Polska Józefa Piłsudskiego w latach 1926-35

Józef Piłsudski bez wątpienia był bohaterem narodowym i głównym twórcą niepodległego państwa polskiego po I wojnie światowej oraz rozpadzie mocarstw zaborczych. Uważa się, że po przewrocie majowym Piłsudski popełnił bardzo wiele błędów, ale co do jego pozytywnej roli odegranej dla państwa w latach 1926-35 także nie ma wątpliwości. Natomiast po II wojnie światowej, w latach 1945-98 Piłsudski był postacią powszechnie krytykowaną, a oficjalnie przyjęta linia historyczna zarzucała mu, że jego sposób kierowania Polską oraz błędna polityka zagraniczna pośrednie doprowadziła do klęski kampanii wrześniowej w 1939 roku.
Po tym, jak w 1923 roku Piłsudski zrezygnował z funkcji Naczelnika Państwa i zamieszkał w Sulejówku, sytuacja w kraju wciąż coraz bardziej się pogarszała. Skłócenie partii politycznych, ciągłe zmiany w rządzie i powszechna bieda skłoniły marszałka (ten tytuł Piłsudski piastował dożywotnio dzięki zwycięstwu nad armią bolszewicką w 1920 roku) do rozpoczęcia działań pozwalających na jego powrót do rządu, ale przede wszystkim do przeprowadzenia zbrojnego zamachu stanu. W walkach straciło życie, według różnych źródeł, od 200 do 500 osób. Przewrót majowy w 1926 roku zapoczątkował okres zwany sanacją (od hasła „sanacji moralnej, czyli uzdrowienia życia publicznego w Polsce”), który trwał aż do wybuchu II wojny światowej.
Sanacja prowadziła rządy autorytarne, a wkrótce u Piłsudskiego zaczęły przejawiać się zapędy dyktatorskie. U jego boku znalazło oparcie wielu cynicznych karierowiczów. Praktycznie do końca życia nie zajmował on jednak oficjalnie wyższych urzędów państwowych, z wyjątkiem funkcji premiera w latach 1926-28 (okres ten nazywany jest pierwszym rządem Piłsudskiego) i w przez trzy miesiące w 1930 roku (drugi rząd Piłsudskiego). Mimo to marszałek cały czas wywierał znaczący wpływ na politykę Polski, zarówno wewnętrzną jak i zagraniczną. Nastąpiły również wielkie zmiany w organizacji naczelnych władz wojskowych - powołany został urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, którym został oczywiście Józef Piłsudski. Kontroli nad sprawami wojska marszałek nie dał sobie odebrać do końca życia.
Zaraz po przewrocie majowym zacieśniły się kontakty Piłsudskiego z ziemiaństwem, zaostrzył się natomiast konflikt marszałka z sejmem. W 1928 roku Piłsudski powołał do życia Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, który miał stanowić w sejmie jego zaplecze polityczne. Większość mandatów w sejmie BBWR uzyskał już po wyborach w 1930 roku. W rzeczywistości jednak ludzie marszałka dopuszczali się w nich wielu fałszerstw.
W czasie pierwszego rządu marszałka zaostrzyły się stosunki polsko-litewskie. W grudniu Piłsudski udał się do Genewy, gdzie na posiedzeniu Ligi Narodów doprowadził do stanowczej wymiany zdań z litewskim premierem. Na pewien czas konflikt został zażegnany – marszałek wymusił deklarację stwierdzającą stan pokoju pomiędzy Polską a Litwą.
Na początku lat trzydziestych Piłsudski był sprawcą aresztowania, a następnie przeprowadzenia procesu nad kilkunastoosobową grupą posłów opozycji, którzy rzekomo przygotowywali zamach na ówczesny rząd. „Proces brzeski” wywołał oburzenia i protesty, sprawa kilka razy była rozpatrywana przez Sąd Najwyższy. Część skazańców postanowiła odsiadywać wyroki, część udała się na emigrację. Po kilku latach, lecz dopiero po śmierci Piłsudskiego, wszyscy zostali objęci amnestią.
W 1930 roku, po trzech miesiącach władzy Piłsudski zrezygnował ze stanowiska szefa rządu, oficjalnie z powodów zdrowotnych. Oświadczył też, iż ma zamiar ograniczyć swe interwencje w sprawy państwa i ponownie skupić się na najbliższym mu wojsku. Już w tym czasie Piłsudski postulował prowadzenie polityki równowagi między Niemcami a Związkiem Radzieckim (polsko-radziecki pakt o nieagresji podpisano w 1932 roku). Planował także współpracę z aliantami zachodnimi – Francją i Wielką Brytanią oraz zaprzyjaźnionymi sąsiadami – Łotwą, Rumunią i Węgrami. Gdy po dojściu do władzy w Niemczech Adolfa Hitlera niebezpieczeństwo ze strony zachodniego sąsiada zaczęło narastać, Piłsudski chciał przeprowadzić z Francją „uderzenie prewencyjne” na Niemcy w przypadku nie zaprzestania dalszych ich zbrojeń. Francja nie okazała jednak zainteresowania takim planem, wobec czego marszałek musiał szukać porozumienia z Niemcami. W 1934 roku podpisano polsko-niemiecką deklarację o nieagresji, mającą obowiązywać przez 10 lat. Niewykluczone, że zdecydowana postawa Piłsudskiego przeciwko Niemcom ostudziła zapędy Hitlera wobec Polski przynajmniej krótki czas.
Przez okres ostatnich 5 lat życia Piłsudskiego Polska całkiem dobrze rozwijała się gospodarczo. Niecały miesiąc przed śmiercią parlament przyjął tak zwaną konstytucję kwietniową, która dawała ogromną i nieograniczoną władzę prezydentowi państwa ograniczając równocześnie zakres działania sejmu i senatu. Konstytucja została przygotowana z ewidentnym zamiarem powierzenia funkcji prezydenta Piłsudskiemu, jednak sam marszałek, choć próbował to ukrywać, coraz bardziej chorował na raka. Ostatecznie najwyższa władza w państwie stała się udziałem Ignacego Mościckiego, który był prezydentem nieprzerwanie od 1926 do 1939 roku.
Przede wszystkim dzięki sukcesom militarnym, Józef Piłsudski wciąż pozostaje w panteonie polskich postaci historycznych. Jednak koncepcje polityki zagranicznej marszałka po przewrocie majowym okazały się nieskuteczne na dłuższą metę. Z biegiem lat armia przygotowywana była na wojnę z ZSRR, a nie z Niemcami, którzy omamili Piłsudskiego deklaracją o nieagresji. Wadą marszałka bez wątpienia były też zapędy dyktatorskie, bezpardonowe zwalczanie opozycji, osobista kłótliwość i otaczanie się wyłącznie zaufanymi towarzyszami broni jeszcze z czasów Legionów Polskich. Z całą pewnością jednak obecność w historii Polski postaci o takim autorytecie, pewności siebie i związanych z tym osiągnięciach jak marszałek Józef Piłsudski, ostatecznie bardziej przysłużyła się narodowi polskiemu, niż zaszkodziła.