Renesans (z języka francuskiego renaissance, z języka włoskiego rinascita - "odrodzenie"), w sztuce okres rozwoju kultury europejskiej od schyłku średniowiecza do początków doby nowożytnej, obejmujący XV i XVI w. - we Włoszech od XIV w. Charakteryzowały go m.in.: fascynacja antykiem, odrodzenie nauki, humanizm, zeświecczenie życia społecznego, ponadto indywidualizm i docenienie roli artysty w kształtowaniu kultury.
Malarstwo i architektura w renesansie
Architektura renesansu: Wzorem budowli epoki renesansu były, charakteryzujące się wspaniałą harmonią i równowagą całości, budynki postawione przez starożytnych. Bardzo ważna była równowaga między ścianami, kolumnami, filarami, a stropami i belkowaniem. Części, które dźwigały musiały być proporcjonalne do tych, które były dźwigane. Popularne były kolumny wraz z ozdabianymi kapitelami, arkady i kopuły. Budowano kościoły i bazyliki, ale również budowle, których przeznaczenie było świeckie. Powstawały piękne ratusze, pałace, prywatne domy, czy wspaniałe wille. Architekci renesansowi opierali plany kościoła na rysunku koła kwadratu lub krzyża równoramiennego, tak jak np. Bazylika Świętego Piotra w Rzymie.
W dobie renesansu rozwinęło się budownictwo pałaców. Bogate rody zatrudniały sławnych architektów do projektowania wygodnych siedzib. Budowano ogromne domy, w których tez liczyła się równowaga i umiar. Z zewnątrz pałace były dość skromne, np.: pałac Stroccich (Strozzich) we Florencji - Benedetto da Maiano. Okna wszystkie były podobne, ozdobione górą półkolistymi łukami, umieszczone wszystkie, równolegle, na pierwszej i drugiej kondygnacji. Najniższa kondygnacja miała mniejsze okienka oraz drzwi z zamkniętym półkoliście, prostym portalem. Wzdłuż budowli biegły gzymsy, które oddzielały poszczególne kondygnacje. Gzyms, który znajdował się najwyżej, przy samym dachu i był największy, silnie wysunięty przed fasadę pełnił funkcję zdobnicza całego budynku. Pozostałe trzy skrzydła pałacu tworzą razem z korpusem głównym wewnętrzny dziedziniec, o kształcie czworokąta. Otoczony jest od środka arkadowymi krużgankami, które są jak otwarte korytarze. Stamtąd można było się dostać do wszystkich pomieszczeń w budynku. Dobrym przykładem jest krużganek na Wawelu. Arkadowe krużganki znajdują się na dwóch kondygnacjach (parterze i pierwszym piętrze) i otaczają wewnętrzny dziedziniec z trzech stron. Drugie piętro zajmują smukłe kolumny, o które opiera się nieco wysunięty dach. Pomieszczenia w renesansowych pałacach był duże, z wysokimi, drewnianymi stropami. Ozdobne belki, które krzyżowały się nawzajem, na suficie tworzyły kwadraty, nazywane kasetonami. W salach, pełniących reprezentacyjne, funkcje ściany pod sufitem zdobiły fryzy; malowidła ścienne. Włoski renesans nauczył architektów przykrywania budynku kopułą. Czworoboczna dolna całość, przykryta jest ośmiobocznym bębnem, który zdobią olbrzymie, okrągłe okna. Na tym opiera się kopuła , pokryta płytami z pozłacanej miedzi, przypominającymi rybią łuskę.
Renesans nie wprowadził nowych materiałów. Nadal używany jest kamień i cegła. Ściany murowane są okładane płytami kamiennymi albo tynkowane. Jako materiał konstrukcyjny przy budowie stropów stosowane są belki drewniane. Drewna i kamienia używa się przy konstrukcji loggii, balkonów i schodów. Nowością są sufity wyprawiane zazwyczaj zaprawą gipsową.
Malarstwo renesansu. Renesans przyniósł nowy punkt widzenia świata i człowieka w tym świecie. Zaczęto poruszać tematy, które do tej pory były lekceważone i pomijane. Świecki charakter tej epoki sprawił, że obok malarstwa religijnego, pojawiło się zapotrzebowanie na obrazy o tematyce wziętej wprost z życia ludzi. Zaczęto malować portrety możnych, sceny rodzajowe, pejzaże. Władze miejskie, bogaci mieszczanie zaczęli cenić sztukę, która świadczyła o ich bogactwie, wrażliwości i guście. Zamawiali własne portrety, na których chcieli wyglądać wspaniale. Powstało wówczas mnóstwo portretów bogatych postaci, ubranych w suto zdobione szaty, świadczące o zamożności. Często malowano ich na pięknych lub w bogatych salonach.
Ukazywanie w ten sposób ludzi odbił się też na malarstwie religijnym i sposobie malowania świętych. Chrystus, Madonna na tle wielkich bogactw, ubrani są teraz w szaty, zgodne z panującą modą. Odrodzenie odkryło na nowo tematy mitologiczne. Dzieje starożytnych bogów i herosów stały się znów interesujące i godne pokazania ich w malarstwie. Z tego okresu pochodzi słynny obraz Botticelliego pt. "Narodziny Wenus" . Oglądając dzieła pochodzące z tej epoki, mamy wrażenie, że postacie zawieszone są w przestrzeni, a nie na tle krajobrazu czy wnętrz.W renesansie zmieniła się tez perspektywa obrazu. Malarze zaczęli stosować trójwymiarowa perspektywę zbieżną, tzw. linearną. Na linii horyzontu umieszczano punkt, gdzie zbiegały się wszystkie linie ogólnego widoku. Nadawało to wrażenie przestrzeni obrazowi.Rozwinęło się również operowanie światłem. Wychodzące z jednego punktu nadawało plastyczności postaciom i przedmiotom. Malarze używając światłocienia wydobywali kształty przedstawionych rzeczy.
W renesansie zaczęto uważać muzykę za sztukę - wynik wiedzy, umiejętności i talentu. Zwracano uwagę na wartość muzyki jako sztuki i na jej wpływ na człowieka. Zmienił się również stosunek teoretyk - kompozytor. Tu kompozytor stał się mistrzem, teoretyk natomiast jedynie osobą zajmującą się zapisywaniem i porządkowaniem zdarzeń. Powstawały nowe gatunki muzyczne, dynamicznie rozwijała się muzyka świecka (madrygał, kanon, chanson) i religijna (msza, motet). Powstawały nowe tendencje - polifonia wokalna a capella i polichóralność. W tym okresie nastąpił gwałtowny rozwój instrumentów.
Do istotnych osiągnięć w tej płaszczyźnie należy zaliczyć:
- rozwój budowy organ; wynaleziono podwójne klawiatury ręczne oraz klawiaturę nożną
- rozwój klawesynu oraz instrumentów stroikowych, takich jak flety podłużne i poprzeczne, piszczałki, czy fagoty
- wynalezienie puzonu oraz obecnej formy trąbki (rura wygięta w kształcie litery "S")
Przykładowi twórcy muzyki renesansu:
- Giovanni Pierluigi da Palestrina
- Orlando di Lasso
- Josquin des Pres
Przykładowi twórcy muzyki renesansu w Polsce:
- Mikołaj Gomółka
- Mikołaj z Krakowa
- Wacław z Szamotuł
Najnowsze prace dotyczące periodyzacji muzyki renesansu są autorstwa Howarda Mayera Browna, który zwraca uwagę na przeobrażanie w sposobie komponowania i cechy materiału muzycznego, Claude'a Palisca, który rozróżnia pojęcia muzyki renesansowej (przepojonej duchem renesansu) oraz muzyki renesansu (czyli utworów powstających w tym konkretnym okresie chronologicznym).
Do ciekawych pomysłów zaliczyć można podział dokonany przez Besselera, który wydzielił tylko dwa okresy w historii muzyki - muzykę dawną (do 1600 r.) oraz nowszą. Abbiati dokonał nieprecyzyjnego podziału wewnętrznego (np. na okres mieszczański czy okres związku hanzeatyckiego). Reese uznał renesans za czasy kompozytorów od Dufaya do Gabrielliego, a Schrade opierał się na pracach ówczesnych teoretyków (czym dowodził, iż wydzielenie renesansu jako odrębnego okresu historycznego jest ważne, ponieważ ówcześni teoretycy tę odrębność odczuwali)
Okres ten jest niejednolity, jednakże zasadniczo można by go podzielić na dwa etapy rozwoju:
- (1430 - 1500) Etap początkowy, w którym, mimo widocznego jeszcze wpływowi muzyki średniowiecza, zauważalne są już nowe tendencje w muzyce; początek epoki uwarunkowany pojawieniem się kompozytorów szkoły flamandzkiej oraz powstaniem techniki foburdonowej.
- (1500 - 1600) Rozkwit muzyczny renesansu, w którym powstają nowe formy muzyczne
