Szowinizm, dyskryminacja, seksizm, nacjonalizm - pojęcia

Szowinizm - ideologia i postawa, będąca skrajną odmianą nacjonalizmu, wyrażająca się w ślepym uwielbieniu dla własnego narodu oraz pogardzie i nienawiści do innych nacji. Z szowinizmem są związani skinheadzi. Wyrażenie pochodzi od nazwiska Chauvin, anegdotycznej postaci żołnierza napoleońskiego z komedii Eugene"a Scribe"a. W szerszym kontekście pojęcie to bywa używane jako synonim dyskryminacji danych grup w danych dziedzinach, np. anglo-saksoński szowinizm w filozofii nauki oznacza podejście ignorujące frankońskie osiągnięcia w filozofii nauki (Poincare, Duhem, Bachelard), szowinizm generacji to przekonanie, że starsze pokolenie jest znacznie lepsze od młodszego, często też określenie to stosowane jest w kontekście dyskryminacji ze względu na płeć - seksizmu

Dyskryminacja (łac. discriminatio = "rozróżnianie") - upośledzenie lub prześladowanie jednostki bądź grupy społecznej, na przykład ze względu na jej pochodzenie etniczne, orientację seksualną, przynależność klasową, narodową, rasową bądź wyznaniową albo na płeć lub wiek. Chodzi o ogół działań zarówno świadomych, jak i nieuświadomionych, zmierzających do pozbawienia dyskryminowanych osób praw i korzyści przysługujących wszystkim ludziom

Seksizm (z ang. sexizm, sex = "płeć") - przekonanie o biologicznej, intelektualnej, moralnej lub ustanowionej przez bóstwo wyższości jednej płci nad drugą, lub o istnieniu innych przyczyn, dla których jedna płeć miałaby zasługiwać na lepsze traktowanie; dyskryminacja osób wynikająca z owego przekonania.

W potocznym rozumieniu za seksizm uważa się głównie dyskryminację kobiet, tj. preferowanie mężczyzn przy zatrudnianiu i awansach, niższe zarobki kobiet na tych samych stanowiskach, mniejszą reprezentację w strukturach władzy, tradycyjne przekonanie o nadrzędnej pozycji mężczyzny w rodzinie, sprowadzanie kobiety do roli zabawki seksualnej itp. Istnieje jednak także seksizm antymęski i wynikające z niego nierówne traktowanie, np. obowiązek służby wojskowej, dyskryminacja ojców, niższe nakłady na profilaktykę i badania naukowe dot. zdrowia mężczyzn (zwł. raka prostaty), presja społeczna na bycie dostarczycielem dóbr, uprzedzenia wobec mężczyzn, akceptacja radykalnie antymęskich ideologii przez część środowisk akademickich itp.

Wyróżnia się 2 rodzaje seksizmu w miejscu pracy:
- wrogi - negatywne postrzeganie kobiet, ich kompetencji, umiejętności, zdolności itp.
- dobroczynny - stereotypowe postrzeganie kobiet jako tych delikatniejszych, uczciwszych, lepszych.

Seksizm występuje w stosunku do:
- kompetencji - wrogi: pomniejszanie kompetencji kobiet; dobroczynny: podkreślanie cech stereotypowych np: kobiety są lepsze bo uczciwsze
- dominacji i ochrony: wrogi - dominacja, kontrola kobiet; dobroczynny: ochrona kobiet, lepsze traktowanie
- seksualności - wrogi: kobieta wydaje się być manipulatorką, kokietką, używa swojego uroku by osiągnąć sukces, "czaruje"; dobroczynny: nonszalancja, zawstydzanie, aluzje seksualne, nadskakujące okazywanie erotycznego zainteresowania, wbrew woli zainteresowanej.

Nacjonalizm (z łac. natio – naród) to postawa społeczno-polityczna uznająca naród za najwyższe dobro. Nacjonalizm uważa interes własnego narodu za nadrzędny wobec interesu jednostki, grup społecznych, czy społeczności regionalnych. Nacjonalizm przedkłada interesy własnego narodu nad interesami innych narodów, zarówno wewnątrz kraju (mniejszości narodowe lub etniczne) jak i na zewnątrz (narody sąsiednie). Ideologia ta uznaje państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji społeczności złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury. W literaturze polskiej istnieje wyraźne rozróżnienie między nacjonalizmem a patriotyzmem, który w odróżnieniu od nacjonalizmu postrzegany jest pozytywnie. Za skrajną, agresywną formę nacjonalizmu uważany jest szowinizm.

Pojęcie nacjonalizmu w Polsce różni się od definicji w wielu innych językach. Np. w krajach anglosaskich pojęcie to ma szerszy zakres niż w polskiej i na ogół nie ma charakteru wartościującego. Nacjonalizm może oznaczać poczucie przynależności narodowej, świadomość narodową, ideę narodową itp.

Nacjonalizm w pierwotnej formie (Risorgimento) narodził się we Francji w 1792 roku wśród lewicy jakobińskiej, która wydała wówczas manifest Ojczyzna w niebezpieczeństwie i ogłosiła walkę z "wrogami zewnętrznymi" - m.in. Austrią i Belgią. Jakobini uważali, że skoro w państwach europejskich nie doszło jeszcze do rewolucji, to wszystkie narody poza Francją, jako że nie dorosły jeszcze do rewolucji, są ciemne i zabobonne.

W dziewiętnastowiecznym nacjonalizmie istotnym elementem był darwinizm społeczny, który zakładał, że życiem społeczeństw rządzą te same zasady, co światem przyrody. Według nacjonalistycznej interpretacji historii świat był i jest areną walk pomiędzy różnymi narodami, z których tylko najsilniejsze mają prawo do przetrwania.

Nacjonalizm był jednym z elementów faszyzmu. Skrajny nacjonalizm (szowinizm) cechował z kolei narodowy socjalizm, obecnie neonazizm. Elementy nacjonalistyczne występowały również w niektórych formach komunizmu np. w Wietnamie, ZSRR (po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej 1941) czy w Polsce (szczególnie po 1967).

Współtwórcą i głównym ideologiem polskiego nacjonalizmu - Narodowej Demokracji (endecji) - był Roman Dmowski, (Myśli nowoczesnego Polaka, 1902). Obecnie spadkobiercy ideologii Narodowej Demokracji, unikają na ogół określenia nacjonalizm i określają się jako ruch narodowy.

Współczesne spory wokół krytyki nacjonalizmu
Krytycy kojarzą często partie nacjonalistyczne z ksenofobią i rasizmem. Zwolennicy uważają to skojarzenie za błędne twierdząc, że zdarza się że mniejsze, ale dość widoczne grupy także określają się jako nacjonalistyczne, ale często może być to eufemizmem dla narodowego socjalizmu (neonazizmu).