Turystyka krajoznawcza

TURYSTYKA KRAJOZNAWCZA

Podejmując temat „turystyka krajoznawcza”, należało by na wstępie określić oba (często niesłusznie utorżsamiane ze sobą) pojęcia: „turystyka” i „krajoznawstwo”. W rzeczywistości turystyka jest drogą do krajoznawstwa, natomiast samo krajoznawstwo nie jest związane z ekonomiczną funkcją współczesnej turystyki.
Pojęcie „krajoznawstwo" na ogół jest definiowane dwojako. Jedni traktują krajoznawstwo jako ruch społeczny (w szerszym ujęciu), inni określają je jako zbiór wiadomości o kraju ojczystym.
W okresie międzywojennym, krajoznawstwo jest pojmowane w dość wąskim „zakresie” z akcentowaniem faktu zbierania wiadomości o kraju, regionie lub danym miejscu. Wiodącą rolę odgrywają tutaj wiadomości z najrozmaitszych dziedzin: archeologia, historia, geografia, biologia, etnografia, statystyka, ekonomia itp.
W okresie powojennym można zaobserwować szersze traktowanie omawianego pojęcia i upatrywanie w krajoznawstwie pewnych cech ruchu społecznego.
Krajoznawstwo jako ruch społeczny, ściśle związane jest z uprawianiem różnych form turystyki. Celem jego jest poznawanie kraju ojczystego, gromadzenie wiadomości i popularyzowanie ich. Jednym z celów krajoznawstwa jest także utrwalanie i pomnażanie zasobów przyrody i kultury.
Jeśli się przyjmie, że krajoznawstwo jest to znajomość kraju ojczystego czy wiedza o regionie, to warto zauważyć, iż może ona być uzyskiwana w różny sposób, niekoniecznie w czasie wolnym od pracy i przez turystykę. Na przykład poznawanie własnego miejsca zamieszkania czy regionu jest możliwe na lekcjach szkolnych, wykładach w szkole wyższej, podczas wycieczek lokalnych lub w drodze samokształcenia, ułatwianego przez środki masowego przekazu.
Konsekwencją dotychczasowych rozważań poświęconych istocie krajoznawstwa może być wniosek, iż spełnia ono rozliczne funkcje społeczne. Spośród wielu takich funkcji, warto zwrócić uwagę na funkcję wychowawczą, rozumianą jako całość oddziaływań kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie.
Krajoznawstwo, zwłaszcza turystyczne, może zaspokajać też biologiczne potrzeby, ponieważ człowiek wymaga m.in. wyrównywania ewentualnych braków organizmu i pobudzania przez korzystne warunki środowiska.
Wreszcie rozwój kulturalny polega na przyswajaniu pożądanych modeli kultury (np. wartościowego spędzania czasu wolnego). Podczas imprez krajoznawczych człowiek odkrywa też nowe wartości moralne, np. konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i społecznego, wartości intelektualne oraz może obudzić w sobie nowe zainteresowania, np. ...folklorem.
Następną ważną funkcją współczesnego krajoznawstwa jest funkcja kształceniowa.Uczestnicy ruchu krajoznawczego zdobywają określony zasób wiedzy, umiejętności i sprawności. Kształceniowa funkcja krajoznawstwa może być spełniana zarówno w sensie poznawczym, jak i praktycznym. Krajoznawca bowiem, zdobywając wiedzę o kraju ojczystym, może ją też spożytkować praktycznie.
Z technicznego punktu widzenia funkcji współczesnego krajoznawstwa, jego zdobycze powinny służyć głównie rozwojowi turystyki. Lepsze, dokładniejsze poznanie kraju stwarza podstawę do racjonalnego zagospodarowania turystycznego, rozbudowy znanych, uznanych i całkowicie nowych ośrodków, wytyczania atrakcyjnych szlaków znakowanych, sterowania ruchem turystycznym i rozproszenia tego ruchu oraz kształcenia wysoko kwalifikowanych działaczy turystycznych.
Krajoznawstwo jest ściśle związane z tematem „czasu wolnego”. Funkcje te cechuje zasada dobrowolności. Współczesna turystyka spełnia wszystkie funkcje czasu wolnego, natomiast krajoznawstwo turystyczne cechuje głównie funkcja rozwojowa. W obrębie tej funkcji jest podejmowana dla własnego rozwoju praca umysłowa, aktywność społeczna, artystyczna itd. Można więc sądzić, że krajoznawstwo turystyczne jest środkiem podnoszenia poziomu kultury i rozwoju osobowości. Dzięki pracy turysty nad sobą oraz nad swoim rozwojem szeroko rozumiana kultura jest upowszechniana i wzbogacana.
Podsumowując, współczesne krajoznawstwo jest pojęciem wielowarstwowym. Można mu przypisać liczne, społecznie istotne funkcje. Założone cele krajoznawstwa mogą być osiągane przez turystykę lub inne rodzaje aktywności. Między pojęciami „krajoznawstwo" i „turystyka" nie ma sytuacji podporządkowania jednego z nich drugiemu. Nie całe krajoznawstwo można zaliczyć do turystyki; turystyka wypełnia wszystkie główne funkcje czasu wolnego, podczas gdy ruch krajoznawczy kojarzy się tylko z funkcją rozwoju. Doceniając walory kultury i rozwoju osobowości turystów, należy zwiększyć wysiłki zmierzające do rozszerzania krajoznawczych form współczesnego ruchu turystyczego oraz preferowania turystyki o możliwie pełnym programie krajoznawczym.

* na podstawie książki Gaworeckiego "Turystyka" (..czy jakoś tak)