Kaszubi

Kaszubi to autochtoniczna grupa słowiańskiej ludności Pomorza, potomkowie wschodniej gałęzi dawnych Pomorzan. Jest ich około pół miliona. Zamieszkują Pomorze Gdańskie i wschodnią część Pomorza Zachodniego. Dzielą się na dwie grupy: Kaszubów nadmorskich z okolic Pucka i Wejherowa oraz Kaszubów leśnych (borowych) z okolic Kartuz, Kościerzyny i Borów Tucholskich. Charakteryzują się silnym poczuciem odrębności kulturowej i językowej. (Dialekt kaszubski uznawany jest jako język – ukazują się nawet słowniki i tłumaczenia z kaszubskiego i na kaszubski). Mimo trwającej przez kilka wieków germanizacji, m.in. dzięki działalności uczonych, pisarzy i regionalistów kaszubskich, zachowali odrębność językowo – kulturową. Dwukrotnie miała miejsce emigracja ludności kaszubskiej – na przełomie XIX i XX wieku oraz po roku 1945.

W roku 1906 powstało we Wdzydzach Kiszewskich pierwsze muzeum – skansen (obecnie Kaszubski Park Etnograficzny, prezentujący kulturę i sztukę ludów całego Pomorza Gdańskiego). Kaszubskie stroje, narzędzia i zabawki oglądać można także w Muzeum Kaszubskim w Kartuzach, a kaszubskie wioski w Puszczy Darżlubskiej i na Kępie Swarzędzkiej. Kaszubi do dziś znani są z umiłowania sztuki ludowej, głównie hafciarstwa (istnieje aż pięć szkół w tej dziedzinie: żukowska, wdzydzka, pucka, wejherowska i borowiacka), a także plecionkarstwa, bursztyniarstwa, garncarstwa, rzeźbiarstwa i malarstwa. Działa kilka kaszubskich zespołów regionalnych, od roku 1957 ukazuje się czasopismo „Kasz’b’”. Szeroką działalność prowadzi fundacja Europejskie Spotkania – Kaszubskie Centrum Kultury mieszczące się w pałacu w Krokowej.

Dialekt kaszubski jest najbardziej odrębnym z dialektów języka polskiego. Uznawany też za język, bądź dialekt przejściowy między językiem polskim a wymarłymi językami Ranów, Obodrytów i Drzewian. Jako argumenty świadczące o odrębności dialektu kaszubskiego wymienia się archaiczność (akcent), także m.in. specyficzne zmiany fonetyczne (i *ę, tzw. kaszubskie szwa oraz stwardnienie s', c', z', ') oraz w stopniu większym, niż w innych dialektach, nowsze zmiany, np. innowacje fleksyjne, bogactwo słownictwa i frazeologii. Cechą odróżniającą dialekt kaszubski od innych dialektów jest też tradycja literacka. Silne zróżnicowanie wewnętrzne utrudnia stworzenie normy literackiej.

Legenda głosi: „Kiedy Stwórca kończył już dzieło tworzenia, okazało się, że zapomniał o terenach nad Bałtykiem. Aby naprawić błąd obdarował region tym, co pozostało w jego zasobach – sosnowymi lasami, liściastymi borami, jeziorami, rzekami, morzem, wydmami, klifowymi brzegami, gorącymi plażami, wzgórzami oraz dolinami. Wszystkiego po trochu. Popatrzył Bóg na swoje dzieło i uśmiechnął się. Wówczas zaświeciło słońce i w jego promieniach Kaszuby ukazały całe piękno. Ulepił potem Bóg z gliny ludzi i ożywił ich. Jednak już wkrótce jeden z nich, szczególnie jakoś uparty, dał mu się we znaki. Z uporem domagał się odkrycia. – A ka szuba? – dopytywał. W końcu zniecierpliwiony Bóg podarował mu swoją szubę, ale za to wysłał nad brzeg zimnego Bałtyku. I tak od zarania świata po dziś dzień wiodą Kaszubi żywot w swej małej ojczyźnie.”

Obecnie Kaszuby obejmują zachodnią i północno – zachodnią część Pomorskiego. Na wschodzie znajdują się równinne i bezleśne Żuławy oraz leżąca na południe od nich część Pojezierza Iławskiego. W skład województwa wchodzi także Kociewie, położone między Kaszubami, Borami Tucholskimi i Żuławami Wiślanymi.

W skład Kaszub wchodzi Wybrzeże i Pobrzeże Słowińskie, Mierzeja Helska i Pobrzeże Kaszubskie. Wschodnie krańce Kaszub sięgają aż do Zatoki Puckiej i Zatoki Gdańskiej. Kaszuby środkowe i południowe to Pojezierze Kaszubskie. Odrębna, trudna do zrozumienia gwara, barwne stroje ludowe, pieśni, niepowtarzalne instrumenty muzyczne, pomysłowe sprzęty, jak również zwyczaj zażywania tabaki – wszystko to stanowi o oryginalności kultury ludowej Kaszubów. Mimo wielu prześladowań i prób wynarodowienia Kaszubi pozostali wierni Polsce.