Andromacha, Penelopa, Jokasta, Antygona - porównanie

W antycznej literaturze greckiej kobiety najczęściej występują jako postacie epizodyczne np. w „Iliadzie” i „Odysei” Homera, Andromacha i Penelopa. Są one również bohaterkami utworów dramatycznych, jak np.Antygona w dramacie Sofoklesa i Jokasta w „Królu Edypie”, w których odgrywają większe role. Kobiety te to matki, żony lub siostry sławnych wojowników, które nie uczestniczą bezpośrednio w zmaganiach wojennych prowadzonych przez mężczyzn, lecz te konflikty bardzo komplikują ich życie. Wspólną cechą tych kobiet jest to, że troszczą się, kochają i usiłują uchronić od nieszczęść swoich bliskich. Nieszczęścia, które dosięgają ich bliskich są źródłem cierpienia. Kobiety te są ciężko doświadczone przez życie: Andromacha traci swoich bliskich, Penelopa skazana jest na 20 lat wyczekiwania na powrót męża, Jokasta próbuje przeciwstawić się straszliwej przepowiedni i uchronić męża od śmierci, ale niestety przepowiednia sprawdza się a Antygona chcąc spełnić powinność względem zmarłego brata i wypełnić prawo boskie popada w konflikt z prawem państwowym.

Iliada i Odyseja Homera to poematy heroiczne, które opowiadają przede wszystkim o wieloletnich konfliktach zbrojnych, o przebiegu wojen, o wymagających niezwykłej odwagi, sprytu, bystrości umysłu i sprawności fizycznej czynach sławnych wojowników. Jednak jest w nich również miejsce na pokazanie ludzkich problemów sławnych bohaterów. W mniejszym stopniu pokazane są również kobiety, które nie uczestniczą bezpośrednio w walkach prowadzonych przez mężczyzn, ale te konflikty głęboko odbijają się na ich losie komplikują ich życie. Żony sławnych wojowników, Andromacha i Penelopa, bardzo kochały swoich mężów były zaniepokojone o ich los. Andromacha utraciła wszystkich swoich bliskich: ojca, matkę i siedmiu braci, a pod koniec wojny również jej ukochanego męża Hektora. Bardzo cierpiała z powodu utraty rodziny, gdyż rodzina miała dla nie największą wartość. Penelopa miała więcej szczęścia, ponieważ jej ukochany mąż Odyseusz powrócił, ale na ten powrót musiała czekać 20 lat. Penelopa była piękna i roztropna, miała dużą odporność psychiczną i nie uległa pokusom zalotników. Starała się pielęgnować te wartości, które jej mąż uznawał za najważniejsze. Wychowywała swojego syna zgodnie z zasadami wyznawanymi przez męża. Dbała o dom i rodzinę, aby jej mąż Odyseusz, bohater spod Troi miał do czego wrócić, gdyż głęboko wierzyła w jego powrót. Jokasta jest postacią tragiczną. W młodości wraz ze swym mężem Lajosem stanęła przed perspektywą strasznej przepowiedni, że ich syn zabije własnego ojca i poślubi własna matkę, czyli zostaną naruszone elementarne zasady moralne. Polecili zabić swojego nowo narodzonego syna, ponieważ wydawało im się, że tym sposobem wybierają mniejsze zło. Jokaście wydawało się, że uchroni swojego męża przed śmiercią a siebie przed kazirodczym związkiem z synem. Próbowała działać przeciw przeznaczeniu i liczyła, że w ten sposób uda się zapobiec nieszczęściom. Tymczasem po latach okazało się, że wydając wyrok na swojego syna popełnili wielki błąd swego życia. Syn uniknął śmierci i straszna przepowiednia sprawdziła się. Gdy okazało się, że jej drugi mąż jest równocześnie jej synem i że w przypadkowej potyczce zabił króla Lajosa nie mogła żyć z takim ciężarem winy i odebrała sobie życie. Jokasta kochała swojego męża Lajosa i chciała dla niego dobrze. Kochała również Edypa, który jako wyzwoliciel Teb otrzymał w nagrodę tron i jej rękę. Chciała uchronić Edypa przed poznaniem tragicznej prawdy do końca, modliła się do Apollona, aby mu tej prawdy oszczędził. Mimo usilnych starań Jokasta okazała się bezradna wobec bezsilna wobec przeznaczenia.

Antygona, tytułowa bohaterka dramatu Sofoklesa była córką Jokasty i Edypa. Za wszelką cenę chciała spełnić powinność wobec zmarłego brata i pogrzebać jego zwłoki, aby nie uległy zbezczeszczeniu. Wiedziała, że zostanie za to srodze ukarana, ponieważ Kreon, władca Teb, wydał zakaz pogrzebania zwłok Polinika. Jednak zdecydowała się na ten odważny czyn, była całkowicie przekonana o słuszności swojego postępowania, bo broniła człowieka i przynależnych mu praw do pochówku i postawiła to ponad racjami państwa. W sytuacji, gdy musiała wybrać pomiędzy prawem boskim a prawem państwowym, wybrała prawo boskie. Pozostała wierna odwiecznej tradycji religijnej, według której odmówienie pogrzebu zmarłemu to przestępstwo wobec prastarego prawa sakralnego, które jest niepisane, odwieczne, stałe, boskie i żyjące w duszy ludzkiej. Antygona dokonała wyboru kierując się uczuciem, miłością i przywiązaniem. Za sprzeciwienie się nakazowi władcy została skazana na śmierć.

W swoim życiu każda z przedstawionych powyżej kobiet kieruje się powinnością, jaką ma spełnić wobec rodziny, jednak często okazuje się bezsilna wobec przeznaczenia i działania bogów. Andromacha kocha męża, próbuje go zatrzymać i uchronić od śmierci, ale jej się to nie udaje. Penelopa może uchodzić za archetyp wiernej żony, czekającej cierpliwie na męża do końca i jej cierpliwość zostaje wynagrodzona, bo po dwudziestu latach nieobecności Odyseusz wraca. Jokasta również pragnie dobra rodziny, lecz jest bezradna wobec przeznaczenia i okrucieństwa losu. Antygona kocha swojego zmarłego brata, chce spełnić wobec niego powinność i pozostaje do końca wierna swoim zasadom moralnym, mimo że płaci za to własnym życiem. Każda z tych kobiet przedkłada dobro swoich bliskich ponad dobro własne, stara się działać dla dobra rodziny, ale nie każdej jednakowo sprzyja los. Bieg wydarzeń w świecie starożytnym wyznacza przeznaczenie, a także działania bogów, którzy rządzą światem i mieszają w ludzkich losach. Dlatego też człowiek jest czasem uwikłany w tragiczny splot okoliczności, na który nie ma żadnego wpływu.