczynają się polonezem, który prowadzi w pierwszej parze Podkomorzy z Zosią.