Zasady to normy postępowania uznane za właściwe w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów.
Zasady kształcenia to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami wiedzy, rozwijać zainteresowania i zdolności poznawcze oraz wdrażać do samokształcenia.
1. Zasada poglądowości – inaczej nazywana zasadą bezpośredniości. To najwcześniej sformułowana zasada. Wskazuje ona na konieczność zdobywania wiedzy poprzez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk lub przez zetknięcie się z nimi przy pomocy środków dydaktycznych (tj. modele, obrazy, schematy, wykresy, tabele). Funkcją tej zasady jest ułatwienie zrozumienia i zapamiętywania.
2. Zasada przystępności – inaczej zwana zasadą stopniowania trudności. Wyraża ona konieczność dostosowania treści i metody nauczania do rozwoju i możliwości uczniów.
3. Zasada systematyczności – w dużej mierze odnosi się do ucznia. Mówi, że jeśli uczeń chce trwale i skutecznie coś zapamiętać to powinien systematycznie utrwalać wiedzę.
4. Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa – to jedna z nowych zasad. Polega ona na aktywnym stosunku ucznia do celów uczenia się. Nauczyciel powinien znać swojego ucznia, żeby wiedzieć, czym go zainteresować.
5. Zasada łączenia teorii z praktyką – zasada ta orientuje nauczyciela na konieczność harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia
6. Zasada trwałości wiedzy – wskazuje na konieczność podejmowania takich zabiegów, żeby uczeń trwale przyswoił sobie wiedzę. Lepiej i dłużej pamiętamy rzeczy, które mają prostą strukturę myśli, rzeczy przejrzyste, konkretne (podawać przykład). Należy często odnosić się do praktycznych doświadczeń uczniów i zapewniać aktywny udział w procesie kształcenia, systematycznie kontrolować
Inna wersja
Zasada poglądowości. Opiera się ona na tym aby cała nauka szkolna opierała się na poznawaniu rzeczywistości (konkretnych rzeczy i zjawisk), by stosować w nauczaniu pomoce naukowe. Zasada ta pełni w nauczaniu następujące funkcje: reprezentatywną (pozwalającą na uzupełnienie znajomości konkretnej rzeczywistości reprezentując jej fragmenty poprzez środki poglądowe tj. okazy, modele, obrazy itp. ; symbolizującą (ułatwia zrozumienie i zapamiętanie uogólnień, praw poprzez graficzne lub symboliczne przedstawienie abstrakcji.) poglądowość może być ilustratywna (wspomagająca kojarzenie rzeczy i słów oraz polegająca na pokazywaniu uczniom rzeczy.); operatywna (wspomaga kojarzenie poznania z działaniem, opiera się na działaniu samych uczniów)
W myśl tej zasady poznawana rzecz powinna być udostępniana uczniom w środowisku naturalnym, ewentualnie w środowisku sztucznym (np. jako preparat), lub też za pomocą zastępnika (np. model). Bezpośrednie poznanie powinno być punktem wyjścia pracy dydaktycznej w tym większym stopniu im uczniowie mają niższy zasób spostrzeżeń i wyobrażeń.
- Zasada przystępności w nauczaniu. Wymaga metodycznego uszeregowania problemów: - od spraw bliskich do dalszych; -od łatwych do trudnych; - od znanych do nieznanych. Ponadto przewiduje się tu dostosowanie metod i środków do możliwości poznawczych ucznia oraz uwzględnienie różnic w tempie pracy i zaawansowaniu w nauce poszczególnych uczniów. W nauczaniu trzeba zwracać uwagę na zróżnicowanie w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów.
- Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania – uczenia się. Przejawia się to w świadomym stosunku uczniów do celów uczenia się, świadomym i aktywnym udziale uczniów w nabywaniu wiadomości i umiejętności, w świadomej i aktywnej samokontroli i samoocenie wyników czy wreszcie dążności do samodzielnego rozwiązywania problemów. W procesie nauczania uczniowie powinni być aktywni we wszelkich możliwych sferach: poznawczej, emocjonalnej, ruchowej, praktycznej, społecznej. W procesie nauczania – uczenia się należy uwzględnić indywidualne zainteresowania uczniów, stawiać ich w sytuacjach, w których mogliby dostrzegać niezgodności między wiedzą posiadaną, a nowymi faktami, wdrażać uczniów do pracy zespołowej i planowania pracy.
- Zasada systematyczności. Odnosi się do zachowania określonej kolejności w poznawaniu i wymaga: - przechodzenia od faktów do uogólnień; - logicznego toku rozumowania; - stosowania korelacji; - systematycznego nawiązywania do już posiadanej wiedzy; - systematycznej kontroli i oceny wyników nauczania. Nauczanie powinno więc odbywać się w sposób rytmiczny (równomierne rozłożenie wysiłku w czasie), ciągły (każda wcześniejsza porcja materiału powinna być powiązana z następną i być jednocześnie podstawą do opanowania następnej) i z przestrzeganiem ustalonej kolejności następowania po sobie treści. Między przedmiotami powinna występować korelacja.
- Zasada trwałości i operatywności wiedzy uczniów. Wymaga się tu stosowania takich metod pracy, aby wiadomości i umiejętności uczniów były trwałe i użyteczne. Wymaga się egzekwowania wiadomości, oceniania ich, podsumowania oraz utrwalania poprzez powtarzanie i ćwiczenia. Konieczne jest także samodzielne rozwiązywanie problemów przez uczniów i stosowanie wiedzy w praktyce. Materiał nauczania powinien być utrwalany po uprzednim sprawdzeniu czy jest zrozumiały. Uczenie się powinno opierać się na pozytywnej motywacji uczniów oraz na ich aktywnym uczestnictwie w zdobywaniu wiadomości zgodnie z krzywą zapomnienia.
- Zasada wiązania teorii z praktyką. Wymaga się tu, aby działania uczniów były poprzedzone przekazywaniem im określonych wiadomości, wiązania działania z efektywnym przekształcaniem rzeczywistości oraz przechodzenia od teorii do praktyki i od praktyki do teorii. Teoretyczne podstawy ułatwiają planowanie czynności praktycznych, praktyka zaś stanowi źródło nowej wiedzy oraz środek jej weryfikowania. W procesie nauczania współistnieć powinno poznanie zmysłowe, rozumowe i poznanie poprzez działanie.