Biografia
Jan Henryk Pestalozzi (Johann Heinrich) urodził się w protestanckim domu mieszczańskim 12 stycznia 1746 roku w Zurychu. Po przedwczesnej śmierci ojca wychowywała go głównie służąca, która rozbudziła w nim miłość i poszanowanie ludu. Podczas wyjazdów na wieś do dziadka poznał nędzę chłopa i zrozumiał kontrast między olbrzymimi bogactwami a skrajną nędzą.
Uczęszczał do szkoły elementarnej, następnie łacińskiej a w 1761 r. rozpoczął studia wyższe w Collegium Carolinium w Zurychu. Należał do stowarzyszenia patriotycznego, którego celem było wydobycie ojczyzny spod ucisku wywieranego na ludność przez władzę państwową. Początkowo studiował teologię, później przeniósł się na prawo. To właśnie na studiach zetknął się z dziełem J.J Rousseau „Emil, czyli o wychowaniu”, które miało duży wpływ na kształtowanie poglądów i jego dalsze życie.
W 1765 r. napisał pierwszy utwór literacki pt. „Agis”, poświęcony młodemu spartańskiemu królowi. Cztery lata później ożenił się z bogatą i wykształconą córką kupca zuryskiego Anną Schulthess i osiedlił się wraz z nią w Kantonie Argowskim, gdzie urządził gospodarstwo i nazwał je „Neuhof”.
Tam też powstał zakład wychowawczy dla dzieci ubogich i opuszczonych.
Zakład opierał się na pracy dzieci na roli, w ogrodzie, warsztatach tkackich i farbiarniach.
Dzięki temu wychowankowie mieli wyjść z nędzy i nauczyć się zarabiać na chleb.
Pestalozzi chcąc zapewnić sobie stabilność finansową dbał również o interesy dzieci.
Kiedy zakład zaczął mieć poważne kłopoty materialne Pestalozzi zwrócił się z prośbą o pomoc do „przyjaciół ludzkości”. W swej petycji wyjaśnił, na jakich zasadach opiera się działalność ośrodka. Oprócz rachunków, czytania i pisania przewidywał kształcenie zawodowe. Chłopcy zapoznawali się ze sposobami uprawy roślin, zasadami stosowania nawozów, pielęgnowania drzew i wszystkiego, co dobry rolnik powinien wiedzieć.
Dziewczęta natomiast uczyły się prowadzenia gospodarstwa domowego, szycia, tkania, przędzenia, farbowania oraz uprawy roślin ogrodowych. Jednak głównym celem szkoły był rozwój wrodzonych sił moralnych, intelektualnych i fizycznych wychowanków.
Odezwa Pestalozziego spotkała się z dużym poparciem. Pomimo to nadesłane ofiary były niewystarczające do dalszego prowadzenia ośrodka i mimo wszelkich starań zakład został zamknięty w 1780 r.
Wtedy to Pestalozzi zaczął pisać. Pojawił się „Wieczór Pustelnika” zawierający zarys rozwiniętego później systemu wychowawczego. Następnie pierwsza część powieści „Leonard i Gertruda” przedstawiająca obraz szkoły ludowej jako narzędzie odrodzenia społecznego. Pestalozzi pisał również artykuły do czasopism szwajcarskich.
Działalność literacka nie przyniosła mu jednak zadowolenia. Jego marzeniem było wcielanie w życie jego koncepcji pedagogicznych.
Pestalozzi nie znalazł w Szwajcarii korzystnych warunków dla szerzenia swoich idei. Szukał ich poza granicami państwa. Jednak plan wyjazdu do Berlina i próba nawiązania kontaktu z Wiedniem kończą się niepowodzeniem. Jego nadzieję obudziła dopiero zrewolucjonizowana Francja, która w 1792 r. nadała mu tytuł honorowego obywatela za zasługi w walce o wolność i pojednanie ludów oraz za troskę o dzieci z ludu.
Wówczas utwierdził się w przekonaniu, że rewolucja pomoże mu urzeczywistnić jego zamierzenia pedagogiczne. W 1798 r. dochodzi do powstania w Szwajcarii przeciwko rządom oligarchów przy zbrojnych poparciu Napoleona, Republiki Helweckiej.
Pestalozzi poparł działania Republiki gorączkową pracą pedagogiczną nad sierotami wojennymi pod jego kierownictwem w nowym zakładzie wychowawczym w Stanz. Na początku 1799 r. pojawiły się tam pierwsze dzieci w ciężkim stanie zarówno psychicznym jak i fizycznym.
W niedługim czasie Pestalozzi stworzył im małą społeczność, pracującą sprawnie i zgodnie. Wprowadził atmosferę życia rodzinnego, zdobył zaufanie i życzliwość dzieci. Rozwijał ich siły fizyczne i umysłowe. Oddziałując na postawę etyczną wychowanków dążył do obudzenia w nich uczuć moralnych i wyrabiania, poprzez ćwiczenia, aktywnej postawy moralnej.
Na naukę przeznaczał 2 godz. rano i 4 po południu. Kładł nacisk nie na zasób wiedzy, lecz na ćwiczenie i rozwój zdolności umysłowych. Wprowadził rytmiczna naukę chóralną.
Osiągnięcia w dziedzinie nauczania i wychowania w Stanz przeszły oczekiwania nawet samego Pestalozziego. Utwierdziły go w przekonaniu, że wybrał właściwą drogę.
Szczęście nie trwało długo. Zajęcie pomieszczeń zakładu przez wojska położyło kres jego działalności.
Pestalozzi przeniósł się do Burgdorf, gdzie rząd helwecki powierzył mu prowadzenie nowo otwartego zakładu wychowawczego dla dzieci bezdomnych, zlokalizowanego w opuszczonym zamku. Dzięki szerokiej pomocy finansowej rządu otwiera szkołę „normalną” tj. seminarium nauczycielskie oraz szkołę ćwiczeń dla kandydatów na nauczycieli, która z czasem przekształciła się w szkołę średnią.
Dzień pracy w Burgdorfie rozpoczynał ok. 5-6 rano. Zawsze jako rozpoczęcie i zakończenie zajęć prowadził nauki moralne. Jako wychowawca zwracał uwagę na to by dzieci nie przemęczały się nauką. Wszystkie trudniejsze przedmioty jak arytmetyka odbywały się rano łatwiejsze jak śpiew, czy rysunki po południu. Językiem wykładowym był niemiecki i francuski. Podczas lekcji panowała swoboda ruchów można było chodzić, siedzieć lub stać.
Pestalozzi dobrał sobie kilku chętnych i zdolnych nauczycieli i wraz z nimi podjął rozpoczęte prace nad metodyką nauczania początkowego przedmiotów wchodzących w zakres szkoły elementarnej. W wyniku tej współpracy wydano kilka podręczników szkolnych.
1800 r. na zlecenie komisji Towarzystwa Przyjaciół Wychowania opracował memoriał pt. „Metoda”, w której zawarł zarys swojej dydaktyki.
Rok później ukazało się najsłynniejsze z jego dzieł „Jak Gertruda uczy swoje dzieci” będące owocem pracy Pestalozziego z dziećmi.
W wyniku sytuacji politycznej w Szwajcarii Pestalozzi zostaje zmuszony do przeniesienia w 1804 r. zakładu z Burgdorf do Munchenbuchsee. Tam nawiązuje przyjazne stosunki z Fellenbergiem, dzięki czemu dochodzi do połączenia zakładu Munchenbuchsee z Hofwyl.
Współpraca pedagogów nie przebiegała jednak pomyślnie. Po upływie roku Pestalozzi przeniósł zakład do zamku w Yverdon. Oprócz szkoły dla chłopców i seminarium dla nauczycieli utworzył instytut dla dziewcząt. Zwiększyło to liczbę uczniów, która w latach 1807-1812 wynosiła 200 osób. Przyjeżdżali tam nawet cudzoziemcy z Anglii, Francji, Prus, Rosji czy Hiszpanii. W 1812 r. zakład zaczął chylić się ku upadkowi.
Z biegiem lat Pestalozziemu coraz trudniej było panować nad sytuacją. 1824 r. opuścił zakład, który wkrótce upadł.
W ciągu dwudziestu lat prowadzenia tej uczelni Pestalozzi zyskał sławę na całym świecie.
Ostatnie lata życia spędził w Neuhofie. Zmarł 17 lutego 1827 r. pochowany w pobliskim Brugg.
GŁÓWNE IDEE PEDAGOGICZNE
Wychowanie w pojęciu Pestalozziego, to proces wyzwalania klas niższych od utrwalonego im poczucia zależności od możnych, od wpojonego przekonania o własnej słabości moralnej i nieudolności umysłowej. Spełni swoją rolę dopiero wtedy, gdy zapewni dzieciom harmonijny rozwój sił fizycznych i intelektualnych.
Podstawą teorii wychowania Pestalozziego jest „idea organicznego rozwoju”, któremu podlega każdy człowiek. Porównywana często przez pedagoga do wegetacji i wzrostu roślin.
Pestalozzi twierdził, że głównym zadaniem pedagogiki jest odkrycie praw kierujących kształceniem dziecka. Po dłuższych obserwacjach doszedł do przekonania, że o rozwoju każdego człowieka decydują trzy podstawowe siły:
Intelektualna, to rozwijanie zdolności poznawczych dziecka zapewniających umiejętność poruszania się w świecie ludzkim i w świecie przyrody.
Moralna, zmierza do harmonijnej integracji jednostki ze społeczeństwem przy jednoczesnym zachowaniu „naturalnej niewinności” i niezależności.
Fizyczna, jest podstawą zdolności do pracy. Oznacza stwarzanie dziecku odpowiednich warunków do wzrostu i rozrostu, rozwijanie sprawności oraz zapobieganie niebezpieczeństwom zagrażającym życiu lub zdrowiu.
W skrócie nazwał je:
Głowa – zdolność do transgresji ku temu, co istnieje poza światem realnym
Serce – odpowiada za zdolność przeżywania
Ręka – podejmowanie aktywności
By wychowanie przyniosło jednak zamierzony cel wszystkie te siły muszą ze sobą współgrać. Choć muszą działać w harmonii nie każdy z tych organów ma takie samo znaczenie w życiu ludzkim. Pierwszeństwo Pestalozzi nadał sile etycznej człowieka i domagał się podporządkowania jej głowy i serca.
Najwyższym celem człowieka powinien być rozwój osobowości i utrzymanie harmonijnych stosunków ze społeczeństwem.
Podstawę filozofii Pestalozziego nie stanowiły zwartej całości. Formowały się pod wpływem poglądów literackich Locke’a, Leibniza, Wolffa, Rousseau i Kanta.
Natchniony dziełem Rousseau chciał oprzeć wychowanie na zasadach zgodnych z naturalnym rozwojem dziecka. Doszedł do wniosku, że istnieje tylko jedna dobra metoda nauczania.
Ta, która opiera się na niezmiennych prawach natury.
Głównym celem nauczania jest nie podawanie dzieciom wiedzy, ale kształcenie i rozwój funkcji psychicznych. Dzięki tej myśli stał się twórcą „teorii formalnego nauczania”, która przeciwstawiała się biernemu wykładaniu wiedzy przez nauczyciela.
DYDAKTYKA
Pestalozzi przypisywał ogromne znaczenie poglądowości w nauczaniu. Uważał, że już od najmłodszych lat dziecko powinno poznawać jak najwięcej przedmiotów i zjawisk by rozwinąć w sobie spostrzegawczość. Opracował wiele cennych wskazówek jak organizować kierowanie procesem formowania w dzieciach właściwych wyobrażeń i pojęć. Obiekty obserwacji powinny być starannie dobrane. Uczniowie mieli nauczyć się logicznie myśleć przy pomocy analizy i syntezy. Nauczanie początkowe powinno być tak zorganizowane by uczeń przechodząc od elementu do elementu poznawał całość.
Pestalozzi zwracał też uwagę by nauka miała lekki charakter zabawy i była dostosowana do sił i możliwości umysłowych dziecka. Przywiązywał wagę również do tego by nauczanie miało charakter stopniowy od rzeczy bliskich do dalekich, łatwych do trudnych, prostych do złożonych.
Według pedagoga punktem wyjścia do wszelkiego poznania powinno być uświadomienie sobie takich cech przedmiotu, czy zjawisk jak:
Liczba – ujmowanie przedmiotu jako całości,
Kształt – jako rozmiary i proporcje,
Słowo – nazywanie przedmiotu
Do zadań nauczyciela należy, więc nauczyć dziecko spostrzegać i zaznajamiać je z kształtem, zapoznać z zakresem wyrazów i nazw wszystkich poznanych przedmiotów.
PROGRAM NAUCZANIA
Program nauczania szkoły elementarnej Pestalozzi wysnuł z elementów poznania: liczby, kształtu i słowa. Odpowiadać im miała nauka rachunków, geometrii, rysunków i języka. Nauka języka ojczystego poprzedzała inne nauki, ponieważ dziecko powinno wypowiadać się ściśle i z rozmysłem. Łączenie poznawania rzeczy z nauką języka dawało zarówno szybsze jak i trwalsze efekty. Po opanowaniu tej kwestii Pestalozzi dopiero rozpoczynał naukę czytania. Przy przyswajaniu geometrii dzieci początkowo poznawały jej najprostsze formy: linie proste, równoległe, kąty aż do figur geometrycznych. Jako pomocy naukowej Pestalozzi używał kwadratu tzw. „abecadło oglądu i arytmetyki”. Uczył on umiejętności wydawania sądu o kształcie innej figury w stosunku do kwadratu. Towarzysząca geometrii nauka rysowania przygotowywała do nauki pisania. Łączona z nauką rachunków, miała ułatwić poznawanie ułamków w arytmetyce.
Pestalozzi sprzeciwiał się mechanicznemu zapamiętywania liczb. Domagał się od nauczycieli, aby ćwiczyli siły fizyczne równocześnie z ćwiczeniem zmysłów i zdobywaniem wiedzy rozwijali ich zręczność.
W swym programie nauczania Pestalozzi zawarł również różnorodne metody pracy.
Wprowadzając je do procesu wychowania miał na celu wszechstronny rozwój wychowanka.
Chciał wychować ludzi ogólnie wykształconych i rozwiniętych, wyposażonych w różnego rodzaju umiejętności i nawyki przydatne w życiu.
Pestalozzi jak inni naturaliści uważał, że wychowanie towarzyszy człowiekowi od momentu przyjścia na świat. Szczególna rolę w tym wychowaniu przypisał matce.
Edukacja szkolna ma być tylko dopełnieniem, które pomaga w dążeniu do podniesienia warunków materialno - bytowych i stworzenia lepszych perspektyw życiowych.
Pestalozzi odszedł od tradycyjnego rozumienia edukacji, uzupełnił ideę wychowania naturalnego (Rousseau) ideą samodoskonalenia się. Zaproponował wprowadzenie elementu edukacji obywatelskiej. Domagał się upowszechnienia nauczania elementarnego oraz rozszerzenia działań o charakterze opiekuńczym.
W prowadzonych przez siebie zakładach starał się stworzyć warunki zbliżone do obecnych w środowisku rodzinnym.
Działania podjęte przez Pestalozziego oraz bogata refleksja teoretyczna sprawiły, że jest uznawany za jednego z inicjatorów Nowego Wychowania, ojca szkoły ludowej i praojca systemowej opieki nad dzieckiem. Obecnie liczne nawiązania do koncepcji Pestalozziego pojawiają się m.in. w pedagogice naturalistycznej i progresywizmie.
DZIEŁA PESTALOZZIEGO
„Metoda”
Materiał zawierający zarys dydaktyki Pestalozziego.
„Wieczór Pustelnika” 1780 r.
Tu Pestalozzi umieścił swoje doświadczenia wyniesione z Neuhof. W szeregu aforyzmów chciał ukazać podstawowe zasady wychowania. Przedstawia swój pogląd na temat harmonijnego rozwoju zdolności człowieka.
„Lenart i Gertruda” 1781 r.
To realistycznie i żywo napisana powieść zawierająca motywy ludowe. Przedstawia obraz szkoły ludowej różniący się od istniejących wówczas. Wzór szkoły widziany oczami autora.
„Jak Gertruda uczy swoje dzieci” 1801 r.
Przedstawia poglądy Pestalozziego na cele i organizacje wychowania oraz nauczania. Przekazuje swoje pragnienia jak „usunąć źródła nędzy, w jakiej widziałem wokół mnie pogrążony lud” oraz początki poszukiwania formy ułatwiającej proces poznania.
„Łabędzi śpiew” 1826 r.
„Matka i dziecko” 1827 r.
Przedstawione w 34 listach do Anglika, który podczas swojego pobytu w Yverdon prosił Pestalozziego o spisanie „wykładu zasad”. Działo ukazało się kilka miesięcy po śmierci autora. W listach podkreśla ważną rolę matki w kwestiach wychowania. Jednak samo wychowanie dzieci nie da nic, jeżeli nie obdarzymy ich miłością. Podkreśla również, że dla matki „ostateczny cel wychowania …(to) … podniesienie moralnej natury człowieka”
Wiele z jego dzieł pisanych było w formie listu do przyjaciela.
