Kaszubi

Do najczęściej stosowanych kryteriów członkostwa w mniejszościach narodowych i etnicznych zlicza się obok pochodzenia: język, wyznanie oraz tożsamość, polegającą zwykle na pozytywnej autoidentyfikacji z własną grupą. Właściwie tylko kryterium pochodzenia można zaliczyć do obiektywnych w tym sensie, że jest zewnętrznym, niezależnym, od woli jednostek faktem społecznym, sprawiającym, iż należą one do wyróżnionej grupy w sposób przypisany. Niemniej, w komplikującej się rzeczywistości społecznej, przy rosnącej złożoności związków międzykulturowych, postępujące procesy amalgamacji sprawiają, iż coraz częstsze są przypadki mieszanego, dwukrotnego lub wielokrotnego pochodzenia etnicznego. W takich przypadkach również pochodzenie narodowe czy etniczne staje się w pewnym sensie i zakresie kwestią nie tylko przypisania, lecz także wyboru.

Znajomości języka można nabyć w domu rodzinnym, poprzez tradycyjne, naturalne mechanizmy przekazywania dziedzictwa grupowego, lecz także w sposób „wtórny”, w procesie edukacji szkolnej czy samokształceniowej. Język, podobnie jak wyznanie, staje się w coraz mniejszym stopniu kryterium „zewnętrznym”, stanowiącym rezultat konieczności, a nie wyboru.

Czynnikiem, który w coraz większym i istotniejszym stopniu decyduje o przynależności do grupy narodowej i etnicznej, jest tożsamość. Zmieniająca się natura współczesnych społeczeństw obywatelskich polega na wzroście różnorodności wielości oraz wielopoziomowości ich struktur.

Jest to najliczniejsza grupa etniczno – terytorialna w Polsce. Ma wiele cech zbiorowości regionalnej, autonomicznej, zaliczania jest jednakże w ostatnich latach do mniejszości etnicznych. Zbiorowość ta zasiedla tereny województwa pomorskiego na południowy wschód od linii Gdynia – Władysławowo aż do rzeki Brdy. Rejon ten słynie z malowniczych jezior i piękna krajobrazu. Tradycyjnie ludność kaszubska utrzymywała się z rybołówstwa i rolnictwa. Główną organizacją mniejszość jest Zrzeszenie Kaszubstwo – Pomorskie z siedzibą w Gdańsku (Latoszek 1990 r. i Porębski 1994 r.).

Mimo że czują i podkreślają swoją odrębność, nie mają tendencji separatystycznych. Podwójna tożsamość narodowa jest dla nich czymś bardzo naturalnym; podczas ostatniego spisu powszechnego wielu Kaszubów denerwowało, że w formularzu nie można wpisać dwóch narodowości: polskiej i kaszubskiej. Bo przecież, jak rzekł Hieronim Derdowski, pierwszy kaszubski poeta, urodzony w drugiej połowie XIX wieku: "Ni ma Kaszub bez Polonii, a bez Kaszeb Polsczi".

Nazwa Kaszuby pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie z XIII wieku, wystawionym przez papieża Grzegorza IX. Pojawiła się ona z czasem na całym Pomorzu, które to niezależnie od obiegowej nazwy, zamieszkiwali Kaszubi-Pomorzanie.

Obecnie Kaszubi stanowią około 500 – tysięczna społeczność zamieszkując przede wszystkim województwo pomorskie.

Dr. Jan Modrawski, pracownik UG, w swym opracowaniu z roku 1999 "Geografia współczesnych Kaszub"- wyznaczył granice współczesnych Kaszub poprzez następujące gminy: Krokowa, Gniewino, Łeczyca, Cewice, Czarna Woda, Dąbrówka, Bytów, Tuchomie, Lipnica, Przechlewo, Konarzyny, Brusy, Karsin, Kościerzyna, Nowa Karczma, Somonino, Żukowo i Gdańsk (za wyjątkiem jego wschodniej części). Wyznaczyły ją gminy ze znaczną odsetką Kaszubów (co najmniej 1/3), jak i jednostki terytorialne zamieszkiwane przez dużą ich ilość (Gdynia-30 tyś. , Gdańsk jak i Sopot po 20 tyś.). Nie oznacza to jednak, że poza nią nie mieszkają Kaszubi.

Kaszubów charakteryzuje przede wszystkim ich język , należący do języków zachodniosłowiańskich - jedyna dzisiaj pozostałość po językach Słowian pomorskich, którego to językowy status stwierdził już w 1893 roku językoznawca krakowski, prof. Stefan Ramułt.

Świadomość Kaszubów, system kaszubszczyzny i jej funkcje, a także fakty kulturowe każą traktować kaszubszczyznę jako osobny język, który część drogi przeszedł wspólnie z polszczyzną. Kaszubi są dwujęzyczni, a dawniej byli trójjęzyczni; poza kaszubskim znali polski i niemiecki. Różnymi lokalnymi gwarami w kontaktach nieoficjalnych posługuje się dziś ok. 350 tys. Kaszubów, zwłaszcza starsi, gospodynie domowe i rolnicy. W środowiskach wiejskich stanowią oni do 90%, natomiast w miastach ok. 15%.

Mówiony kaszubski różni się wyraźnie od dialektów Polski lądowej, bardziej od polszczyzny literackiej, zwłaszcza w wymowie, słownictwie i słowotwórstwie, mniej w odmianie i składni. Odrębność chroniła go przed wpływami polszczyzny (m.in. przez Kościół katolicki) czy języka niemieckiego, szczególnie w okresie krzyżackim i zaborów. Jednak wewnętrzne zróżnicowanie utrudnia(ło) wykształcenie się odmiany ogólnej i pisanej. Wersją pisaną posługują się nieliczni, co jest m.in. skutkiem braku nauki języka w szkole; od niedawna są już do tego elementarze i podręczniki, a dopiero niedawno przygotowano nauczycieli. Od Ceynowy kaszubski ewoluuje, ale poza pisownią jest on ciągle w małym stopniu znormalizowany.