Władysław A. Serczyk "Katarzyna II"

Katarzyna II (1762-1796)- caryca Rosji,


Urodziła się 2 maja 1729 w Szczecinie, jako córka niemieckiego księcia Christiana Augusta w prowincji Anhalt-Zerbst.
Na chrzcie otrzymała imiona Sophie Friederike Auguste.
W 1745 r. poślubiła księcia holsztyńskiego Piotra Ulryka, późniejszego cara rosyjskiego Piotra III.
W 1762 r., po półrocznych rządach, został on zamordowany i carową została jego żona, która przybrała imię Katarzyny II.
Katarzyna II była bystra, inteligentna, bardzo urodziwa i dobrze rozumiała interesy Rosji jako mocarstwa.
W krótkim czasie Katarzyna doczekała się dekretu, określajacego zakres spraw w którym mogła podejmować decyzje samodzielnie

Zerwała świeży sojusz z Prusami i potwierdziła dekret Piotra III o uprawnieniach dla szlachty, czym zyskała sobie jej uznanie.

Katarzyna II była bardzo aktywna w sprawach stosunków z Polską. Po śmierci w 1763 r. króla polskiego Augusta III Wettina, jego następcą, za jej żądaniem i działaniem, został stolnik litewski Stanisław August Poniatowski.

Był on byłym faworytem Katarzyny II, a koronacja odbyła się 25 listopada 1764 r., w dniu imienin protektorki. Częściowo z jej inspiracji w 1767 r. zawiązała się w Radomiu Konfederacja Generalna przeciwko królowi i reformom Familii, jak nazywano stronnictwo Czartoryskich i Poniatowskich. Gdy potem sejm konfederacyjny 1767-1768 uchwalił tzw. Prawa Kardynalne, to poseł rosyjski Nikołaj W. Repnin sprawił, że gwarantem tych praw została Rosja.
Na Sejmie Repninowskim, prócz utrzymania dotychczasowych praw szlacheckich, zgłoszone zostały też m.in. postulaty równouprawnienia innowierców.
Głównie przeciwko tym zamiarom konserwatywna szlachta zorganizowała w lutym 1768 r. Konfederację barską, jaka wszczęła wojnę domową przeciwko królowi i przeciwko Rosji w obronie starej wolności szlacheckiej i niepodległości.
Gdy wojska rosyjskie spacyfikowały konfederatów w Barze, przenieśli oni działania wojenne na Ukrainę, licząc na włączenie się do wojny Turcji.

Wybuchło powstanie pańszczyźnianego chłopstwa ukraińskiego przeciwko Polakom.
Katarzyna II odegrała w nim dwuznaczną rolę. Wpierw po cichu je poparła, a następnie pomogła wojskom koronnym w jego stłumieniu.
Faktycznie rosyjskie walki z konfederatami barskimi wykorzystała Turcja i w październiku 1768 r. wypowiedziała wojnę Rosji. Katarzyna II zaproponowała wówczas Stanisławowi Poniatowskiemu przystąpienie Rzeczypospolitej do wojny z Turcją i gotowa była oddać pod jego naczelne dowództwo również wojska rosyjskie. Obie propozycje król Polski odrzucił. Wojna rosyjsko-turecka rozwijała się niepomyślnie dla Turcji, między innymi rosyjska flota bałtycka, po opłynięciu Europy, w bitwie w Zatoce Czesmeńskiej w 1770 r. zniszczyła turecką marynarkę wojenną. Wojna trwała do 1774 r. i zakończyła się korzystnie dla Rosji, która powiększyła swe terytorium w rejonie Krymu, uzyskała szerszy dostęp do Morza Czarnego, prawo korzystania z przejazdu swych statków i okrętów wojennych przez Bosfor, nastąpiło uniezależnienie Chanatu Krymskiego od Turcji itp.

Z kolei zaangażowanie Rosji w wojnie z Turcją postanowił wykorzystać król pruski Fryderyk II dla zajęcia Pomorza Gdańskiego, oddzielającego jego prowincję Magdeburgię od Prus Książęcych.

Zaproponował więc rozbiór Rzeczypospolitej pomiędzy Prusy, Rosję i Austrię. Po dłuższym wahaniu Katarzyna II, która była raczej zainteresowana w utrzymaniu w całości Rzeczypospolitej, jako swego protektoratu, uległa namowom i zgodziła się na rozbiór niesfornej Polski.
Podpisanie traktatów rozbiorowych nastąpiło w Petersburgu 5 sierpnia 1772 r. Rosja zajęła tereny wokół Połocka, Witebska, Mohylewa i Orszy, utrzymując nadal swój protektorat nad resztą Rzeczypospolitej.
Jeszcze w czasie trwania wojny rosyjsko-tureckiej o Krym, w styczniu 1773 r., na Powołżu w Rosji wybuchło wielkie powstanie chłopskie. Jego przywódca, zbieg z armii rosyjskiej, Jemielian Wasiliewicz Pugaczow, podawał się za cara Piotra III, niby cudem ocalonego z zamachu na jego życie. Mistyfikacja ta miała na celu zyskanie przychylności ludności chłopskiej, która z władzą carską wiązała nadzieję na poprawę swego bytu. Faktycznie powstanie poparte zostało z entuzjazmem przez ludność wiejską całego Powołża, a także przez robotników manufaktur i hut na Uralu, żyjących też w wielkiej nędzy.
Tysięczne oddziały Pugaczowa odbyły daleki rajd wzdłuż rzek Uralu, Kamy i Wołgi, zdobywając liczne miasta i siejąc popłoch wśród szlachty i ziemiaństwa. Powstanie trwało prawie 3 lata i stłumione zostało dopiero przez oddziały wojskowe Suworowa, już po zakończeniu wojny z Turcją. Przywódca rebelii Pugaczow został stracony publicznie w styczniu 1775 roku w Moskwie.
W polityce zagranicznej Katarzyna II starała się zachować dystans do wszelkich konfliktów, rozgrywających się w środkowej czy zachodniej Europie.
Dyplomacja rosyjska nieustannie koncentrowała się na regionie Morza Czarnego.
W 1783 r. zmuszono chana krymskiego do abdykacji i natychmiast wojska carskie zajęły Półwysep Krymski i wszystkie pozostałe tereny Chanatu Krymskiego. Rozpoczęto też wielką, planową kolonizację nowych terenów, przesiedlając dziesiątki tysięcy chłopów, głównie z Powołża, oraz zakładając szereg nowych miast i portów, jak Symferopol, Sewastopol, Chersoń, Odessa i inne.
Faktycznie rozwój gospodarczy Krymu i całego północnego wybrzeża Morza Czarnego był bardzo szybki. By o tym przekonać się naocznie, Katarzyna II urządziła w 1787 r. uroczystą wyprawę swego dworu na te nowe ziemie, których pozyskanie dla Rosji było głównym jej celem, jako cesarzowej imperium.

W trakcie podróży spotkała się w Kaniowie nad Dnieprem z królem Polski St. Poniatowskim, swym kochankiem sprzed ponad trzydziestu lat, a w Chersoniu z cesarzem austriackim, Józefem II. Zarządca południowej Rosji książę Potiomkin nie szczędził pieniędzy i starań, by dostojnym gościom jak najlepiej zaprezentować swe osiągnięcia, kazał nawet pobudować makiety wiosek (wsie potiomkinowskie) które oglądane z daleka, miały świadczyć o zaludnieniu pustych stepów.
Przez cały XVIII w. trwała też kolonizacja rosyjska północnej części kontynentu azjatyckiego. Do 1784 r. Rosjanie zajęli już ostatnie dalekowschodnie terytoria Azji, to jest Kamczatkę i Półwysep Czukocki, a także opanowali Alaskę na kontynencie Ameryki Północnej.

Wszędzie tam budowali drewniane forty i osady handlowe.
W 1787 r. Turcja, nie mogąc przeboleć straty Krymu, wdała się w czwartą już wojnę z Rosją.
Początkowo Rosjanie, i sprzymierzeni Austriacy, ponosili klęski, co zachęciło również Szwecję do wypowiedzenia wojny Rosji. Ale po 1789 r. sytuacja wojenna się odmieniła. Pierwsza z wojny wycofała się Szwecja, nie uzyskując żadnych sukcesów.

Jako druga Austria, a to na skutek śmierci cesarza Józefa II. Zaś po serii klęsk w Mołdawii i nad Dunajem, o pokój poprosiła także Turcja. Traktat pokojowy z 1792 r. potwierdził wszystkie dotychczasowe zdobycze Rosji na północ od Morza Czarnego.

Po zawarciu pokoju z Turcją, Katarzyna II mogła spokojnie zwrócić wzrok na zachód od imperium.
We Francji od 1789 r. rozwijała się rewolucja społeczna i zaczynała się formować przeciwko niej koalicja absolutystycznych monarchii Anglii, Holandii, Austrii i Prus.

Natomiast w sąsiedniej Rzeczypospolitej Sejm Wielki w Warszawie
uchwalił nową konstytucję III maja 1791r.
Wieść o niej wstrząsneła Katarzyną, która nie przypuszczała, by posunięto się do otwartego zakwestionowania rosyjskich gwarancji dla dawnego porządku panującego w Polsce. Zniosła stosunkowo spokojnie wieść o uchwale sejmowej dotyczącej posiększenia wojska do 100 tys. żołnierzy, zniosła żadanie wyprowadzenia wojsk rosyjskich z Rzeczypospolitej i wiadomość o sojuszu polsko-pruskim, ale nowy krok Stanów Sejmujących całkowicie i nieodwołalnie niweczył wpływ Katarzyny na sprawy polskie. Tego było już za wiele. Co gorzej, świadczył o niebezpiecznym wpływie francuskich idei rewolucyjnych. "Konstytucja 3 maja" - mimo że nie poprzedzona żadnym "Nakazem" - została uchwalona, wchodziła w życie, spotkała się na ogół z entyzjastycznym przyjęciem społeczeństwa, a szła o wiele dalej niż "oświeceniowe" projekty imperatorowej.

W Polsce od 1780 r. nie było wojsk rosyjskich, znajdowała się ona wprawdzie pod politycznym protektoratem Rosji.
Lecz zmiana ustroju w Polsce, na wzór haseł rewolucji francuskiej, oraz zapowiedź przekazania tronu po śmierci St. Poniatowskiego elektorowi saskiemu Fryderykowi, wnukowi Augusta III, były dla Katarzyny II nie do przyjęcia.
To też wsparła z całą mocą i wojskiem konfederację targowicką, zawiązaną w maju 1792 r. przez polskich magnatów w celu obalenia Konstytucji 3 Maja i króla St. Poniatowskiego.

Rozpoczęła się wojna rosyjsko-polska. Polskie wojska królewskie nie miały szans w walkach z przeważającymi siłami rosyjskimi, które okupowały wnet większą część kraju, wraz z Warszawą, a województwo Poznańskie zajęte zostało przez Prusy.
Władzę w kraju przejęli konfederaci, nie na długo, gdyż na wniosek króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II w kwietniu 1793 r. przeprowadzony został II rozbiór Rzeczypospolitej pomiędzy Rosję i Prusy. Rosji przypadły rozległe tereny na wschód od Pińska, Niemna i Zbrucza.




Przeciwko tym decyzjom rozbiorowym wybuchło w Polsce w marcu 1794 r. spontaniczne powstanie narodowe, kierowane przez gen. Tadeusza Kościuszkę, które przerodziło się w wojnę z rozproszonymi wojskami rosyjskimi i pruskimi. Ostatecznie powstanie kościuszkowskie zostało stłumione a w 1795 r. dokonany został trzeci, całkowity III rozbiór Polski pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię. Rosji przypadły Litwa, Grodzieńszczyzna i zachodnia część Wołynia.

W latach 1792-95 było to niemożliwe wobec zaangażowania się w wojnę, rozbiory i powstanie w Polsce.
Dopiero w 1795 r. Rosja mogła przystąpić do koalicji antyfrancuskiej, jaką zawiązały monarchie zachodnie. Przygotowywano realnie 60-tys. korpus wojskowy, wszak bez większego pośpiechu. W trakcie tych przygotowań, 17 listopada 1796 r., cesarzowa Rosji Katarzyna II zmarła w Carskim Siole w pobliżu Petersburga, przeżywszy 67 lat.

W ciągu swego długiego panowania uczyniła bardzo wiele, zarówno w dziedzinie stosunków zagranicznych, jak i wewnętrznych, dla wzmocnienia potęgi państwa, władzy centralnej i absolutyzmu panującego.
W okresie jej rządów terytorium Rosji znacznie się powiększyło, a ludność z 20 wzrosła do ok. 35 mln.
Przyczyniło się do tego, między innymi, zorganizowanie masowego osadnictwa kolonistów niemieckich na górnym Powołżu, gdzie zapewniono im ulgi podatkowe, wolność wyznania i opiekę prawną.

Łączyłą literature i władze, pisałą komedie, notatki dotyczące historii Rosji, wydawałą czasopisma, interesowała się sztuką i malarstwem.

Następcą Katarzyny został jej syn Paweł I (1796-1801).