Ferdydurke

Epoka
Dwudziestolecie międzywojenne:
• kreacjonizm w literaturze (Witkacy, Schulz, Gombrowicz) – tworzenie nowych światów
zamiast realistycznego odtwarzania, obecność groteski,
• pesymistyczny pogląd na cywilizację i kulturę (aż do katastrofizmu),
• nawiązania: Freud, egzystencjaliści (człowiek jest samotny!).
Dzieło
Ferdydurke
Powieść wydana w Warszawie w 1937 r.
Groteska w Ferdydurke
• absurdalność świata przedstawionego, który nie poddaje się logicznej interpretacji,
np. porwanie 30-letniego mężczyzny do szkoły i traktowanie jak ucznia, chłopi zachowujący
się jak psy;
• obecność dziwaczności, karykatury, deformacji, np. przerysowani bohaterowie: Pimko
– Wielki Zdrabniacz, pozornie nowocześni Młodziakowie;
• łączenie sprzeczności: piękna z brzydotą, tragizmu i komizmu, np. śmieszny pojedynek
na miny, którego następstwem jest jednak samobójstwo Syfona;
• parodiowanie konwencji literackich – bezsensowny tytuł czy kończące utwór „Koniec
i bomba/ a kto czytał, ten trąba”, wiele aluzji literackich;
• szczególne traktowanie języka: mieszanie różnych stylów, tworzenie neologizmów itp.
Forma utworu
Chaos i porządek jednocześnie:
• przypominające teksty romantyczne udziwnienie kompozycji, epizodyczność,
• precyzyjny układ treści (trzy części – szkoła, stancja, dwór, połączone z symetrycznie
umieszczonymi fragmentami o Filidorze i Filibercie).
Niejednorodność gatunkowa: powieść, pamiętnik, esej, powiastka filozoficzna,
poemat dygresyjny…
• Różni narratorzy – pierwszoosobowy (Józio i autor), trzecioosobowy.
Bohaterowie
• Józio – trzydziestoletni mężczyzna, przeniesiony siłą do gimnazjum. Próbuje uciec
przed narzucanymi mu formami, ma świadomość zniewolenia.
• Pimko – profesor gimnazjum, jego ideałem jest „upupienie”. Porywa Józia do szkoły.
• Syfon – uczeń gimnazjum, przedstawiciel niewinnych „chłopiąt”, popełnił samobójstwo
po pojedynku na miny.
• Miętus – uczeń gimnazjum, jeden z wyzwolonych „chłopaków”, walczący na miny
z Syfonem. Ucieka z Józiem na wieś; we dworze Hurleckich pragnie zbratać się z parobkiem
(Walkiem).
• Młodziakowie – zdemaskowani przez Józia inteligenci udający nowoczesność, w rzeczywistości
obłudni i drobnomieszczańscy. Rodzice nowoczesnej pensjonarki Zuty –
uosobienia witalności i erotyzmu.
• Hurleccy – wujostwo Józia, właściciele majątku w Bolimowie. Konserwatywna rodzina
podkreślająca różnice między państwem a chamstwem.
Ferdydurke jako
powieść o…
• zniewoleniu człowieka
przez Formę,
• destrukcyjnym wpływie
kultury na jednostkę (ciągłe
poczucie niższości!),
• niedojrzałości,
• polskim społeczeństwie
międzywojennym (satyra
na konserwatywne ziemiaństwo
i inteligencję,
która pozuje na nowoczesność),
• szkole, która utrzymuje
w niedojrzałości („upupia”),
• miłości będącej kolejnym
społecznym schematem,
• literaturze stanowiącej źródło
powtarzanych setki
razy form,
• nieautentyczności tkwiącej
w języku.
Autor
Witold Gombrowicz
(1904 – 1969)
• pochodził z rodziny ziemiańskiej,
• studiował prawo w Warszawie,
filozofię i ekonomię w Paryżu,
• w sierpniu 1939 roku wyjechał
do Argentyny, do Europy wrócił
w 1963 ( stypendium Fundacji
Forda),
• od 1964 roku mieszkał we Francji
(zmarł w Vence koło Nicei).
Najważniejsze utwory:
• powieści: Ferdydurke (1937),
Trans-Atlantyk (1953 – Paryż),
Pornografia (1960), Kosmos
(1965),
• opowiadania: powiadania: Pamiętnik z okresu
dojrzewania (1933), Bakakaj
(1957),
• dramaty: Ślub (1953), Iwona,
księżniczka Burgunda (1958),
Operetka (1966),
• dzienniki z lat 1953 – 1969
(wydane w czterech tomach).
Za co punkty?
• Za wiedzę o pojęciu Formy
• Za rozsądne używanie terminu
„kreacjonizm”
• Za dostrzeżenie roli groteski
• Za skojarzenia z psychoanalizą i
egzystencjalizmem
Konteksty
• Boska komedia Dantego (wędrówka
Józia),
• Gargantua i Pantagruel Rabelais’go
(przejawy groteski, język),
• Kandyd Woltera (motyw wędrówki
i powiastka filozoficzna
jako gatunek),
• Pan Tadeusz Mickiewicza (Zosia,
dwór szlachecki),
• W poszukiwaniu straconego czasu
Prousta (początek Ferdydurke
– parodią przebudzenia Marcela
z pierwszego tomu dzieła
Prousta),
• poezja romantyczna (jako przedmiot
parodii).
Słowa klucze
• „Pupa” (upupienie) – narzucona
niedojrzałość.
• „Łydka” – nowoczesność, swoboda
obyczajowa, erotyzm.
• „Gęba” – narzucona przez społeczeństwo
maska, przypisany
człowiekowi stereotyp.