Analiza porównawcza "Bogurodzicy" i "Lamentu Świętokrzyskiego"

Utwory "Bogurodzica" i "Lament Świętokrzyski" można zaliczyć do arcydzieł liryki średniowiecza. Pierwszy z nich pochodzi z połowy XIII w. i jest uważany za najstarszą polską pieść religijną. Drugi znany również jako "Żale Matki Boskiej pod krzyżem" został napisany w XV w. Obydwa utwory są pieśniami Maryjnymi, które stanowią większą część pieśni religijnych, ich tematyka dotyczy Matki Bożej.

Podstawową różnicą między utworami jest podmiot liryczny, który zwraca się także do różnych adresatów. Podmiotem lirycznym w "Bogurodzicy" jest zbiorowość - ludzie średniowiecza. Adresat zaś, zmienia się. Pierwsza zwrotka to modlitwa skierowana do Matki Bożej z prośbą o wstawiennictwo u Chrystusa. W drugiej zwrotce ten sam podmiot powołując się na Jana Chrzciciela, zwraca się do Chrystusa, by wysłuchał modlitw wiernych i spełnił ich oczekiwania, czyli szczęśliwe życie na ziemi, a po śmierci możliwość pobytu w raju. Podmiotem lirycznym "Lamentu" jest sama Matka Boża. Utwór ma formę monologu Maryi rozpaczającej pod krzyżem z powodu śmierci syna. Dwie pierwsze strofy przedstawiają słowa Matki Bożej skierowane do słuchających ludzi, prosi ich o wysłuchanie i współcierpienie wraz z nią. Zapowiada treść utworu - opis dramatu jaki przytrafił się w Wielki Piątek. Drugim adresatem jest Chrystus, do którego zwraca się czułymi i ciepłymi słowami, wyrażając chęć dzielenia cierpienia ze swoim synem. Następna postać, do której się kieruje jest Archanioł Gabriel, któremu Maryja robi wyrzuty z powodu niespełnienia się obietnicy o jej szczęściu. Ostatnim, czwartym adresatem są wszystkie matki, które powinny prosić Boga, by nigdy nie doświadczyły takiego widoku własnych dzieci.

Oba utwory stanowią przykład liryki bezpośredniej - występują w nich liczne apostrofy do adresatów. Różnica między podmiotami a adresatami wpływa na charakter utworów. "Bogurodzica" jest modlitwą, "Lament Świętokrzyski" można określić jako plankt (płacz).

Drugą różnicą jest wizerunek Matki Bożej, który w obu utworach znacznie się różni. W "Bogurodzicy" jest ona przedstawiona jako osoba boska. Jako ktoś komu należy się pokłon. Była "Bogiem sławiena" a więc przez Boga chwalona. Miała wielki wpływ na swojego syna Chrystusa i była pośredniczką między nim a ludem. Modlący się ludzie zwracają się do Maryi z ufnością, licząc na to, że spełni ich prośby. Całości towarzyszy podniosły styl ukazując Matkę Boża równą Bogu. W "Lamencie Świętokrzyskim" Maryja przedstawiona jest zupełnie inaczej. W utworze podkreślone jest przede wszystkim jej ludzkie oblicze. Ukazana jest jako matka a nie osoba boska. Przeżywa śmierć syna pod krzyżem. Zwraca się do zdrobniałymi słowami do Chrystusa potęgując prawdziwą miłość i ogromny żal i cierpienie. Na wierz "wychodzą" emocje udzielające się czytelnikowi. Maryja także zwraca się do innych matek w formie apostrofy, by nigdy takiego cierpienia nie doznały.

Obydwa średniowieczne utwory są zabytkami literatury, z których Polska może być dumna. Są przykładem na to, że "kult maryjny" był bardzo popularny wśród mieszkańców Europy.