Katarzyna II

"Katarzyna II" - Władysław A. Serczyk

Chrystian August dowódca pruskiego 8 pułku piechoty w Szczecinie ożenił się z Joanną Elżbietą z rodu Holstein-Gottorp. 21 kwietnia 1729 roku z ich związku narodziła się córka, której nadano imiona Zofii, Augusta, Fryderyka, była to przyszła Katarzyna II. Na początku wychowywaniem młodej Zofii zajęła się jej matka, a później guwernerzy, warto tutaj wspomnieć pannę Cardel, która uczyła modnej w tamtym czasie literatury. Już we wczesnym dzieciństwie Zofia potrafiła umiejętnie ukrywać swoje uczucia tak, żeby wkomponować się w sytuację. W czasie podróży do Eutin Zofia poznała swojego przyszłego męża ks. holsztyńskiego Piotra Ulryka. Elżbieta, carowa, wyznaczyła chłopca, którego dziadkiem był sam Piotr I na swego następcę. Ks. Anhalt-Zerbst czyli matka Zofii była kuzynką, Elżbiety i z czasem zyskała sympatię carowej. Dzięki wstawiennictwu Fryderyka II i Elżbiety, księżniczka miała się ożenić z Piotrem. I tak matka i ojciec wraz z córką wyruszyli do Berlina, tam Anhalt-Zerbst dostała wskazówki, aby umocniła stronnictwo pruskie w Rosji. Później z córką ruszyły w podróż do Rosji. W czasie podróży Brummer wysłał instrukcję na temat nowej etykiety, jaka panuje w Rosji. Po przyjeździe do Moskwy przyjęto oczekiwanych gości z entuzjazmem. Na dworze carowej Elżbiety zarysowały się dwa stronnictwa na czele pierwszego stał stronnik dworu angielskiego, saskiego i wiedeńskiego wicekanclerz hrabia Bestużew-Riumin, druga partia była reprezentowana przez markiza de la Chetardie. Przyszła żona Piotra została odesłana na naukę, je misjonarzem i opiekunem duchownym był Symeon Todorowski. Rosyjskiego uczył ją Bazylii Adadurow, a tańca baletmistrz Lomde. Tymczasem Joanna próbowała realizować politykę Fryderyka II i przyczynić do usunięcia Bestużewa. Wicekanclerz też nie siedział z założonymi rękoma i systematycznie sprawdzał listy Chetardie, aż w końcu wpadł na list, w którym jego przeciwnik krytykował Elżbietę nie używając jej tytulatury. Gdy się dowiedziała o tym carowa, kazała, aby Chetardie opuściła Rosję w ciągu 24 godzin. 27 Czerwca księżniczka Zofia przechodzi na protestantyzm i przyjmuję imię Katarzyny Aleksiejewej. Zostaję wyznaczony mały dwór przy księżnej, decydującą rolę na ten wybór miał Bestużew. Katarzyna odbywa podróż do Ławry, wkrótce Piotr zapada na ospę w wyniku, czego zostaję odizolowany od swojej przyszłej małżonki. W 1745 książę wraca do Petersburga, ale strasznie wyniszczony i odmieniony przez chorobę. 16 Marca 1745 roku Elżbieta wydaje dekret "O przygotowaniu przez dworzan i inne osoby pierwszej rangi sukien i pojazdów na małżeństwo wielkiego księcia Piotra". 21 Sierpnia 1745 roku dochodzi do ślubu. Wkrótce w związku z ciągłym spiskowaniem Anhlat-Zerbst została odesłana w zamian otrzymała kosztowności i miała poprosić, aby z Prus został przysłany inny minister zamiast Fockerodta. Piotr z czasem coraz wyraźniej pokazywał, że Katarzyna nie jest jego miłością, nawet mówił jej o swoich kochankach. Obok księżnej pojawiła się nowa dama dworu Maria Czogłokowa, która była uszami zarówno Elżbiety jak i Bestużewa. Młoda Katarzyna, także odwdzięczała się swojemu mężowi kochając się w Andrzeju Czernyszewie, kwiat miłości obu kochanków został przerwany, kiedy cała sprawa ujrzała światło dzienne Czernyszewowie zostali odesłani do garnizonu w Orenburgu. Z rokiem 1747 dotarła do Katarzyny dramatyczna wiadomość o śmierci jej ojca, zaś w roku 1749 stwierdzono u Elżbiety raka. Porucznik Baturin na wieść o złym stanie carowej złożył wierność Piotrowi ten tak się wystraszył, że uciekł. Baturin został za ten występek skazany. Tymczasem księżna spędzała czas na jeździe konnej czytając wiele książek m.in. Brantome. Elżbieta prowadziła politykę dyplomatyczną zawierając kolejno w 1746 układ z Austrią o wspólnej pomocy, w 1745 traktat pokojowy ze Szwecją. Dania tymczasem ubiegała się o posiadłości holsztyńskie księcia próbując wymienić je na Oldenburg. 1751 Rok rozpoczął się wielką serią balów, Katarzyna na jednej z tych zabaw wdała się w rozmowę oczywiście za pozwoleniem Piotra z ambasadorem austriackim Bernisem na temat Holsztynu. Uważała Katarzyna, że był on dobrą bazą dla rosyjskiej marynarki i nie jest godny wymiany. Dzięki jej wpływom zawieszono pertraktację nad tą sprawą. Z czasem za pozwoleniem Piotra otrzymała dekret zezwalający jej na podejmowanie decyzji w sprawie Holsztynu. W życiu Katarzyny ciągle pojawili się nowi kochankowie wystarczy choćby ich wymienić: Aleksy Razumowski, Szuwałow, Bekietow, Zachar Czernyszew, Lew Naryszkin. Jeżeli chodzi o Sałykowa to była to pierwsza prawdziwa miłość, Katarzyna nosiła nawet jego dziecko, ale poroniła je w czasie podróży do Rosji. Czogłokowa, strażniczka małżeństwa prawości Piotra i Katarzyny z czasem zbliżyła się do Piotra Repina. Elżbieta nie czekała długo, kiedy zmarł jej mąż oddaliła ona Czogłokową, zaś na miejsce prezydenta Tajnej Kancelarii zasiadł Aleksander Iwanowicz Szuwałow, stanowisko Czgołkowej zajęła Maria Ruminceweja, źle usposobiona do Sałtykowa. Wkrótce w Petersburgu Katarzyna urodziła syna Pawła; Sałtykow, systematycznie był odsuwany od żony Piotra wysyłano go w misje dyplomatyczne to do Szwecji to do Hamburga. Z końcem 1755 związała się z Lwem Naryszkinem, robiąc często wypady nocne. W końcu pojawił się na dworze 23-letni Polak, stolnik litewski i sekretarz posła angielskiego Williamsa, Stanisław Poniatowski reprezentował rodzinę Czartoryskich. Pierwszy raz doszło do spotkania podczas obiadu, kiedy Williams rozmawiał z księżną ta wyraźnie przejawiała zainteresowanie stolnikiem. Na przełomie 1755 i 1756 układy państw europejskich, Anglia przybliżała się do Prus. Spotkania z Poniatowskim były coraz regularniejsze, Katarzyna przy okazji wraz z Williamsem szykowała spisek zdobycia władzy, co przyniosłoby korzyść jej i Anglii, przynajmniej taka była umowa. Williams zapewnił Katarzynie odpowiednią sumę miała ona doprowadzić do nie zawarcia sojuszy francusko-rosyjskiego. Systematycznie księżna informował Williamsa o stanie Elżbiety. Bestużew, który wiedział o spisku brał ogromne łapówki. Poseł angielski nie doczekał się sukcesu zabił się w 1761, Rosja wznowiła układ przeciw Prusom, ale z wyłączeniem ataku na Anglię. Kanclerz Bestużew usunął się na jego miejsce wszedł wicekanclerz Woroncow. Piotr wyraźnie dążył do zbliżenia z Prusami, zaś Elżbieta wraz z Marią Teresą zobowiązały wystawić 80 tys. armię przeciw Prusom. Na froncie Flemarszałek Apraskin odniósł zwycięstwo pod Gross Jagersdorfen, słysząc o złym stanie carowej, wycofał się szybko; wykryto spisek i na jego miejsce powołano gen. Fermora. Bestużew zostaje aresztowany, ale umiejętnie pozbywa się wszystkich akt, który mogłyby skompromitować młodą księżną. Komisja prowadząca sprawę Bestużewa chciała skazać go na karę śmierci, twierdząc, że ten krył przed carową plany Apraskina. Elżbieta jednak osądziła, aby został zesłany do swojego majątku na Możajszczyźnie. Na froncie dochodzi do bitwy pod Zorndorfem, strona pruska z Fryderykiem II na czele zostanie praktycznie rozbita. Dla żony Piotra przychodzi tragiczna wieść o śmierci matki. Kiedy głównodowodzącym został Piotr Rumiancew, Kołobrzeg został zdobyty, wieści tej nie usłyszała już carowa, ponieważ 25 grudnia 1761 zmarła. Kapitan gwardii Daszkow na wieść o zgonie carowej pospieszył do Katarzyny wręczając jej list sporządzony raczej za namową żony Katarzyny Woroncowej, w którym wyrażał pomoc wniesienia jej na tron, ale księżna szybko pozbyła się listu. Co ciekawe siostra Woroncowej była ulubienicą Piotra, ten, kiedy został carem nie ukrywał swojego zadowolenia i wydał wiele przyjęć. Wybrał nowych feldmarszałków: pułk preobrazański Nikita Trubecki, pułk siemionowski Aleksander Szuwałow, pułk zmajłowski – Cyryl Razumski, gwardii konnej – Aleksy Razumski zmieniony na ks. Jerzego holsztyńskiego. Pogrzeb Elżbiety odbył się miesiąc dopiero po jej zgonie z dużym udziałem Katarzyny. Ogłoszono amnestie dla więźniów jedynym wyjątkiem był Bestużew, zaś szlachta miała prawo do odbycia dobrowolnie służby wojskowej. Piotr zlikwidował Tajną Kancelarię, a 28 kwietnia podpisał traktat pokojowy Rosji z Prusami, jego największym celem była chęć najazdu Danii i zdobycie Szlezwiku. Na dwór wprowadzał wiele nawyków niemieckich, zarządzenia jego były często nieprzemyślane, stworzyła się opozycja wyczekująca odpowiedniego momentu na przewrót. Kandydatów do tronu było dwóch Katarzyna i 22 letni Iwan, syn Ulryka przypuszczalnie chory umysłowo. Katarzyna miała stronników w osobach Nikity Iwanowicza Panina, wychowawcy Pawła, Villebois’a, prokuratora generalnego Glebowa, ks. Michała Wołkońskiego, Cyryla Razumskiego i Grzegorza Tiepłowa. Wśród gwardii po jej stronie opowiadali się m.in. Orłowscy, Passek i Bredichin i wielu oficerów. W 1762 dwór przeniósł się z Petersburga do rezydencji w Oranienbaumie, 25 czerwca Piotr wydaje równouprawnienie dla wszystkich religii. Następuje schwytanie Passka, wiadomość ta rozchodzi się w tempie natychmiastowym. Razumowski nakazał natychmiast drukarzowi Tanbertowi opublikować manifest o przewrocie. Szybko pojechano po księżną do Peterhofu, Katarzyna wkrótce dotarła na pałac zimowy część obecnego wojska krzyczało na część carowej i składało przysięgę arcybiskupowi Beniaminowi. Piotr nie wiedząc, co się dzieje wysłał Szuwałowa, Trubeckiego i Woroncowa, aby pojechali zobaczyć, co się stało ci już nie wrócili, bo złożyli przysięgę nowej władczynie. Sytuacja władcy była trudna, postanowił popłynąć do Kronsztadu, ale tam już służono nowej władczyni, w takim razie Piotr postanowił schronić się w Oranienbaum. Katarzyna nie czekał i wyruszyła z wojskiem po opanowaniu Peterhofu, car wystraszony zrzekł się tronu i prosił o wyjazd do Holsztynu z Grzegorzem Orłowem i ks. Golicynem. Szybko jednak został schwytany i osadzony w Ropszy. W końcu Katarzyna wkracza do stolicy ludzie rozpijają się i świętują na cześć nowej władczyni. Pierwszy krokiem nowej panującej jest obdarowanie osób pomagających jej w spisku. Z czasem dochodzi do wniosku, że Piotr jest dla niej nie na rękę, Orłowie oferują swoją pomoc, niedługo później car ginie przypuszczalnie uduszony w sprzeczce. Ciało zostaje wystawione na publiczny widok, ale z jednym wyjątkiem szyja cara owinięta zostaje szalikiem.
Pierwsze lata panowania nowej władczyni Rosji zaczęły się od odebrania pieniędzy wypożyczonych przez skarb. Kolejnym krokiem była likwidacja zbędnych etatów w wojsku i służbie cywilnej i sprzedaż szlachcie cześć państwowych ziem. Postanowiła, także znieść dekret Piotra III w sprawie zarządu dóbr. Koronacja odbywa się 22 września 1762 roku do łask wraca przeciwnik Piotra III Bestużew, zaś Panin przedstawia carowej szeroki program reform, który miałby spowodować poprawę w państwie. Choć carowo była przychylna pewnym punktom zawartym w tym projekcie nie chciała spowodować upadku władzy rządzącego, ale doprowadzić do jej wzmocnienia. Przeciwko carowej zawiązał się spisek, który miał na celu wprowadzić na tron Iwana Antowicza. Inicjatorowie spisku Chruszczew i Guriew szybko zostali złapani i ponieśli konsekwencję za swoje postępowanie wykluczono ich ze stanu szlacheckiego i zesłano na Kamczatkę. Zamieszki chłopskie były nieodzownym elementem rządów Katarzyny. Sprawy Polskie, na, które Rosja miała w tym czasie wyraźny wpływ spowodowały, zbliżenie się do Fryderyka II, główną sprawą stało się nie zapewnienie tronu synowi Augusta i chęć zdobycia Kurlandii. Na kandydata do tronu wysunięto Stanisława Poniatowskiego. Carowa postanowiła oczyścić swoje otoczenie z dawnych przeciwników odsuwając m.in. Woroncowa, Trubeckiego. Na pierwszy plan wysunął się Grzegorz Orłow, Bestużew i Panin. Carowa postanowiła podzielić senat na 6 departamentów zgodnie z projektem Panina, miała to wpłynąć na szybkość działania tej instytucji, nie przedłużyła przywileju dla szlachty wydanego za Piotra III. W 1764 umiera August. Tymczasem do władczyni dochodzą kolejne wieści na temat spisku postanawia odbyć podróż do Inflant, a sprawy nowego spisku oddaje w ręce ks. Wiaziemskiego. Mirowicz i Uszkow postanawiają zrealizować swój plan zepchnięcia carowej z tronu i uwolnienia z twierdzy Iwana. Kiedy dochodzi do próby zdobycia twierdzy Iwan zostaje zabity przez strażników Własjewa i Czekina, ostatecznie spiskowcy się poddają. W Kurlandii dochodzi do starcia między Bironem a Karolem syna Augusta, który ostatecznie musi ustąpić miejsca. W 1764 roku podpisano traktat w Petersburgu między Prusami i Rosją, który mówił m.in. o poparciu rosyjskiego kandydata na tron Polski byłego kochanka Katarzyny Stanisława Augusta. 6 Września 1764 na sejmie konwokacyjnym Poniatowski zostaje królem. Nowy władca związany z familią Czartoryskich opowiadał się za naprawą kraju, chciał odrzucić liberum veto, ale wyraźny sprzeciw z Rosji, której wojska znajdowały się w granicy państwa polskiego spowodował zaniechanie pomysłu przez nowego króla. Na Ukrainie powstaje Kolegium Mołorosyjskie, na którego czele stanął hr. Piotr Rumiancew opowiadający się za rusyfikacją tych ziem. Nowa Serbia zostaje przekształcona w gubernie nowo rosyjską, Słobodzko-Ukraińska. Katarzyna zakazała, torturowania ludzi mających poniżej 17 lat.
Carowa nie stroniła od przepychu i próbowała nawiązywać kontakty ze światem kultury choćby Diderotem i Wolterem, ten nawet nazwał ją w liście Semiramidą Północy. Utworzyła ona Wolne Towarzystwo Ekonomiczne, w którym przewodził Grzegorz Orłow. Interesowała się sprawami karnymi, cywilnymi i wszystkimi dziedzinami społeczeństwa rosyjskiego nakreśliła swoje poglądy w wydanym w 1768 „Nakazie”. W 1767 utworzona Komisja Kodyfikacyjna miała utworzyć kodeks praw 460 delegatów, ale ostatecznie została ona rozwiązana.
Interesy rosyjskiej ambasady w Warszawie reprezentował, ks. Krepin, który był posłuszny carowej przyczynił się do stworzenia konfederacji protestanckiej w Toruniu oraz prawosławnej w Słucku i katolickiej w Radomiu. Wkrótce doszło do traktatu między Rosją i Polską, szlachta różnowierca miała pełne prawa, religia katolicka była religią panującą, obowiązywało liberum veto, wolna elekcja, prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi oraz przywileje dla szlachty potwierdzające wyłącznie jej prawo do sprawowania urzędów i pełnej władzy nad poddanymi. W związku z atakiem Turcji Katarzyna powołała Radę złożoną ze specjalistów wojskowych, w skład jej weszli m. in. Aleksy Razumowski, Aleksander Golicyn, Nikita Panin i jego brat Piotr, Zachar Czernyszar, Michał Wołyński, Aleksander Wiaziemski, Grzegorz Orłow. Utworzono trzy korpusy 80 tys. korpus ofensywny, 40 tys. Obrony oraz kilkunasto tys. korpus obserwacyjny. Początkowa faza wojny potoczyła się bardzo dobrze dla Rosji zwycięstwa u wybrzeży Anatolii i sukces Rumiancewa nad Kagulem. K. postanowiła utworzyć z Austrią i Prusami trójporozumienie. W 1772 w wyniku porozumienia tych trzech państw dochodzi do pierwszego rozbioru Polski. Wraz z 1774 rokiem Rosja kończy wojnę z Turcją dla siebie korzystnym pokojem, Tatarzy zostali uniezależnieni od Turcji, zaś ta miała wypłacić odszkodowanie w wysokości 4,5 mln. Rubli, Kercz Jenikale, Kinburn zostały przyłączone do Rosji oraz Rosja miała prawo wolnej żeglugi na Morzu Czarnym. W kraju sytuacja chłopska pogorszyła się w 1767 carowa wydała dekret pozbawiający ich praktycznie wszelkich praw. W 1773 nad Jaik przybywa z więzienia zbiegły w Kazaniu Kozak doński Jemielian Pugaczow. Rozpowiada on, że jest Piotrem III i chce przywrócić swobody kozackie i autonomie. Wokół niego zbiera się 50 tys. armia. Pugaczow opanowuje Powłoże i zdobywa Kazań. Wojska carskie nie mogły sobie dać rady, sprawa kończy się w 1774 roku, kiedy starszyzna kozacka biorąca udział w powstaniu złapała Pugaczowa i wydała go w ręce władz. Następnego roku w styczniu w Moskwie został on pozbawiony życia. Katarzyna wydała dekret, który miał zamazać fatalne wydarzenia i tak np. nazwę rzeki Jaik zmieniono na Ural. Kozaków dońskich włączono do guberni azowskiej, generałem-gubernatorem jej został Potiomkin. Zlikwidowano Sicz Zaporską, którą przyłączono do guberni noworosyjskiej. 7 Listopada 1775 wyszła ustawa o guberniach, reforma ta utrzymała się częściowo do XIX wieku. Nowe miejsce u boku carycy zajął Zawadowski, który umiejętnie zmieniał się z kochana w przyjaciela cierpiąc z tego jak największe korzyści. W głowie Katarzyny rodzi się plan przyłączenia Chantu Krymskiego do Rosji. Katarzyna wspiera budowę pomników Piotra I.
Do Rosji powróciła w 1768 roku Daszkowa, która została przyjęta bardzo ciepło, carowa zaproponowała jej posadę prezydenta Akademii Nauk. Daszkowa objęła posadę i za jej namową Katarzyna utworzyła Akademię Rosyjskiej Literatury i Języka. Carowa była także inicjatorką pierwszego w Rosji tygodnika satyrycznego „Wsiakaja Wsiaczina” („Różne Różności”). Później pozwoliła wydawać czasopismo „Truteń”. Jednak szybko zakazała wydawanie wszystkich czasopism, bo hasła i uwagi tam zamieszczone mogły trawić na podatny grunt i wywołać niepotrzebne zamieszki. Katarzyna nie stroniła od pisania, była autorką m.in. O czasy, Przedpokój znakomitego szlachcica, Imieniny Pani Worczałkinej, Pani Wiestnikowa z rodziną, zainteresowanie carowej historią przyczyniły się do napisania dwóch dramatów Z życia Ruryka, Początki panowania Olega. Założyła Towarzystwo Ignorantów, w skład jego weszła sama carowa, Daszkowa i Naryszkin. 21 Kwietnia 1785 Katarzyna wydała generalny przywilej dla szlachty i miast, a 5 sierpnia 1786 dekret o szkołach ludowych, sprawą tą zajął się Jankowic. W Kaniowie dochodzi do spotkania Katarzyny ze Stanisławem Augustem Poniatowskim, który próbuje wymusić na carowej wprowadzenie korzystnych dla Polski reform, Katarzyna jednak w tej sprawie utrzymuje silne stanowisko i zakazuje władcy polskiemu wszczęcia jakichkolwiek kroków bez jej zezwolenia. Turcy ponownie wypowiadają Rosji wojnę, działania przeciw Turcji wspiera Austria. Sokurow dzięki umiejętnej ofensywie zatrzymał Turków i oddalił zagrożenie. Flota w Sewastopolu została całkowicie rozbita przez burze, Potiomkin całkowicie się załamał jedynie listy Katarzyny wspierały go na duchu. Gustawa III atakuje Rosję, w celu odebrania ziem utraconych w traktacie Nysad i Abo. Zwycięstwo na froncie tureckim pod Oczakowem, klęska pod Svenksundem prowadzi do wyczerpania obu stron. Na froncie szwedzkim dochodzi do podpisania traktatu w, Varala 1790, który gwarantował status quo i zakazał mieszania się Rosji w sprawy szwedzkie. Wojska carskie odnoszą kolejne sukcesy nad Turkami nad Prutem i Fokszakami, trzy miesiące po śmierci Potiomkina, wojna kończy się podpisaniem traktatu pokojowego w Jassah w wyniku, którego Rosja otrzymała Krym i zwierzchnictwo nad Gruzją. 3 Maja 1791 w Polsce sejm uchwala nową konstytucję. Wojska rosyjskie wkraczają do Rzeczpospolitej, król próbując ratować sytuacje przechodzi na stronę targowiczan. Ruch ten miał fatalne skutki dla Rzeczpospolitej przyczyniając się 23 stycznia 1793 roku do II rozbioru, w którym brała udział Rosja i Prusy. Jeżeli chodzi o politykę francuską to Katarzyna popierała na tronie Ludwika XVI. Kiedy Francja wypowiedziała wojnę Austrii i Prusom, Rosja wspomagała je pieniężnie. Po ścięciu Ludwika XVI i jego żony Katarzyna urwała praktycznie kontakt z Francją. W Polsce dochodzi do powstania kościuszkowskiego, wojska rosyjskie i pruskie reagują natychmiastowo, w 1795 dochodzi do kolejnego rozbioru Polski. Król Stanisław August Poniatowski abdykuje.
Katarzyna chciała widzieć po swoje śmierci, na tronie Aleksandra, a nie swojego syna. W 1795 dochodzi do sojuszu rosyjsko-angielskiego. 6 Listopada o godzinie 9:45 wieczorem Katarzyna umiera w wyniku wylewu krwi do mózgu. Niestety nie udaje się wznieść na tron Aleksandra. Carem zostaje jej syn, Paweł, który postanawia pochować ją z Piotrem III, ten zaś zostaje ekshumowany i koronowany po śmierci.