Bioróżnorodność i sposoby jej ochrony na terenie Małopolski

Różnorodność biologiczna (ang. biodiversity) = różnorodność gatunkowa, bioróżnorodność - nie jest sumą wszystkich ekosystemów, gatunków i ras zwierząt, roślin dziko żyjących i udomowionych, lecz jest cechą określającą zróżnicowanie między tymi taksonami i w ich obrębie. Inny charakter ma pojęcie zasoby biologiczne, które oznacza tylko użytkowane przez ludzi elementy składające się na różnorodność biologiczną. Do utrzymania warunków życia społeczeństw i stworzenia im szansy rozwoju różnorodność biologiczna jest tak samo niezbędna jak woda i powietrze. Aby zachować różnorodność biologiczną oraz skutecznie zabezpieczyć dziedzictwo przyrody i dokonania naszych przodków w dziedzinie uprawy roślin i hodowli zwierząt, społeczność międzynarodowa uchwaliła „Konwencję o różnorodności biologicznej” i wprowadza ją w życie. Różnorodność biologiczna polskiej przyrody jest także relatywnie wysoka w skali europejskiej. Wynika to między innymi ze zróżnicowania typów krajobrazu (morski, pojezierny, górski) oraz zachowania się ich w dobrym stanie, zwłaszcza we wschodniej części kraju.

Ochrona różnorodności biologicznej

Odbywa się na 3 poziomach: genetycznym, gatunkowym i ekologicznym. W populacji występują geny powodujące, że osobniki danego gatunku różnią się między sobą pod względem genetycznym, a stąd także anat., fizjol. i in.; genet. zmienność organizmów zapewnia trwanie gatunkowe w przypadku zmian środowiskowych, podczas których różne osobniki mają mniejszą lub większą szansę przeżycia; jeżeli liczba osobników w populacji zmniejsza się drastycznie, wówczas może się zdarzyć, że zginie osobnik będący jedynym posiadaczem jakiegoś genu, zanim zdąży go przekazać potomstwu; wówczas populacja straci gen bezpowrotnie, a jeżeli jest to także jedyna populacja danego gat., gen ten niknie z biol. zasobów Ziemi; jednocześnie zmaleje różnorodność genet. populacji — stanie się ona mniej odporna na zmiany pojawiające się w środowisku.

W Małopolsce spotkać można ginące taksony dzikich i hodowlanych roślin i zwierząt, które w bliskiej przyszłości znikną z powierzchni ziemi i pamięci ludzi. Gdzieniegdzie spotkać można jeszcze stare gatunki, odmiany, ekotypy czy populacje miejscowe roślin uprawnych, które w najwyższym stopniu należy ochronić od zagłady. Środowisko przyrodnicze Województwo Małopolskie charakteryzuje różnorodność rzeźby terenu, budowy geologicznej, warunków klimatycznych, hydrologicznych i glebowych. Stwarza to dogodne warunki bytowania dla wielu gatunków roślin, zwierząt i grzybów o różnorodnych wymaganiach siedliskowych i decyduje o dużej, rzadko spotykanej w skali kraju różnorodności biologicznej.
Celem naszych działań jest ochrona bioróżnorodności na obszarach wiejskich w Małopolsce. Chociaż wiele gatunków skazanych jest w miejscu występowania na wymarcie, to można je chronić poprzez rozmnożenie i uprawę w sprzyjających mentalnie warunkach, jak też zastosowanie właściwych zabiegów protekcyjnych w stosunku do dzikiej fauny.

Powyższy cel można osiągnąć poprzez realizację następujących zadań:
- zinwentaryzowanie istniejących zasobów flory i fauny w terenie przy aktywnym udziale lokalnej społeczności (liderzy lokalni, rolnicy, uczniowie szkół rolniczych i podstawowych, władze gmin i wsi)
- rozmnożenie pozyskanego materiału
- wdrożenie i upowszechnienie rozmnożonego materiału
- niezbędnym elementem służącym ochronie bioróżnorodności jest pozytywne nastawienie społeczności lokalnej do prezentowanych zagadnień. Podjęcie działań edukacyjnych w szkołach i wśród rolników (prelekcje, warsztaty itd.) ma uświadomić wartości lokalnego bogactwa i zmienić postawy, jak również nauczyć stosowania metod protekcyjnych w stosunku do zwierząt

Formy ochrony przyrody w Województwie Małopolskim.
Powierzchnia województwa małopolskiego - 1 514 410, 00 ha. Łączna powierzchnia obszarów objętych prawną ochroną przyrody na terenie województwa małopolskiego wynosi 932 038,8 ha, co stanowi 59,88% powierzchni województwa. Obiekty prawnie chronione to: parki narodowe, rezerwaty przyrody i parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i stanowiska dokumentacyjne, obszary NATURA 2000 oraz strefy ochronne wokół miejsc gniazdowania.

Tabela 1. Formy ochrony przyrody

Powierzchnia województwa małopolskiego - 1 514 410,00 ha

1) uwzględniono Magurski Park Narodowy i jego powierzchnię położoną na obszarze województwa małopolskiego,
2) 4 obszary chronionego krajobrazu położone są na obszarze dwóch województw
3) 3 parki krajobrazowe położone są na obszarze dwóch województw
TPN - Tatrzański Park Narodowy
GPN - Gorczański Park Narodowy
Źródło: Wojewódzki Konserwator Przyrody

Parki Narodowe

Jest to obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi o powierzchni nie mniejszej niż 1000h, na którym ochronie podlega cala przyroda i walory krajobrazowe. Parków Narodowych obecnie mamy w Polsce 23. W województwie Małopolskim największym parkiem narodowym (obszarowo) jest Tatrzański Park Narodowy o powierzchni 21 164, a najmniejszym Ojcowski Park Narodowy o powierzchni 2 146. W województwie małopolskim ścisła ochrona objęte jest 46,3% całkowitej powierzchni parków narodowych województwa, co wskazuje na wyjątkowe bogactwo przyrodnicze tego rejonu kraju oraz najwyższą jego wartość. Największy udział powierzchni znajdującej się pod ochroną ścisłą w ogólnej powierzchni parku wykazują: Tatrzański PN – 54,4% oraz Gorczański PN – 51,4% powierzchni. Na terenie województwa małopolskiego łączna powierzchnia zajęta przez parki narodowe wynosi 38 118 ha powierzchni. Stanowi to 12,1% ogółu powierzchni wszystkich parków narodowych w kraju.

Tabela 2. Parki narodowe w województwie małopolskim- stan na 31.12.2004 r.

Źródło: Wojewódzki Konserwator Przyrody

Parki Krajobrazowe

Są to tereny, które cechują olbrzymie walory przyrodnicze, krajobrazowe i etnograficzne, a istotnym celem funkcjonowania parku jest ich zachowanie i pielęgnowanie. Jest możliwe prawo gospodarki rolnej i przemysłowej. Łączna powierzchnia 11 parków krajobrazowych na terenie województwa małopolskiego wynosi 177 954,4 ha, czyli ok. 11,7% obszaru województwa. Rozrzucone są na terenie całego województwa, od południowego zachodu (Park Beskidu Małego, w dużej części leżący także na obszarze województwa śląskiego) przez zachodnią i północno-centralną część regionu (Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych, czyli Parki "Orlich Gniazd", Bielańsko-Tyniecki, Dłubniański, "Dolinki Krakowskie", Rudniański, Tenczyński) aż po wschodnią (Zespół Parków Krajobrazowych Pogórza obejmujący Parki: Ciężkowicko-Rożnowski, Wiśnicko-Lipnicki, Pasma Brzanki) i południowo-wschodnią (jeden z największych w Polsce Popradzki Park Krajobrazowy). Parki te są tak różne, jak różnorodna jest Małopolska.

Tabela 4. Parki krajobrazowe (stan na 31.12.2004 r.)

* - częściowo w województwie śląskim, ** - częściowo w województwie podkarpackim
Źródło: Wojewódzki Konserwator Przyrody

Rezerwaty Przyrody

obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi."
Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki:
- fauna
- flora
- twory przyrody nieożywionej
Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony. Dotychczas na terenie województwa małopolskiego utworzono 84 rezerwaty przyrody. Zajmują one 3 024 ha, co stanowi niewiele ponad 0,19% powierzchni całego województwa (ok. 1,6% powierzchni wszystkich rezerwatów w kraju).

Według najnowszej klasyfikacji rezerwaty możemy podzielić na:
- leśne – chroniące fragmenty naturalnych lasów, drzewa na granicy zasięgu itp.
- wodne – chroniące rzeki, jeziora, fragmenty morza wraz z florą i fauną
- stepowe – chroniące murawy kserotermiczne (ciepłolubne)
- słonoroślowe – chroniące zbiorowiska roślin słonolubnych
- faunistyczne – chroniące miejsca występowania populacji rzadkich zwierząt
- florystyczne – chroniące siedliska występowania rzadkich roślin
- torfowiskowe – chroniące nie zmeliorowane torfowiska
- przyrody nieożywionej – chroniące grupy skał, zjawiska krasowe np. jaskinie, wydmy i inne utwory geologiczne
- krajobrazowe – chroniące unikalny krajobraz przyrodniczy i kulturowy (zabytki)

Niektóre z rezerwatów posiadają wyznaczoną otulinę mającą zabezpieczyć teren rezerwatu przed negatywnymi oddziaływaniami czynników zewnętrznych, np. podziemny rezerwat „Groty Kryształowe” posiada otulinę zarówno podziemną, jak i na powierzchni terenu

Tabela 3. Rezerwaty przyrody

Rodzaj rezerwatu: Fl - florystyczny, Fn - faunistyczny, G - geologiczny, K - krajobrazowy, L - leśny, Ł- łąkowy,
N - przyrody nieożywionej,), St - stepowy, T – torfowiskowy.
Źródło: Wojewódzki Konserwator Przyrody

Obszary Chronionego Krajobrazu

Jest formą ochrony przyrody. Obszary takie zajmują rozleglejsze tereny niż parki krajobrazowe i obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska. Powinny to być tereny o wysokich walorach rekreacyjnych, wykorzystywane do turystyki i wypoczynku. Warto wspomnieć, że obszary chronionego krajobrazu bardzo często spełniają również rolę korytarzy ekologicznych czyli tras poprzez które mogą się przemieszczać np. duże ssaki. Na terenie województwa małopolskiego obszary te obejmują wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych typach ekosystemów (wartościowe w szczególności ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne) i podlegające zagospodarowaniu w sposób zapewniający uzyskanie pożądanego stanu równowagi w przyrodzie. Stosunkowo bardzo duży obszar województwa objęty tą formą ochrony, wynika z faktu, iż cały obszar byłego województwa nowosądeckiego, to obszar chronionego krajobrazu.

Obszary chronionego krajobrazu (stan na 31.12.2004 r.)

Źródło: Wojewódzki Konserwator Przyrody

Pozostałe Formy Ochrony

Pomnikami przyrody- są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzew, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. erratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. - źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp. W województwie małopolskim 1 823 obiekty objęte są ochroną w formie pomników przyrody, 25 obiektów jako użytki ekologiczne, 53 jako stanowiska dokumentacyjne, 3 jako zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz wyznaczono 52 strefy ochronne wokół miejsc gniazdowania chronionych gatunków ptaków. Najwięcej pomników przyrody jest w powiecie krakowskim (438), najmniej w tatrzańskim (18). Użytki ekologiczne wykazują znaczne zróżnicowanie wielkości od 0,12 ha do 683,91 ha.

Tabela 6. Użytki ekologiczne (stan na 31.12.2004 r.)

Źródło: Wojewódzki Konserwator Przyrody

Tabela 7. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (stan na 31.12.2004 r.)
Lp. Nazwa Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego Gmina Powierzchnia [ha] Data utworzenia
1 Wyspa Grodzisko Gródek n/Dunajcem 4,00 1995
2 Lubinka Pleśna 6,80 1997
3 Dolina Rzeki Soły m. Oświęcim 93,75 1998
Razem 104,55
Źródło: Wojewódzki Konserwator Przyrody

Obszary Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000

1 maja 2004 roku Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Wśród zobowiązań podpisanych przez Polskę w Traktacie Akcesyjnym umieszczono zapis dotyczący utworzenia na naszym terytorium Europejskiej Sieci Natura 2000. Najistotniejsze dyrektywy, które są wiążące dla Polski w zakresie ochrony przyrody to:
- Dyrektywa w sprawie ochrony dzikich ptaków, zwana dyrektywą ptasią (79/409/EWG).
Dyrektywa Ptasia nakazuje ochronę wszystkich gatunków ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim na terytorium europejskim państw członkowskich. Ustala ona zasady ochrony, gospodarowania i regulowania liczebności tych gatunków i podaje zasady dopuszczalnego ich wykorzystania. Kluczowy, z punktu widzenia ochrony obszarowej, jest zapis art. 4 dyrektywy, który nakłada obowiązek ochrony siedlisk gatunków wymienionych w zał. I dyrektywy, poprzez wyznaczenie ich jako obszarów specjalnej ochrony (OSO).
- Dyrektywa w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zwana Dyrektywą Siedliskową (92/43/EWG).

Dyrektywa ta wskazuje:
o typy siedlisk przyrodniczych (załącznik I) oraz gatunki zwierząt i roślin (załącznik II), dla ochrony których państwa członkowskie zobowiązane są wyznaczyć specjalne obszary ochrony (SOO),
o gatunki zwierząt i roślin, które państwa członkowskie zobowiązane są objąć ochroną ścisłą (załącznik IV),
o gatunki zwierząt i roślin, które są przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, ale mogą podlegać gospodarczemu użytkowaniu (załącznik V).

Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje dwa typy obiektów: obszary specjalne ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk. W ich granicach mogą znajdować się w całości lub części inne formy ochrony np: parki narodowe, rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu, pomnik przyrody. Obszary te funkcjonują w oparciu o specjalnie przygotowane dla nich plany ochrony uwzględniające potencjalne zagrożenia i wytyczające racjonalne gospodarowanie mające zachować ich walory przyrodnicze. Celem funkcjonowania obszarów jest stworzenie systemu chronionych terenów o wysokich walorach przyrodniczych w celu zachowania jak największej bioróżnorodności.

Obszary specjalnej ochrony (OSO)
Nr Nazwa Powierzchnia [ha] Gatunki kwalifikujące Status ochronny
1. Gorce PLB120001 7 248,6 Dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł zielonosiwy, głuszec, jarząbek, muchołówka mała, puchacz, puszczyk uralski, sóweczka Gorczański Park Narodowy
2. Puszcza Niepołomicka PLB120002 11 879,0 Muchołówka białoszyja, puszczyk uralski
3. Tatry PLC120001 21 069 Cietrzew, dzięcioł trójpalczasty, głuszec, mornel, orzeł przedni, podróżniczek, puchacz, sokół wędrowny, sóweczka Tatrzański Park Narodowy
Źródło: Wojewódzki Konserwator Przyrody

Specjalne Obszary Ochrony (SOO) - zaproponowane zgodnie z Dyrektywą Siedliskową Rady Europy 92/43/EWG zajmują powierzchnię 42 301,8 ha, tj. 2,8% obszaru województwa.

Projektowane Specjalne Obszary Ochrony (SOO) - kwiecień 2004 rok
Nr Nazwa Powierzchnia [ha] Motywacja Status ochronny
Różnorodność Siedliska z zał. I Zwierzęta z zał. II Rośliny z zał. II
1. Babia Góra PLH120001 3 442,4 12 typów siedlisk 7 gatunków Bór górnoreglowy, żyzne buczyny, jaworzyny na stokach, górska jaworzyna, krzemianowe ściany skalne Ryś, nadobnica alpejska Babiogórski Park Narodowy
2. Czarna Orawa PLH120002 37,10 Ryby: głowacz białopłetwy, kiełb Kesslera, koza, minóg strumieniowy, minóg ukraiński Obszar chronionego krajobrazu woj. nowosądeckiego
3. Dolinki Jurajskie PLH120005 916,2 7 typów siedlisk 9 gatunków Kwaśne, żyzne i ciepłolubne buczyny, wapienne ściany skalne, murawy kserotermiczne Podkowiec mały, podkowiec duży, nocek Bechsteina, nocek orzęsiony, nocek łydkowłosy Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych
4. Lipówka PLH120010 25,7 2 typy siedlisk 9 gatunków Grąd środkowoeuropejski, lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe Nocek duży, traszka grzebieniasta, kumak nizinny Rezerwat przyrody
5. Jaroszowiec PLH120006 537,8 6 typów siedlisk 3 typy buczyn, wapienne ściany skalne, murawy kserotermiczne 3 projektowane rezerwaty
6. Kalina - Lisiniec PLH120007 3,0 Murawy kserotermiczne Obuwik pospolity Projektowany rezerwat
7. Koło Grobli PLH120008 623,2 Lasy łęgowe, starorzecza Kozioróg dębosz, pachnica dębowa, kumak nizinny, traszka grzebiebiasta Rezerwat Przyrody Wiślisko Kobyle, Koło
8. Ostoja Magurska PLH180004 19 439,0 11 typów siedlisk Żyzne buczyny, górskie murawy bliźniaczkowe, jaworzyny, lasy łęgowe Niedźwiedź, ryś, wilk, pachnica dębowa, nadobnica alpejska Część Magurskiego Parku Narodowego
9. Dolina Prądnika PLH120004 2 146,0 11 typów siedlisk, 14 gatunków Żyzne buczyny, murawy kserotermiczne, łąki kośne, wapienne ściany skalne, źródliska wapienne, jaskinie 7 gatunków nietoperzy (podkowiec mały, nocek Bechsteina, nocek orzęsiony, nocek łydkowłosy), pachnica dębowa Obuwik, podejźrzon pojedynczy Ojcowski Park Narodowy
10. Pieniny PLH120013 2 346,0 16 typów siedlisk 21 gatunków Murawy kserotermiczne, murawy nawapienne, wapienne ściany skalne, ciepłolubne buczyny, jaworzyny na stokach, łąki kośne Nadobnica alpejska, jelonek rogacz, poczwarkówka zwężona, kumak górski, traszka grzebieniasta, głowacica, koza, różanka Bezlist okrywkowy, sierpowiec błyszczący Pieniński Park Narodowy
11. Madohora PLH240002 71,8 3 siedliska Żyzne i kwaśne buczyny, bory górnoreglowe Część rezerwatu przyrody
12. Pustynia Błędowska PLH120014 2 006,8 Wydmy śródlądowe, suche murawy napiaskowe Użytek ekologiczny, obszar Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych
13. Diable Skały PLH120003 16,1 Zimowisko podkowca małego Rezerwat przyrody
14. Kostrza PLH1200009 38,6 Jaworzyny na stokach, żyzne buczyny Rezerwat przyrody
15. Michałowiec PLH120011 12,1 Ciepłolubne buczyny storczykowe Obuwik pospolity Rezerwat przyrody
16. Na Policy PLH120012 72,6 Bór górnoreglowy Rezerwat przyrody
17. Wały PLH120017 5,8 Murawy kserotermiczne bogate w storczyki Rezerwat przyrody
18. Sterczów - Ścianka PLH120015 6,3 Murawa kserotermiczna z bogatymi stanowiskami storczyków Obuwik pospolity Rezerwat przyrody
19. Tatry PLC120001 21 207,2 24 typy siedlisk 9 gatunków Wysokogórskie borówczyska bażynowe, górskie murawy bliźniczkowe, wysokogórskie murawy nawapienne, pionierskie murawy na skałach krzemianowych, piargi i gołoborza wapienne i krzemianowe, jaworzyny na stokach, górskie jaworzyny ziołoroślowe, żyzne buczyny Niedźwiedź, ryś Tatrzański Park Narodowy
20. Torfowiska Orawsko - Nowotarskie PLH120016 7 363,4 Torfowiska wysokie i przejściowe, bory i lasy bagienne Obszar chronionego krajobrazu województwa nowosądeckiego
Źródło: Wojewódzki Konserwator Przyrody

Ochrona Gatunkowa

Ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko wystęujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących, edemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Oznacza to, że nawet do pojedynczych egzemplarzy odnoszą się m.in. następujące zakazy:
- zrywania, niszczenia, uszkadzania
- dokonywania zmian stosunków wodnych, niszczenia ściółki i gleby
- pozyskiwania, zbioru, posiadania, sprzedaży całych roślin lub ich części
- wywożenia i wwożenia na teren kraju
W województwie małopolskim występuje szereg cennych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, które są prawnie chronione, jak również znajdują się stanowiska występowania wielu gatunków roślin i zwierząt, w różnym stopniu zagrożone w swojej egzystencji, a o których informuje „Czerwona księga roślin” (2001) oraz „Czerwona księga zwierząt” (2000). Są to niejednokrotnie jedyne lub jedne z kilku stanowisk w Polsce, jak stanowisko fiołka bagiennego, pierwiosnki omączonej, czy kosaćca bezlistnego. Obecność na terenie województwa zróżnicowanych elementów rzeźby, gleby i warunków klimatycznych, sprzyja różnorodności siedliskowej w środowisku. Występują tu liczne siedliska podlegające ochronie prawnej z mocy rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie określonych rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. Nr 92/2001, poz. 1029).
Na terenie województwa znajdują się stanowiska gatunków endemicznych zwierząt, a także m.in. jedyne na terenie kraju stanowiska występowania niektórych gatunków bezkręgowców i zwierząt kręgowych. Dotyczy to zarówno przedstawicieli np. specyficznej fauny jaskiń, wód i terenów podmokłych, jak i fauny terenów wysokogórskich - alpejskich, m.in. niektórych gatunków ptaków i ssaków. Na obszarze województwa małopolskiego występuje większość krajowych gatunków płazów i gadów. Liczne obserwacje wskazują na wyraźne zmniejszanie się liczebności populacji niektórych z nich. Dotyczy to w szczególności: kumaka nizinnego, traszki grzebieniastej, ropuchy szarej i żaby trawnej. Skrajnie zagrożone są w naszym województwie izolowane stanowiska węża eskulapa.

Ochronę Gatunkową Roślin.
Możemy podzielić na ochronę:
- ścisłą – całkowity zakaz pozyskania ze środowiska, z wymienieniem gatunków wymagających ochrony czynnej czyli aktywnej np. wycinania drzew w celu nie dopuszczenia do zacienienia
- częściową – pozyskiwanie może odbywać się tylko na podstawie zezwoleń w określonym miejscu i ilości

Ochrona Gatunkowa Zwierząt

Ma na celu zabezpieczenie rzadkich i ginących gatunków wraz z ich miejscami występowania. Wobec zwierząt objętych ochroną gatunkową zabrania się m.in.:
- zabijania, chwytania, okaleczania, przetrzymywania żywych lub martwych (spreparowanych),
- niszczenia gniazd i jaj,
- niszczenia siedlisk i ostoi
- niszczenia mrowisk, legowisk, nor, żeremi, tam i innych schronień (np. skrzynek lęgowych)
- umyślnego płoszenia i niepokojenia

Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy.
Tworzy się dla zachowania wartości estetycznych i widokowych krajobrazu miejsc związanych z działalnością człowieka, a posiadających walory przyrodnicze. Chodzi tutaj szczególnie o miejsca, gdzie harmonijnie współistnieją między sobą obiekty kulturowe i przyroda, nawet jeśli są to miejsca znacznie przekształcone przez człowieka. Mogą to być miejsca kultu, stare cmentarze itp.

Najważniejsze problemy ochrony przyrody i krajobrazu:
- Labilność i niekompletność uregulowań prawnych ustanawiających formy ochrony
- Wątpliwa wartość przyrodnicza typu obszaru chronionego - Obszar Chronionego Krajobrazu.
- Brak zatwierdzonych planów ochrony dla parków narodowych krajobrazowych, rezerwatów przyrody oraz ostoi ptasich Natura 2000.
- Brak inwentaryzacji przyrodniczej województwa małopolskiego w stosunku do gatunków chronionych, zagrożonych wyginięciem, oraz gatunków i siedlisk, których dotyczą Dyrektywa
Siedliskowa oraz Dyrektywa Ptasia oraz brak bazy danych obszarów i obiektów chronionych dla całego województwa umożliwiającej wymianę informacji i aktualizacje danych.
- Brak dokumentacji w celu objęcia ochroną na obszarze województwa małopolskiego stanowisk geologicznych promowanych na listę europejską GEOSITES.
- Brak strategii zrównoważonego rozwoju turystyki na obszarach chronionych.
- Nieprzestrzeganie wymagań ochrony przyrody przez funkcjonujące obiekty turystyczne i rekreacyjne oraz w trakcie realizowanych procesów inwestycyjnych, jak również prowadzonej działalności rolniczej.
- Niedostateczna ochrona węzłów i korytarzy ekologicznych.
- Nadmierne obciążenie parków narodowych ruchem rekreacyjno-turystycznego, w tym motoryzacyjnym.
- Brak stref ochronnych dla gatunków podlegających ochronie strefowej.
- Zagrożenie rodzimych gatunków roślin i zwierząt przez obce gatunki.
- Tworzenie nowych oraz modyfikacje i utrzymanie istniejących ścieżek edukacyjno-dydaktycznych.
- Niewystarczające środki na ochronę przyrody w województwie.

Stanowisko dokumentacyjne.
Tą formą ochrony otacza się obiekty które na pierwszy rzut oka mogą być niepozorne i nie prezentować szczególnych walorów estetycznych. Mogą to być kamieniołomy, stare wyrobiska, uskoki, ściany skalne itp. Ich zadaniem jest dokumentowanie świadectw przeszłości geologicznej. Często są one wykorzystywane do zadań dydaktycznych.

Użytki Ekologiczne.
Są niewielkimi obszarowo formami ochrony przyrody chroniącymi pozostałości ekosystemów. Najczęściej są to starorzecza, śródpolne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, torfowiska, wychodnie skalne, skarpy. Często uzasadnieniem utworzenia użytku ekologicznego jest rola takiego niewielkiego ekosystemu dla lokalne populacji zwierząt np. jest to miejsce rozrodu płazów lub roślin np. miejsce liczniejszego występowania grążela żółtego. Mogą one zazwyczaj być użytkowane przez ludzi np. wędkarzy, jednak zabezpiecza się je przed dewastacją. Użytki ekologiczne mogą funkcjonować na obszarze parku krajobrazowego i obszaru chronionego krajobrazu.

Ostoje przyrody CORINE
Niektóre obszary w województwie, o wybitnych walorach przyrodniczych, i wyjątkowym znaczeniu dla przemieszczania się flory i fauny, dotychczas nie objęte prawną ochroną przyrody, włączane są w systemy lub sieci obszarów przyrodniczych, ważnych zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej. Należą do nich ostoje przyrody CORINE i obszary ECONET.
W międzynarodowym programie CORINE Biotopes, w oparciu o zbiór danych o biotopach, czyli miejscu życia gatunku, wyznaczono przestrzenny zasięg ostoi przyrodniczych. Aby miejsce występowania gatunku lub siedliska stało się ostoją CORINE powinno posiadać znaczenie europejskie, czyli spełnić warunki określone w programie CORINE biotopes [Ostoje przyrody w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. Dyduch - Falniowska A., Kaźmierczakowa R., Makomaska - Juchniewicz M., Perzanowska - Sucharska J., Zając K. 1999]
Ostoje przyrodnicze CORINE są źródłem informacji dla wyznaczenia potencjalnych elementów europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Wyznaczone ostoje przyrody CORINE różnią się między sobą m.in. wielkością, zależnie od wymagań ekologicznych gatunku lub siedliska będącego kryterium typowania. Niekiedy na obszarze dużej ostoi typowanej np. dla zwierząt wymagających znacznej przestrzeni, usytuowana jest mniejsza ostoja wyznaczona np. dla roślin naczyniowych. Wówczas ostoja większa jest ostoją kompleksową, a mniejsza - ostoją cząstkow.

Tabela 10. Wykaz ostoi przyrodniczych CORINE w województwie
Lp. Nazwa ostoi Rodzaj ostoi Powierzchnia [ ha] Typ Motywy Siedliska kluczowe Natura 2000
gatunki siedliska
1. JURA KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKA K 268674 R, G, M, L H, F, Z, Fn, Gm, K 3 F, O, R, A, G, P, S 3
a) Dolinki Jurajskie C 691 G, L, M H, Fn, Z, K 1 O, A, G, P, S 2
b) Okolice Liszek, Kryspinowa, Mnikowa C 90 G, R, L, 7 N, K ? O, S 1
c) Bielany - Tyniec C 1300 M, R, Z, G F, Fn, Gm, K 1 F, O, A, G, S 2
d) Michałowiec C 13 L F ? F 1
e) Jaskinia Koziarnia C G Gm, Ap ? ? 1
f) Dolina Prądnika w Ojcowie C 1892 G, L, M H, F, Z, Fn, K, Gm 1 F, O, A, G, P, S 3
g) Jaskinia Nietoperzowa C G N, Gm, Ap 1 S 1
h) Jaskinia Racławicka c G N, Gm 1 S 1
i) Jaskinia Ciemna c G N, Ap 1 S 1
j) Jaskinia Maszycka c G Gm, Ap 1
k) Jaskinia Mamutowa c G Gm, Ap 1
l) Jaskinia pod Bukami
i Sztolnia w Czernej c G, Z N 1 S 1
2. Lisiniec O 3 M F, Z 1 F 1
3. Wały O 6 M, L F, Z F 1
4. Sterczów - Ścianka O 6 L, M F F 1
5. Jadowniki Mokre O 683 W H, F 1 1
6. Starorzecze Nieprawie O 10 W, T F 1 1
7. Okolice Świniar O 10 W, T F 1
8. Puszcza Niepołomicka K 11928 L, M, W Fn, K 1 O, A, G, P, S 1
a) Puszcza Niepołomicka
– Północ C 2632 L, M, W H, Fn 1 O, A, G, P, S 1
9. Łąki Cerekiew - Bratucice O 561 M P P
10. Żaki O 17 L N 1 S
11. Stawy w Przyrębie i Spytkowicach O 2242 W, T, M F, P 1 F, A, P 1
12. Łączany O 243 W P P
13. Kopalnia Soli w Wieliczce O 1 Z Gm
14. Dolina Skawy O 859 W, M, L Fn P, S 1
15. Potok Cedron O 1100 W, L R S
16. Potok Kleczanka O 781 W, L R, S S
17. Uroczysko Wróblowice O 87 L, M, W F, O, Gm 1 O, A, G 1
18. Klasztor w Kalwarii Zebrzydowskiej O Z N S
19. Kościół św. Macieja w Andrychowie O Z N
20. Jaskinia Mysiorowa Jama O G N 1 S 1
21. Pogórze Ciężkowickie K 18230 L, M, R, G Fn, Gm, K O, G, P 1
a) Skamieniałe Miasto C 15 G, L Gm, K 1
22. Beskid Mały * O 13574 L, M P, K 1 A, P 1
23. Diable Skały O 16 G, L N , Gm 1 S 1
24. Babia Góra i Pasmo Policy O 7397 G, L, M H, F, Z, Fn, K 1 O, A, P, S 2
25. Beskid Niski ** K 121457 L, R, M, W H, Fn, Gm, K 2 O, A, G, P, S 3
a) Kornuty C 12 G, L, M O, N, Gm 1 O, S 1
26. Gorce K 12376 L, G, M H, F, Z, Fn. K 3 P, S 3
a) Dolina Kamienicy C 2457 L, W, M H, F, Z, Fn 2 P, S 2
b) Dolina Łopusznej C 801 L, G, W R 1 P, S 1
27. Czarna Orawa O 6 W O R
28. Jeziorka Zawadowskie O 1 W, L H, Z, P 1
29. Torfowiska Orawsko-Nowotarskie K 7038 T, L H, O 3 A, P 3
a) Puścizna Rękowiańska C 557 T H 1 1
b) Puścizna Mała C 75 T H 1 1
c) Torfowisko Długopolskie C 30 T, L H 1 1
d) Młaka Brzeżek C 62 T H 1 1
e) Bór na Czerwonem C 50 T, L H, F 2 2
f) Puścizna Wielka C 517 T, L H, O 1 1
g) Jasiowska Puścizna C 78 T, L H 1 1
h) Bór Bagienny w Chyżnem C 90 L H, Z 1 1
i) Puścizna Przybojec C 13 T H 1 1
30. Góra Wżar O 5 G 1
31. Radziejowa O 17117 L, M H, F, Fn 1 S 1
32. Pieniński Pas Skałkowy K 6341 G, M, L, W H, Z, Fn, Gm, K 2 F, O, R, A, P, S 3
a) Pieniny Centralne C 2330 G, L, M F, Z, Fn, K 2 F, O, R, A, P, S 3
b) Przełom Dunajca C 90 W, G, M R, Gm, K 1 R 2
c) Zamek Czorsztyn C 11 Z, M, G F, Gm 1
d) Jaskinia w Ociemnem C G N 1 S 1
e) Wąwóz Homole C 59 G, M, L Gm, K 1 P 1
f) Wysokie Skałki C 11 M, L, G H, F 1 P 1
g) Biała Woda C 40 G, W, M F, Gm 1
33. Skałka Rogoźnicka O 1 G, M Gm 1
34. Młaka nad Jaworkami O 1 T F
35. Pasmo Jaworzyny O 9783 L, M Z, S, K 1 S 2
36. Gubałówka O 1465 L, M, T, R F 1 S 1
37. Tatry K 19319 G, L, M, W H, F, Z, Fn, Gm, K 3 F, O, A, P, S 3
a) Tatry Zachodnie C 12421 G, M, L H, F, Z, Fn, Gm, K 3 F, O, A, P, S 3
b) Tatry Wysokie C 6898 G, L, M, W H, F, Z, Fn, Gm, K 3 P, S 3
c) Kocioł Morskiego Oka C 106 G, M, W H, F, Z, O, Gm, K 3 2
d) Siwiańskie Turnie C 5 G, M, L F, P 1 F, P 1
e) Wąwóz Koryciska C 15 G, M, L, W F, Gm 1 1
f) Dolina Strążyska C 450 G, M, L, W H, F, Gm 1 F, P 2
g) Jaskinia Kalacka C G N, Gm 1 1
h) Jaskinia Naciekowa C G N, Gm 1 S 1
i) Jaskinia Zimna C G N, Gm 1 S 1
j) Szczelina Chochołowska C G N, Gm 1 1
k) Kominy Tylkowe C 70 G, M, L F, P, Gm 1 P, S 1
l) Jaskinia Mylna C G N, Gm 1 1
ł) Czerwone Wierchy C 445 G, M H, F, Gm 1 2
m) Dwoisty Staw Gąsienicowy C 1 W O 1 1
* - wraz z powierzchnią w woj. śląskim
** - wraz z powierzchnią w woj. podkarpackim
Objaśnienia symboli wykorzystanych w tabeli:
Rodzaj ostoi: C - ostoja częściowa, K - ostoja kompleksowa, O - ostoja
Typ ostoi: G - unikatowe formy geomorfologiczne, L - lasy, M - murawy i łąki, R - tereny rolnicze,
T - tereny podmokłe-torfowiska, bagna, roślinność brzegów wód śródlądowych, W - wody śródlądowe stojące i płynące,
T - tereny - tereny zabudowane i inne antropogeniczne
Symbole użyte w charakterystyce ostoi: A - płazy, Ap - archeologia, F - flora, Fn - fauna, G - gady,
Gm - geomorfologia, H - siedlisko, K - krajobraz, N - kolonia nietoperzy, O - bezkręgowce, P - ptaki, R - ryby, S - ssaki, Z-zbiorowisko
Siedliska kluczowe (np. gat. endemicznych, rzadkich, zagrożonych, siedlisko endemiczne): 1:1-5 siedlisk kluczowych,
2:6-10 siedlisk kluczowych, 3: ponad 10 siedlisk kluczowych
Siedliska z Dyrektywy Siedliskowej: 1:1-5 siedlisk, 2:6-15 siedlisk, 3: ponad 15 siedlisk z Dyrektywy Siedliskowej
Źródło: Ostoje przyrody w Polsce, 1999