Barok - ogólna charakterystyka

Barok to epoka w dziejach kultury (koniec XVI wieku - połowa XVIII). Pochodzenie terminu jest tajemnicze - może od portugalskiego słowa barocco oznaczającego perłę o nieregularnych kształtach lub też baroco - nazwa sylogizmu, tj. sposobu rozumowania - oznacza rozumowanie nazbyt skomplikowane. Barok szczególnie w kulturze francuskiej budził początkowo złe skojarzenia.

Barokiem nazywano takie dzieła sztuki, które ostentacyjnie łamały klasycystyczne normy tworzenia. Ojczyzną baroku były Włochy, później zaistniał on w Niemczech, Polsce, Anglii, Francji, Niderlandach, Ameryce Łacińskiej.

Duchowość barokowa:
- epoka powstała w wyniku odnowy życia religijnego po zakończeniu soboru trydenckiego, z drugiej strony nastąpił kryzys świadomości religijnej,
- rozwój nauki i filozofii, subiektywizm, sceptycyzm, relatywistyczna krytyka świata, pojęcie nieskończoności świata,
- konflikt pomiędzy naukowym widzeniem świata a religią i potocznym doświadczeniem,
- emancypacja nauki zrywającej swe więzy z teologią.

Koncepcje postrzegania człowieka:
- człowiek - istota myśląca, obca we wszechświecie i przeciwstawiona mu w sposób bezkompromisowy - Kartezjusz i Pascal,
- człowiek - istota całkowicie zjednoczona ze wszechświatem, pozbawiona duszy - Hobbes i Bacon,
- człowiek - istota należąca do uduchowionej, myślącej natury - Baruch Spinoza,

Religijność epoki:
Religijność barokowa jest odmienna od poprzednich form religijności, jest wynikiem spotkania teologii z humanizmem. Proces ten ma miejsce w kościele potrydenckim - akcentowanie człowieczeństwa Chrystusa - ukształtowany w baroku kult Serca Jezusowego.

Ignacy Loyola - założyciel zakonu jezuitów, twórca koncepcji humanizmu teocentrycznego.

Franciszek Salezy - koncepcja humanizmu pobożnego.

religijność akcentuje dobroć Boga, kult eucharystyczny,

Kościół pojmowany jako miejsce zbawczego działania Boga, wyraźny związek pomiędzy Kościołem doczesnym a triumfującym Kościołem Niebieskim,

postawa wierzącego - ufność,

Kościół potrydencki - wyraziście nakreślona świadomość zwycięskiego wkroczenia w nową erę, utrata renesansowego zagrożenia innowierców - stąd triumfalizm religijny - jednoczenie ducha rycerskiego z optymistycznym maksymalizmem religijnym (wierzący mógł się uważać za rycerza Chrystusa),

pobożność ludowa - procesje, pielgrzymki, przesadne manifestowanie przeżyć religijnych, przewaga obrzędu nad tym, co intelektualne, zanik poczucia winy.

Estetyka barokowa.
- piękno jest niewytłumaczalne - subiektywizm estetyczny,
- nie istnieje obiektywne piękno w naturze - zainteresowanie tematami tradycyjnie uznanymi za nieestetyczne,
- fascynacja brzydotą jako jeden z przejawów estetyki,
- próba odkrycia tajemnicy ludzkiego losu, sensu świata i życia w sztuce,

H. Wlfinn - "estetykę renesansową cechuje statyczność, jasność, linearność, forma zamknięta; estetyka barokowa jest przeciwieństwem - kompozycja otwarta, dynamika, ciemność, malarskość"

Cechy i wyznaczniki stylu barokowego : ruchliwość, kolor, patos, bogata symbolika i alegoryczność, dekoracyjność, kontrast, niepokój, kwietyzm.

W budownictwie - bogate formy geometryczne są wyrazem silnej ekspresji religijnej, Kościoła przyciągającego rzesze wiernych.

Sztuka retoryki - doskonałe dzieło retoryczne zawiera pouczenie wzbudzające wzruszenie, oddziałuje na zmysły słuchacza - tak właśnie Kościół chciał oddziaływać na wierzących.