Mniejszość narodowa - grupa ludzi, zamieszkująca obszar danego państwa, odróżniająca się od reszty społeczności językiem, kulturą, pochodzeniem etnicznym bądź religią. Zbiorowość ta charakteryzuje się poczuciem własnej odrębności, a także chęcią zachowania i przekazania swojej kultury następnym pokoleniom. Prawo międzynarodowe gwarantuje przestrzeganie praw tych zbiorowości.
Często za mniejszości narodowe uznaje się te grupy, które identyfikują się z narodem tworzącym niezależne państwo, jak przykładowo w Polsce:
- Białorusini,
- Czesi,
- Litwini,
- Niemcy,
- Ormianie,
- Rosjanie,
- Słowacy,
- Ukraińcy,
- Żydzi.
Mniejszość etniczne w Polsce to:
- Kaszubi,
- Łemkowie,
- Romowie (cyganie),
- Ślązacy.
Mniejszości narodowe
Białorusini
Jest to największa liczebnie mniejszość narodowa w rejonie Podlasia, przede wszystkim: gmina Bielsk Podlaski - połowa mieszkańców to Białorusini, natomiast w gminie Orla stanowią oni aż 75 % ogółu ludności. Spora grupa mieszka również na terenie gminy Boćki.
Litwini
Na obszarze Polski jest ich 10 - 12 tysięcy. Zamieszkują przede wszystkim obszar Suwalszczyzny: w gminie Sejny stanowią 40% ogółu ludności a w gminie Puńsk stanowią 80% ogółu mieszkańców. Także w Sypliszkach oraz Suwałkach znajduje się ich liczne grono. W naszym kraju istnieje 5 organizacji skupiających przedstawicieli narodowości litewskiej. Najliczniejszą a zarazem najstarszą jest Stowarzyszenie Litwinów w Polsce. Istotne są również: Stowarzyszenie Świętego Kazimierza oraz Stowarzyszenie, Wspólnota Litwinów w Polsce a także Stowarzyszenie Litewskiej Kultury Etnicznej i Młodzieży Litewskiej w Polsce. Na terenie dawnego województwa podlaskiego funkcjonuje 1 Dom Kultury Litewskiej w Puńsku. Na obszarze gminy Puńsk działa 5 litewskich "podstawówek" oraz jedyne w naszym kraju litewskie Liceum Ogólnokształcące. W miejscowości Sejny są 2 litewskie "podstawówki", natomiast w kilkunastu miejscowościach działają szkoły, w których język litewski jest traktowany jako przedmiot dodatkowy. Mniejszość litewska od 1960 roku wydaje czasopismo "Aura", posiada również własne audycje na antenie Polskiego Radia oraz regionalnej "trójki" telewizyjnej w Białymstoku. Dom Kultury Litewskiej zajmuje się: chórem "Dzukija" oraz kapelą ludową "Klumpë" jak również zespołem choreograficzny "Jotva" a także teatrem "stodolany". Pozostałe organizacje opiekują się innymi zespołami.
Ukraińcy
Ukraińcy stanowią mniejszość narodową w sile od 200 - 300 tysięcy obywateli. Ukraińcy zamieszkują przede wszystkim na następujących obszarach naszego kraju: województwo warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie oraz dolnośląskie. Sporo przedstawicieli tej mniejszości żyje też na obszarze województwa podkarpackiego, a także małopolskiego. Ukraińcy maja własnych reprezentantów w jednostkach samorządu terytorialnego, przede wszystkim w woj. warmińsko-mazurskim. Również jeżeli chodzi o oświatę to z roku na roku wzrasta liczba szkół oraz ukraińskich uczniów. Wyniki badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny dowodzą, że język ukraiński jest nauczany jako język mniejszości narodowej w 113 szkołach. Średnio w każdej ze szkół uczy się 2 -3 tysięcy uczniów. Rośnie także grono ukraińskich pedagogów. Najliczniejsza grupa Ukraińców należy do Kościoła Katolickiego Obrządku Bizantyjsko-Ukraińskiego.
Czołowe organizacje to
1. Związek Ukraińców w Polsce.
2. Związek Niezależnej Młodzieży Ukraińskiej.
3. Związek Ukraińców Podlasia.
4. Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie.
5. Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce.
6. Stowarzyszenie Ukraińców - Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego.
7. Bractwo Cerkiewne św. Włodzimierza.
8. Fundacja Kultury Ukraińskiej.
9. Fundacja św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej.
Najistotniejsze gazety
1. "Nasze Słowo": jest to tygodnik.
2. "Svitanok": jest to wkładka do: "Naszego Słowa", skierowanego do dzieci.
3. "Nad Buhom i Nawoju": jest to dwumiesięcznik.
4. Najistotniejsze wydarzenia kulturalne:
5. Festiwal Kultury Ukraińskiej w Sopocie.
6. Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu.
7. Dni Kultury Ukraińskiej.
8. Młodzieżowy Jarmark w Gdańsku.
Słowacy
Słowacy stanowią mniejszość narodową, której liczebność na terenie naszego kraju szacuje się w granicach 10 - 12 tysięcy obywateli, zamieszkujących tradycyjnie rejony Spiżu oraz Orawy.
Ilość uczniów, którzy uczą się języka słowackiego na zasadzie języka mniejszości nieustannie maleje. Dziś naukę w tym zakresie pobiera blisko 350 uczniów w 16 placówkach oświatowych.
Słowacy w większości należą do wspólnoty Kościoła Rzymskokatolickiego.
Czołowa organizacja
1. Towarzystwo Słowaków w Polsce.
Najistotniejsza gazeta:
1. "Vot" - jest to miesięcznik.
Najistotniejsze wydarzenia kulturalne:
1. Dzień Kultury Słowackiej w Jabłonce Orawskiej.
2. Przeglądy Orkiestr Dętych.
3. Przegląd Zespołów Folklorystycznych w Krempachach.
Czesi
Czesi stanowią mniejszość narodową, której liczba przedstawicieli w naszym kraju wynosi ok. 3 tysięcy. Zajmują oni przede wszystkim okolice Kotliny Kłodzkiej oraz Lubelszczyzny.
Dominująca część Czechów na terenie Polski to oczywiście ewangelicy. Czołowe organizacje:
1. Klub Czeski przy Towarzystwie Słowaków w Polsce.
2. Towarzystwo Słowaków w Polsce.
Rosjanie
Rosjanie to mniejszość narodowa, która liczy około 10 - 15 tysięcy osób, mieszkających głównie w Białymstoku, na Suwalszczyźnie i Mazurach. Liczba ludności rosyjskiej wg danych z 1931 roku wynosiła 138 tysięcy, w tym 80 tysięcy o własnej obyczajowości i tradycjach odmiennych od pozostałych Rosjan - staroobrzędowcach, którzy zamieszkiwali na wsiach w województwach białostockim i wileńskim.
Główna organizacja
1. Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe w Białymstoku.
Niemcy
Niemcy to mniejszość narodowa, licząca 300 - 500 tysięcy osób. Obecnie zamieszkują oni tereny województw: opolskiego, śląskiego, dolnośląskiego, warmińsko-mazurskiego i kujawsko-pomorskiego. W niektórych gminach województwa opolskiego Niemcy stanowią większość mieszkańców.
Główne organizacje
1. Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno - Kulturalnych w RP.
2. Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim.
3. Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego w Raciborzu.
4. Niemiecka Wspólnota Robocza „Pojednanie i Przyszłość”.
5. Związek Młodzieży Niemieckiej w RP.
6. Olsztyńskie Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej.
7. Stowarzyszenie Mazurskie.
8. Związek Stowarzyszeń Niemieckich w byłych Prusach Wschodnich.
9. Śląskie Stowarzyszenie Samorządowe.
10. Konserwatorium im. Josepha von Eichendorffa.
11. Stowarzyszenie Autorów i Twórców Mniejszości Niemieckiej w Polsce w Bytomiu.
Żydzi
Żydzi to mniejszość narodowa licząca 8 - 10 tysięcy osób mieszkających w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach.
Główne organizacje:
1. Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce.
2. Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu w Polsce.
3. Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny.
4. Polska Unia Studentów Żydowskich.
5. Federacja Organizacji Żydowskich.
6. Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP.
7. Państwowy Teatr Żydowski im. E. R. Kamińskiej.
Mniejszości etniczne
Łemkowie
Łemkowie to mniejszość etniczna, licząca około 60 - 70 tysięcy osób. W przeszłości zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część Beskidu Sądeckiego. W związku z akcją „Wisła”, w wyniku której Łemkowie zostali przesiedleni, większość mieszka poza swoim rodzimym terenem w województwach: warmińsko-mazurskim, lubuskim, zachodniopomorskim i dolnośląskim. Część Łemków podkreśla swoją przynależność do narodu ukraińskiego, inni deklarują się jako odrębna mniejszość narodowa.
Główne organizacje
- Zjednoczenie Łemków (członek Związku Ukraińców w Polsce),
- Stowarzyszenie Łemków,
- Rusiński Demokratyczny Krąg Łemków „Hospodar”,
- Stowarzyszenie „Ruska Burska” w Gorlicach,
- Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej.
Romowie
Romowie to mniejszość etniczna, szacowana na 20 - 30 tysięcy osób. Tworzą oni 4 główne grupy: Polska Roma, Kełderasze, Lowarzy i Romowie Karpaccy (Bergitka Roma). Większość mieszka w dużych miastach: w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi, Gdańsku i innych. Romowie z grupy Bergitka Roma zamieszkują górskie tereny województwa małopolskiego (między Nowym Sączem a Nowym Targiem). Romowie z tej grupy mieszkają także w miastach Górnego i Dolnego Śląska, Krakowie - Nowej Hucie.
Główne organizacje
- Centralna Rada Romów,
- Stowarzyszenie Romów w Polsce,
- Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Romów „Roma Union” w Włocławku,
- Stowarzyszenie Romów w Krakowie,
- Centrum Kultury Romów
- Towarzystwo Społeczno - Kulturalne z siedzibą w Tarnowie,
- Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Romów w RP w Kędzierzynie-Koźlu,
- Zwiazek Romów Polskich w Szczecinku,
- Stowarzyszenie Kobiet Polskich w Krakowie,
- Stowarzyszenie Romów w Polsce „Czerchań” w Bytomiu,
- Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej w Gorzowie Wielkopolskim,
- Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Cyganów w RP,
- Stowarzyszenie Romów okręg Nowy Sącz.
Kaszubi
Kaszubi to zachodniosłowiańska grupa etniczna wywodząca się w prostej linii od Pomorzan zamieszkujących Pomorze Gdańskie i wschodnią część Pomorza Zachodniego. Dzielą się na wiele podgrup etnograficznych, zróżnicowanych językowo i kulturowo. Obecnie Kaszubi zamieszkują w powiatach województwa pomorskiego: puckim, wejherowskim, kartuskim, lęborskim, bytowskim, kościerskim, północnej części chojnickiego oraz wschodniej części słupskiego. Zdecydowana większość Kaszubów posiada podwójną identyfikację – narodową polską i etniczną kaszubską.
Ślązacy
Ślązacy to grupa etniczna, zamieszkująca głównie tereny Śląska, posługująca się językiem polskim oraz gwarą śląską, uznawaną powszechnie za regionalną odmianę polszczyzny. Narodowość śląską deklaruje około 173 tyś. osób, głównie mieszkańców Górnego Śląska.
