Hayek "Droga do zniewolenia", zagadnienia książki

Hayek – „ Droga do zniewolenia”

Rozdział I – Porzucona droga
 Nie dopuszczamy do siebie myśli, że to z naszej winy powstał obecny kryzys
 Odeszliśmy od XIX-wiecznych ideałów i zagroziło nam widmo totalitaryzmu
 Idąc w stronę socjalizmu rezygnujemy nie tylko z liberalizmu, ale też z fundamentalnego indywidualizmu odziedziczonego już po Erazmie, Cyceronie
 Wiele osób nie łączyło socjalizmu z kryzysem i totalitaryzmem
 Dopiero, gdy można było próbować nowe pomysły ( „industrial freedom”) nauka poczyniła postępy, wcześniej jednostkowy innowator miał zagrodzoną drogę przez opinię większości
 Sukces liberalizmu stał się przyczyna jego zmierzchu ( proponował jednostce niewiele ponad udział w ogólnym postępie)
 To, co już osiągnięto, uważano za pewne i nie do utracania ( więc wyzbywano się liberalizmu)
 W Niemczech dopracowywano idee socjalistyczne
Rozdział II – Wielka utopia
 Socjalizm powstał jako reakcja przeciw liberalizmowi i rewolucji francuskiej
 Socjalizm w swych początkach był jawnie autorytarny, a dopiero później zaczął łączyć się z „ siłami wolności”
 Socjalizm ogranicza demokrację ( de Tocqueville), szuka wolności w skrępowaniu i niewolnictwie
 Domaganie się nowej wolności to inny sposób ujęcia żądania równego podziału bogactw
 Socjalizm uchodził za spadkobiercę liberalizmu, wiec nie pojęte było dla ludzi, że prowadzi do przeciwieństwa wolności
 Socjalizm utrzymany za pomocą demokratycznych środków to utopia
 Nazista i komunista mieli wspólnego wroga – liberała starego typu
 W krajach demokratycznych ludzie wierzą, że socjalizm idzie w parze z wolnością ( inaczej wycofaliby się z niego)
Rozdział III – Indywidualizm i kolektywizm
 Socjalizm jest wieloznaczny ( albo oznacza opis ideałów sprawiedliwości społecznej, albo metodę osiągnięcia tych celów – zniesienie prywatnej własności, istnienie „planowej gospodarki”)
 Socjalizm jest odmiana kolektywizmu, więc to, co odnosi się do kolektywizmu, odnosi się również do socjalizmu
 Liberalne pojęcie planowania uznajemy za dobre, racjonalne, ale socjaliści domagają się kierowania całą gospodarką według jednego planu
 Punkt niezgody planistów i liberałów – czy władza powinna zapewnić warunki do inicjatywy jednostek do planowania czy narzucić jeden schemat
 Liberalizm gospodarczy opowiada się za wolna konkurencją
 Władza powinna w niektórych przypadkach zaakcentować zakaz przymusu w konkurencji
 W działaniu korzystnej konkurencji potrzebna jest definicja prawa własności w odniesieniu do różnych przedmiotów
 Państwo powinno działać bezpośrednia regulacją tam, gdzie niemożliwe jest funkcjonowanie konkurencji
Rozdział IV – „Nieuchronność” planowania
 Większość planistów utrzymuje, że do planowania zmuszają ich okoliczności ( przemiany w technologii uniemożliwiają wolna konkurencje)
 Jednak produkcja na wielką skalę ( dzięki technologii) nie prowadzi do zaniku konkurencji a monopolizacja często jest wynikiem porozumień
 Drugą wersja „ nieuchronności socjalizmu” jest stwierdzenie, że trudności w uzyskaniu spójnego obrazu całego procesu gospodarczego powodują konieczność koordynacji elementów gospodarki przez centralny urząd
 Jednak konieczna z powodu zbyt wielu czynników podlegających analizie konieczna jest decentralizacja ( np. system cen)
 Zastosowanie planowania społecznego może jedynie ujawnić ukryty konflikt pomiędzy celami różnych „specjalistów”
Rozdział V – Planowanie i demokracja
 Celem systemów kolektywistycznych jest organizowanie wysiłków społeczeństwa na rzecz realizacji określonego celu społecznego ( jednak nie ma takiego jednego celu, a społeczeństwem kierują kaprysy jednostek)
 Odmiany kolektywizmu odmawiają uznania autonomicznych sfer, gdzie cel jednostek jest najważniejszy ( są wiec totalitarne)
 Nikt nie jest w stanie objąć nieskończonej wielości potrzeb różnych ludzi i przypisać odpowiednia wagę każdej z nich, „dobro wspólne” nie jest równe z dobrem jednostek
 W stanowisku indywidualistycznym jednostka jest ostatecznym sędzią owych celów
Rozdział VI – Planowanie a rządy prawa
 W centralnym planowaniu czyjeś poglądy decydują o tym, których grup interesy są najważniejsze
 Różnica między gospodarką planowaną a wolnorynkową jest jak narzucanie drogi a ustawienie drogowskazów
 Państwo powinno ograniczyć się do ustalania reguł i pozostawić jednostkom wolność w tym , co zależy od okoliczności i czasu
 Im więcej państwo planuje tym trudniej planować jednostce
 Gdy istnieją rządy prawa, nie można przewidzieć rezultatów działań jednostek
 Planowanie ustala stan zamożności poszczególnych ludzi, lecz aby różni ludzie mogli uzyskać ten sam rezultat należy ich traktować różnie
 Ważne jest, czy jednostka może przewidzieć działania państwa i czy państwo będzie ją chronić, czy zniweczy jej wysiłki
 Człowiek jest wolny kiedy podporządkuje się prawom, a nie osobie (Kant)
 Rządy prawa to ograniczenie prawodawstwa do przepisów ogólnych, a nie dla konkretnych ludzi
 Rządy prawa nie polegają na tym, że mająca legitymizację władza może robić co chce
Rozdział VII – Kontrola gospodarcza a totalitaryzm
 W centralnym planowaniu kontrolę musi mieć jedna osoba ( nieograniczona demokracją)
 Kontrola ekonomiczna to kontrola środków wszystkich naszych celów
 Planowanie wyklucza wolność
 Ludzie chcą się pozbyć konieczności trudnego wyboru, ale nie chcieliby żeby ktoś za nich decydował
 Fałszywa nadzieja, że pozbyliśmy się problemu ekonomicznego wiedzie nas do planowania
 Wolność gospodarcza nie może być wolnością od trosk ekonomicznych
Rozdział VIII – Kto, komu ?
 Planowanie to system, gdzie wola kilku osób ( a nie zdolności i szczęście) przesądza o tym, kto i co ma otrzymywać
 System prywatnej własności jest gwarancją naszej wolności
 Nierówność łatwiejsza jest do zniesienia gdy wywołują ją czynniki bezosobowe
 Socjaliści nie chcieli równości absolutnej, lecz „większej równości”
 Określając ważność celów, planista ustala znaczenie różnych grup osób
 Socjalizm dążył do powszechnej akceptacji wspólnego światopoglądu (indoktrynacja)
 Faszyzm i narodowy socjalizm odniosły sukces, bo przedstawiły światopogląd, który wydawał się uzasadniać przywileje, jakie przyrzekali swym zwolennikom
Rozdział IX – Bezpieczeństwo i wolność
 Bezpieczeństwo ekonomiczne jest warunkiem rzeczywistej wolności
 Nie można zapewnić stałego dochodu każdemu, jeśli ma istnieć swoboda w wyborze zatrudnienia
 Za bezpieczeństwo niektórzy mogą zapłacić ograniczeniem wolności
 Należy stosować właściwy rodzaj zachęt do pracy ( związany ze społeczną użytecznością)
 Ograniczenie konkurencji prowadzi do wyzysku słabszych producentów
 Bezpieczeństwo musi mieć podstawy ponadrynkowe i nie wpływać hamująco na działanie systemu konkurencji
Rozdział X – Dlaczego najgorsi pną się w górę?
 Cel totalitaryzmu zależy wyłącznie od dyktatorów, w totalitaryzmie ludzie bez skrupułów mają większe szanse na sukces
 Grupa o jednakowych poglądach będzie się zawsze składała z najgorszych elementów
 W kolektywizmie nie ma miejsca na pojęcie człowieczeństwa i internacjonalizm
 Podział i decentralizacja są konieczne dla zmniejszenia absolutnej władzy
 Zasada naczelna socjalizmu to „cel uświęca środki”
 Socjaliści uznawali wyższość swojego systemu nad „egoistycznymi” celami jednostek
 Aby człowiek przyjął pozorne usprawiedliwienie nikczemnych czynów musi być przygotowany do złamania każdej zasady moralnej
 Ludzie stają się narzędziami w rekach wodza, nie mogą mieć więc własnych przekonań i ideałów
Rozdział XI – Koniec prawdy
 Najlepiej nakłonić ludzi do jakiś celów, sprawiając aby w te cele uwierzyli
 Propagandysta może dowolnie ukształtować umysły nawet inteligentnych osób
 Używa się starych słów przy zmianie ich znaczenia (np. „wolność”)
 Totalitarna kontrola opinii obejmuje różną problematykę
 Tragedia myślenia kolektywistycznego polega na tym, że przekazuje się najwyższą władzę umysłowi jakiejś jednostki
Rozdział XII – Socjalistyczne korzenie nazizmu
 Doktryny narodowego socjalizmu stanowią kulminację długiego procesu rewolucji myśli
 W Niemczech socjalistów z prawego i lewego skrzydła łączyło sprzeciwianie się elementom liberalnym
Rozdział XIII – Totalitaryści są wśród nas
 Warunki w krajach demokratycznych nie są podobne do współczesnych wtedy Niemiec, lecz do Niemiec z początku XX wieku
 Anglicy nie przyjęliby socjalizmu w całości, ale zaleciliby stosowanie jego pojedynczych właściwości (np. E.H.Carr, C.D. Waddington )
 Monopol prywatny nie ma pełnego charakteru a monopol państwowy zawsze chroniony jest przez państwo
Rozdział XIV – Warunki materialne a idealne cele
 Ludzie bardziej ulegają obecnie wpływom ekonomicznym
 Podporządkowanie się ludzi bezosobowym siłom rynku pozwoliło na rozwój cywilizacji w przeszłości
 Po wojnie nie można mieć od razu wolnej gospodarki
 Ruch obiecujący uwolnienie od odpowiedzialności jest zaprzeczeniem moralności
 Cnoty, które dziś już są rzadsze, wcześniej były powodem do dumy Anglików (gardzą oni liberalizmem)
 Aby Anglia była alternatywą dla drogi, którą krocza Niemcy, nie może czynić ustępstw na rzecz ich sposobu myślenia
 Niemcy nie chcą już organizacji na ogromną skale, ale raczej budowy swego małego świata
Rozdział XV – Perspektywy ładu międzynarodowego
 Planowanie w międzynarodowym systemie gospodarczym jest niezasadne i nieskuteczne
 Demokracja jest jedyną metoda pokojowych zmian i jedyną droga do urzeczywistnienia ideału prawa międzynarodowego
 Powinna istnieć silna władza ponadnarodowa (nie będąca tyranią)



Literatura pomocnicza:
 Janina Godłów – Lęgiedź „ Doktryna społeczno ekonomiczna Friedricha von Hayeka”
 Krzysztof Kostro „ Hayek kontra socjalizm”
 Miłowit Kuniński „Wiedza etyka i polityka w myśli Hayeka”