Reformy w Rosji - Katarzyna II

Najpotężniejsza z kobiet w historii Rosji nie była z pochodzenia Rosjanką. Urodziła się 2 maja 1729 r. w Szczecinie jako córka niemieckiego księcia Christiana Augusta w prowincji Anhalt - Zerbst. Na chrzcie nadano jej imiona Sophia Friderika Augusta. Imię Katarzyna otrzymała dopiero w roku 1745, kiedy to wydano ją za mąż za księcia holsztyńskiego Piotra Ulrika - późniejszego cara Piotra III. Od tej pory walczyła o władzę nad Rosją. Jej małżonek - chory alkoholik uważany powszechnie za idiotę - nie nadawał się do roli przywódcy jednego z najpotężniejszych mocarstw ówczesnej Europy. Mając za sobą poparcie żołnierzy Katarzyna II zmusiła Piotra do abdykacji i wstąpiła na tron jako Katarzyna II. Jej mąż wkrótce po abdykacji został zamordowany…
Przed rozpoczęciem rządów nowa caryca musiała znać pewne podstawowe fakty. Wobec tego udała się do senatu. Zapytała ich, ile miast posiada Rosja. Ku jej zdziwieniu nie potrafili oni odpowiedzieć na to zasadnicze pytanie. Wysłała ich po najnowszą mapę kraju, ponieważ żaden z dostojników takiejże nie posiadał. Za swój główny cel wyznaczyła sobie kontynuacje wewnętrznych reform Piotra I, chciała natychmiast udoskonalić istniejącą rzeczywistość, ale do tego potrzebne jej były pieniądze. Postanowiła zacząć od ziem uprawnych, ponieważ Rosja była krajem głównie rolniczym. Wysłała w tym celu ekspertów na odległe tereny, aby tam im się przyjrzeli i zaproponowali odpowiednie uprawy. Zachęcała do uprawiania gleby dając jej właścicielom przeznaczone na ten cel fundusze. Przewodniczący rady imigracyjnej, Grzegorz Orłow pojechał do Niemiec, aby zamieścić ogłoszenie w tamtejszych gazetach zapraszające osadników i oferując atrakcyjne warunki: zwolnienie od podatków na 5,10 lub 30 lat w zależności od umiejętności. Odzew był natychmiastowy. Przez przypadek odkryła podziemne bogactwa Rosji. Znalazłszy nowe bogactwa, Katarzyna zaczęła sprzedawać kopalnie. Założyła w Petersburgu pierwszą szkołę górnictwa ze sztuczną kopalnią, aby umożliwić studentom realistyczną edukację. Zniosła kres monopolowi – popierała za to manufaktury. Aby zatuszować swoje niemieckie pochodzenie postanowiła wybudować nowoczesne okręty wojenne. Specjaliści rzemiosła z Austrii, Niemiec i Francji pomogli udoskonalić Katarzynie przemysł porcelanowy, który w tamtych czasach był dochodowy. Odniosła również sukcesy w sferze handlu zagranicznego przez zniesienie cła eksportowego i nawiązanie kontaktów handlowych z Chinami. Gdy zobaczyła jak zawodny jest podział administracyjny państwa, postanowiła powiększyć ilość guberni w państwie. Wytoczyła sprawę o łapówkarstwo i nielegalny pęd wódki gubernatorowi Smoleńska i jego współpracownikowi-gubernatorowi Białogrodu. Katarzyna dobrze wspominała swoje dzieciństwo spędzone w Zerbst, mieście otoczonym mocnymi murami, pełnym rzemieślników, szczycącym się browarem, a przede wszystkim zamieszkanym przez społeczeństwo o silnym poczuciu wspólnoty. W pobliżu Zerbst znajdowały się inne kwitnące miasta. Pragnęła stworzyć podobne społeczeństwa w Rosji, liczące tak niewiele miast, że senatorowie powinni znać ich liczbę na pamięć.
Zgodnie z instrukcjami carycy opracowano nowy plan zabudowy miast. Główna ulica łączyła dwa duże place, jeden mieszczący budynki administracyjne, drugi przeznaczony na sklepy i kramy. Rozchodzące się promieniście boczne ulice przypominały wzory klasycznych czasów rzymskich; aby zredukować ryzyko pożaru, musiały mieć przynajmniej dwa metry szerokości. Całe miasto miało około 4300 metrów średnicy. W ten sposób powstało 216 miast, wcześniej nieposiadających żadnych praw miejskich.

Caryca położyła ogromny nacisk na edukację dzieci obojga płci. Uważała, że państwo jest odpowiedzialne za krzewienie edukacji, należy ją rozpoczynać wcześnie, w wieku pięciu lub sześciu lat, musi ona opierać się nie tylko na wiedzy książkowej, lecz również kształtować charakter oraz ma być dostępna również dla dziewcząt(!). Katarzyna przede wszystkim przystąpiła do kształcenia dziewcząt. Z Petersburskiego klasztoru uczyniła szkołę z internatem. Dziewczęta wstępowały do Instytutu Smoleńskiego, jak go nazywano, w wieku pięciu lub sześciu lat i pozostawały w nim do ukończenia lat osiemnastu. Były podzielone na dwie grupy. Panny szlachetnie urodzone uczyły się religii, języka rosyjskiego, języków obcych, arytmetyki, geografii, historii, heraldyki, elementów prawa, rysunku, muzyki, prac ręcznych, tańca i manier towarzyskich. Córki mieszczan miały dostęp do tych samych przedmiotów, ale języki obce miały zastąpione pracami domowymi. Diderot-wielki myśliciel oświecenia-widząc carycę w otoczeniu ponad czterystu uczennic napisał: ”Był to widok wzruszający aż do łez”. Katarzyna powołała do życia Komisję Edukacji oraz Szkołę Kształcenia Nauczycieli.
W państwie niezwłocznie potrzebna była pomoc chorym. Zachorowalność na ospę, szkorbut i choroby weneryczny ciągle rosła. Caryca sprowadziła doktora, który opracował szczepionkę przeciwko ospie. Katarzyna II jako pierwsza chciała zostać zaszczepiona, dając dzięki swojemu przykładowi świadectwo, jak przełamać lęk zarówno przed chorobą jak i szczepieniem. Za przykładem odważnej carycy poszło czterdzieści osób spośród szlachty-Grzegorz Orłow był pierwszym z nich. Później podobny krok uczynił młody Ludwik XVI, król Francji. Rosja nabrała zaufania do angielskich doktorów. W 1763 Katarzyna ufundowała pierwsze rosyjskie Kolegium Medyczne. Jego zadaniem miało być kształcenie kompetentnych lekarzy, chirurgów i aptekarzy oraz pogłębianie wiedzy medycznej.
Władczyni bardzo troszczyła się o sieroty, podrzutki i niechciane noworodki. Zbudowała czteropiętrowy sierociniec w Moskwie, mniemający sobie równych w całej Europie. Na jej terenie znajdował się także szpital oraz cerkiew. Matki chcące porzucić swoje dzieci musiały tylko zadzwonić do drzwi; opuszczano koszyk, do którego wkładano dziecko z informacją, czy było ochrzczone. Umieralność noworodków w roku 1796 przedstawia się następująco: w Londynie 32 %, w Berlinie 28% a w Petersburgu 19%. Oczywiście w Petersburgu znajdowało się więcej udogodnień niż w reszcie kraju, lecz wydaje się, że te cyfry dobrze świadczą o troskliwości Katarzyny II w tym względzie.
Tyle na temat widocznych efektów reform wewnętrznych. W miarę czasu caryca miała wprowadzić jeszcze inne udoskonalenia i osiągać sukcesy na rozmaitych polach. Jednak te, których już dokonała miały na celu ucywilizowanie kraju : zwiększenie wydajności rolnej, rozwinięcie handlu, zastąpienie wojskowego rygoru cywilnymi prawami, budowanie miast i tworzenie w każdym z centrum guberni szkoły, sądu i szpitala…

Źródła:
„Katarzyna II – imperatorowa wszechrosji” – Vincent Cronin, rdz.14 pt. „Reformy”; strony od 180-193
„Słownik mitów i tradycji kultury” – Władysław Kopaliński ; strona 473