Polska międzywojenna (1918-1939)

Centrolew ? sojusz partii centrowych i lewicowych zawiązany w 1929 r. w celu zwalczania systemu rządów sanacji obozu Józefa Piłsudskiego.W skład Centrolewu weszły: PSL "Wyzwolenie", PSL Piast, Narodowa Partia Robotnicza, PPS, Stronnictwo Chłopskie i Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji .

Sanacja ? potoczna nazwa rządzącego obozu piłsudczykowskiego 1926-1939, powstała w związku z głoszonym przez Józefa Piłsudskiego hasłem ?sanacji moralnej? życia publicznego w Polsce, wysuwanym w toku przygotowań i w okresie przewrotu majowego 1926.Główną organizacją polityczną sanacji był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (1928-1935). Sanacja wprowadziła rządy autorytarne, zwalczała komunizm, głosiła tezy o kryzysie demokracji, konieczności silnych rządów i likwidacji partii opozycyjnych.

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem Józefa Piłsudskiego (BBWR) ? organizacja polityczna okresu międzywojennego w Polsce utworzona w roku 1928 przez Walerego Sławka. Skupiała drobniejsze ugrupowania polityczne i grupy mniejszości narodowych, a także zwerbowała kilku posłów z Polskiej Partii Socjalistycznej i PSL "Piast".BBWR nie określał siebie jako partii politycznej. Wykonywał szereg funkcji politycznych, ale jednocześnie charakteryzował się wieloma cechami odróżniającymi go od klasycznie definiowanych partii politycznych. Przede wszystkim w jego skład wchodzili ludzie i całe grupy o różnych interesach i poglądach, których łączył przede wszystkim stosunek do Józefa Piłsudskiego

Witos Wincenty (1874-1945),rolnik, działacz ruchu ludowego, polityk, publicysta. Podczas I wojny światowej zwolennik współpracy z państwami centralnymi. Od 1895 członek Stronnictwa Ludowego (SL). 1903-1913 członek Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL). 1908-1913 wójt gminy Wierzchosławice koło Tarnowa. 1908-1914 poseł do Sejmu Krajowego Galicji, 1911-1918 poseł do austriackiej Rady Państwa w Wiedniu. Po rozłamie w PSL 1914-1918, wiceprezes PSL Piast, 1918-1931 prezes.

Ignacy Mościcki (ur. 1.12.1867 r.w Mierzanowie, zm. 2 października 1946 ) ? polski polityk i chemik. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1926-1939. Syn jednego z uczestników powstania styczniowego, naukowiec-chemik, wynalazca, budowniczy przemysłu chemicznego.Pochowany w Archikatedrze św. Jana w Warszawie

Walery Sławek, ps. Gustaw ur.1879- 1939 ? polski polityk i premier (29 marca - 23 sierpnia 1930) w II Rzeczypospolitej. Należał do wolnomularstwa. Główny ideolog propozycji ustrojowych wprowadzonych do Konstytucji kwietniowej w 1935.Polityk PPS, jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego i liderów obozu sanacji. Trzykrotny premier Polski, dwukrotnie w 1930 r. oraz w 1935 r., marszałek Sejmu w 1938 r.

Wojciech Korfanty (ur. 20 kwietnia 1873, zm. 17 sierpnia 1939 w Warszawie) ? polski przywódca narodowy Górnego Śląska, związany z Chrześcijańską Demokracją oraz Ruchem Narodowym.

Roman Dmowski(1864/1939), polityk, publicysta polityczny, Minister Spraw Zagranicznych RP, poseł na Sejm RP. Współzałożyciel Narodowej Demokracji, główny ideolog polskiego nacjonalizmu. Prowadził on koncepcje inkorporacyjną (rozbudowa granicy zachodniej Polski, ale tylko tam gdzie są Polacy

Stanisław Wojciechowski(1869/1953) polski polityk, drugi prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

Narutowicz- ur. 17 marca 1865 w Telszach, zginął w zamachu 16 grudnia 1922 w Warszawie inżynier hydrotechnik, minister robót publicznych, minister spraw zagranicznych, pierwszy prezydent II Rzeczypospolitej Polskiej 1934

KONSTYTUCJA MARCOWA - ( Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 III 1921), pierwsza konstytucja uchwalona po odzyskaniu przez Polskę niepodległości po okresie zaborów; przyjęła republikańską formę państwa i ustrój parlamentarno-gabinetowy; *ustanawiała jako najwyższe organy władzy ustawodawczej ? sejm i senat, wykonawczej ? prezydenta i rząd, wymiaru sprawiedliwości ? niezawisłe sądy;*prezydenta wybierało zgromadzenie narodowe(sejm i senat) na 7 lat. *Obywatele mieli zagwarantowaną wolność i swobody; 2 VIII 1926 znowelizowana (tzw. nowela sierpniowa), *zwiększenie uprawnień prezydenta kosztem parlamentu; 1935 zastąpiona Konstytucją kwietniową.

KONSTYTUCJA KWIETNIOWA - ( Ustawa zasadnicza podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego 23 IV 1935), wprowadzona w życie z naruszeniem postanowień Konstytucji marcowej z 1921; *ustanowiła w Polsce system prezydencki z tendencjami autorytarnymi; *obywatel miał zapewnioną równość wobec prawa, możliwość rozwoju wartości osobistych oraz wolność sumienia, słowa i zrzeszeń; * wzmocniła i wyodrębniła władzę prezydenta; *ograniczyła zakres działania sejmu i senatu, zmniejszyła ich skład liczbowy; * prezydent powoływał rząd (odpowiedzialny przed sejmem), miał prawo rozwiązywania sejmu i senatu, powoływał 1/3 składu senatu, mianował Nacz. Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, mógł wydawać dekrety, w stosunku do ustaw miał prawo weta zawieszającego; od 1939 K.k. pozostawała podstawą działania rządu RP na emigracji; 1944 władze komunistyczne ogłosiły w manifeście PKWN jej nieważność.

Niemiecka wojna Celna Do 1925r Niemcy były największym partnerem handlowym Polski. 43% importu polskiego kierowano do Niemiec ( 11% do Wlk. Brytanii, 10 % do Austrii). Francja, choć była sojusznikiem, nie odgrywała jednak poważnej roli w handlu zagranicznym Polski. Eksport Polski rozkładał się następująco: 35% do Niemiec, 13 % do USA, 12% do Austrii, 40% do pozostałych. Niekorzystnie na polskim eksporcie odbił się spadek światowych cen cukru w 1924r oraz zaniknięcie premii inflacyjnej i wzrost realnych kosztów kredytu i robocizny. Saldo handlu zagranicznego było w 1924 ujemne i wynosiło -213 mln zł. Sytuacja pogorszyła się, gdy 10.01.1925r. wygasły postanowienia traktatu wersalskiego o uprzywilejowaniu Polski w handlu z Niemcami - podjęto negocjacje o nowy układ handlowy. Strona niemiecka grała na zwłokę - w czerwcu 1925r wygasły postanowienia konwencji śląskiej z 1922r o bezcłowych dostawach węgla polskiego do Niemiec w wysokości 6 mln ton rocznie. W IV Polska zaproponowała korzystny dla Niemiec układ gwarantujący Niemcom klauzulę uprzywilejowania w handlu z Polską - Niemcy odrzucili tę propozycję. Zaoferowali za to kontyngent węglowy 100 tys. ton miesięcznie w zamian za przesiedlenie ludności optującej za Rzeszą. Były to warunki nie do przyjęcia - Polska je odrzuciła dając Niemcom pretekst do rozpoczęcia wojny celnej. Niemcy ogłosiły 15.06. że zamykają swój rynek dla polskiego węgla. Polska podniosła cła na niemieckie produkty. Najbardziej odczuł to polski ciężki przemysł na G.Śląsku. Eksport węgla spadł z 2,7 mln ton w I poł 1925 do 18 tys. ton w II poł. 1925r. Ograniczono wydobycie i zatrudnienie, co pogorszyło koniunkturę w całym kraju. Bezrobocie wzrosło z 175 tys. w czerwcu do 215 tys. w listopadzie. W wyniku wojny celnej odpłynęło z Polski w samym lipcu 1925r. 94 mln zł i zasiliło zagraniczne giełdy. Bank Polski zahamował skup złotego na giełdach i zaczął spłacać zobowiązania w złotym, co spowodowało spadek jego kursu do 6zł za dolara. Wojna zakończyła się w 1934

Hiperinflacja to bardzo wysoka inflacja (ponad 150% w skali roku) powodowana zwykle przez całkowite załamanie systemu finansowego kraju i ogromny deficyt budżetowy finansowany przez dodruk pieniędzy. Największą hiperinflacją w historii była na Węgrzech po zakończeniu II W.Ś.

COP- centralny okręg przemysłowy. Ośrodek przemysłu ciężkiego, budowany w latach 1936-39 położony w widłach Wisły i Sanu. obszar wybrano ze względów strategicznych (położenie w centrum). Celem COP-u było zwiększenie ekonomicznego potencjału Polski, rozbudowa przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego, a także zmniejszenie bezrobocia wywołanego skutkami wielkiego kryzysu.

OZN- obóz zjed. nar. - prarzadowa organizacja polityczna. głosiła hasła skupienia społeczeństwa wokół armii E.Rydza Śmigłego, wyeksponowanie go na następce J.Piłsudskiego oraz realizacji zasad ustrojowych sformułowanych w konstytucji kwietniowej.

Parcelacja ? dokonanie podziału większego obszaru gruntów na mniejsze działki i oddanie ich w użytkowanie indywidualnym gospodarstwom w drodze sprzedaży; także unormowany ustawą podział większych gospodarstw rolnych poprzez sprzedaż bądź nadanie.

Budowa Gdyni- decyzja rządu w 1920 i sejmu w 1922 Budowa Gdynia Eugeniusz Kwiatkowski. Zbudowano port wojenny, rybacki, przystań, molo, linie kolejowe. Port uniwersalny długość 13 km, głębokość 12m, 46% wszystkich przeładunków, 87 dźwigów i 57 magazynów.

Przewrót majowy, zbrojny zamach stanu dokonany przez J. Piłsudskiego w dniach 12-14 maja 1926. W jego wyniku obalony został rząd W. Witosa, doszło do dymisji prezydenta S. Wojciechowskiego

Nazizm, narodowy socjalizm, oficjalna ideologia NSDAP. Jedna z odmian faszyzmu. Twórcą nazizmu był A. Hitler. Najistotniejsze elementy nazizmu; militaryzm, rasizm, dyscyplina społeczna, rządy silnej ręki.

Faszyzm- ruch polityczny opierający się na racjonalizmie, przeciwstawiał się demokracji parlamentarnej, zakładał podporządkowanie jednostki

Przyczyny narodzin i akceptacji nazizmu w Niemczech: -niestabilność gospodar. powojennych Niemiec, -powszechne przekonanie o krzywdzie wyrządzonej Niemcom w traktacie wersalskim, -szczególnie gwałtowne objawy kryzysu światowego z gospod.