Wielkich dzieł nie zniszczy czas. Jakie kryteria zastosujesz mierząc wartość utworu literackiego - uzasadnij. Sięgnij do trzech wybranych utworów.

Wielkich dzieł nie zniszczy czas. Jakie kryteria zastosujesz mierząc wartość utworu literackiego – uzasadnij. Sięgnij do trzech wybranych książek.

Przeciwna jestem filozofii „sztuka dla sztuki”. Najgłośniejszym propagatorem owej idei był Stanisław Przybyszewski, autor wielu książek, co ważniejsze dziś całkowicie zapomnianych, ale w okresie neoromantyzmu stanowiących dla grup inteligencji twórczej prawdziwe objawienie. Skłaniam się ku przekonaniu, że istotną rolą literatury jest jej utylitaryzm, czyli jej użyteczność. Według mnie literatura powinna przynosić pożytek, nauczać, wychowywać, krzewić ideały moralne. Sztuka tworzona przez i dla ludzi jest nieodłącznym elementem naszej egzystencji. Nie bez przyczyny więc posiada ona funkcję nośnika ponadczasowych i uniwersalnych prawd.

Niewątpliwie najbogatszą skarbnicą ponadczasowych i uniwersalnych prawd jest „Biblia”. „Biblia” jest sacrum – księgą świętą dla chrześcijan, choć nie tylko, w części „Starego Testamentu”również dla wyznawców judaizmu. „Stary Testament” obejmuje legendarne dzieje plemion izraelickich od czasów najdawniejszych aż po II w. n.e. Zawiera także zbiór nakazów i zakazów regulujących życie społeczne i religijne, w tym „Dekalog”- uniwersalny, ogólnoludzki kodeks moralny. „Nowy Testament” to opowieść o życiu Jezusa i początkach chrześcijaństwa. W „Biblii” ukazana została wizja stworzenia świata, a także tajemnica czasów ostatecznych. „Biblia” powstawała na przestrzeni wielu setek lat i nie jest dziełem jednolitym. Jej księgi pisane były przez różnych autorów, przy użyciu odmiennych środków stylistycznych, w tym różnych gatunków (np. psalmów, przypowieści, podani, pieśni, kazań, poematów i wielu innych). Łączy je poetyckość języka, pełnego znaczeń i odniesień oraz obrazowość. „Biblia” jest opowieścią o człowieku, o złożoności jego natury, jego namiętnościach i słabościach, jest opowieścią o jego życiu. „Biblia” jest jednym z najważniejszych źródeł kultury europejskiej, zarówno w sferze religijno- moralnej, jak i w sferze twórczości. Jest natchnieniem dla wielu myślicieli, artystów, pisarzy, inspiracją literatury , rzeźby (Michał Anioł –„Dawid”, „Mojżesz i niewolnicy), malarstwa (np. freski Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej, „Ostatnia Wieczerza” Leonarda da Vinci) i muzyki (np. pasja według św. Mateusza i msza h-moll Jana Sebastiana Bacha). Nawiązania do „Biblii” w literaturze można odnaleźć w twórczości Jana Kochanowskiego np. w pieśni „Czego chcesz od nas, Panie za twe hojne dary”, czy w dziele Henryka Sienkiewicza zatytułowanym „Quo vadis”. Nawiązywali także do stylu biblijnego wielcy polscy romantycy, jak Adam Mickiewicz w „Dziadach”, czy Juliusz Słowacki w hymnie „Smutno mi Boże”. Dla literatury stanowi niewyczerpaną skarbnicę wzorców osobowych i postaw, motywów, symboliki itp. Wyrażenia i zwroty biblijne są używane w języku potocznym np. trąby jerychońskie, syn marnotrawny, Sodoma i Gomora, owoc zakazany, zmienić się w słup soli i inne. Wiele motywów biblijnych znalazło trwałe miejsce w obrazowaniu poetyckim, a przypowieści biblijne stały się punktem wyjścia do rozważań filozoficznych i moralnych, co jest świadectwem ”wielkości” i ogromnej roli „Biblii” w życiu wielu ludzi.

Innym utworem, jaki chciałabym przytoczyć w swojej pracy, ze względu na zawartą w sobie prawdę o życiu jest „Antygona” Sofoklesa. Utwór ten jest tragedią antyczną , której cechą charakterystyczną jest zderzanie dwóch tak samo istotnych, sprzecznych ze sobą racji. Tytułowa bohaterka, Antygona to córka Edypa, któremu wyrocznia przepowiedziała, że zabije swego ojca i ożeni się z własną matką. Mimo prób uniknięcia strasznego losu, klątwa wypełnia się. Nad dziećmi Edypa również ciąży klątwa: przepowiednia mówi, że dwaj bracia, Polinejkes i Eteokles, zginął w bratobójczej walce. I tak się dzieje. Polinejkes sprzymierzył się z wrogami Teb, uznany został za zdrajcę. Tron obejmuje Kreon, jako najbliższy krewny rodziny królewskiej. Wydaje on zakaz grzebania zwłok zdrajcy Polinejkesa. Jednakże istnieje niepisane „święte prawo boskie”, utrwalone tradycją, nakazujące pochowanie zmarłego; był to warunek konieczny, aby po śmierci trafił on do krainy cieni. Obowiązkiem żywych było dopełnić obrzędów pogrzebowych co czyni Antygona dokonując symbolicznego pochówku. Antygona nie ma najmniejszych wątpliwości co do słuszności własnego wyboru, doskonale zdaje sobie sprawę z tego, iż czeka ją surowa kara. Jej motywy postępowania są jasne, kieruje się umiłowaniem obydwu braci i głęboką religijnością – toteż pogrzebanie brata traktuje jaką swoją powinność. Wydawać by się mogło, że Kreon nie ma racji.
Gdyby obaj bracia żyli ukaranie Polinejkesa i nagrodzenie Eteoklesa nie budziłyby niczyich sprzeciwów. Lecz obaj nie żyją i problem pozostaje. Na takie rozterki Kreon nie może sobie pozwolić, jako władca musi przestrzegać praworządności, a los Polinejkesa ma być przestrogą dla innych. Antygona natomiast łamiąc prawo ziemskie musi ponieść karę ponieważ sprawiedliwości musi stać się zadość. Twarde prawo ale prawo jak mawiano w starożytności : dura lex sed lex.
Na temat słuszności wyboru Antygony i decyzji Kreona można by napisać książkę, ale w chwili obecnej nie to jest dla mnie najistotniejsze. Przedstawiony w tym utworze konflikt pomiędzy dobrem jednostki a dobrem społecznym jest wiecznie aktualny. Zastanawiamy się nad tym co jest ważniejsze uczucia czy obowiązek. Wciąż istnieje walka o władzę i idąca za nią zdrada. Zdajemy sobie doskonale sprawę z tego, iż kto skupia w swoich rękach władzę – nie ważnie czy to król, prezydent, sołtys czy pracodawca, musi dbać o autorytet , być stanowczym i nie rzadko podejmować kontrowersyjne decyzje. Problem sprzeciwu wobec władzy istnieje w każdym ustroju zbudowanym przez człowieka. Poza tym Antygona zalicza się do tych utworów, które ze względu na zawartą w nich prawdę o człowieku, niosą nakaz walki o swoje prawa, o własną moralność i godność, a przede wszystkim zgodę ze samym sobą. Podsumowując to wszystko jeszcze raz pragnę zauważyć, że sfera tematów poruszona przez Sofoklesa w „Antygonie” jest wciąż aktualna. Podkreśla to fakt iż przez wszystkie stulecia, jak i obecnie należy do stałego repertuaru teatrów, jest tematem przyjętym w muzyce, a także bohaterką poezji.

Przykładem uniwersalnego charakteru utworów literackich jest według mnie „Moralność Pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej. Autorka nazwała swój dramat „tragifarsą kołtuńską”, choć określenie to nie figuruje w rejestrze gatunków. Jest to zestawienie krańcowych gatunków. W tragedii bohater zostaje postawiony przez los wobec konieczności dokonania wyboru pomiędzy dwiema równie umotywowanymi, ale sprzecznymi ze sobą racjami – dokładnie tak jak w „Antygonie”. Farsa natomiast to typ komedii opierającej się na humorze sytuacyjnym, który nie ma żadnych funkcji moralizatorskich, a jedynie bawi. Kołtun jest to po prostu posklejana czupryna. Słowo to stało się z czasem symbolem ciemnoty i braku kultury. Pokolenie młodopolskie określało tak człowieka zacofanego mającego dziwaczne, niesłuszne poglądy i obyczaje etyczne. Najczęstszym obiektem ataków młodopolskich artystów stało się mieszczaństwo jako typowy przykład kołtunerii. To właśnie w nim dostrzegano ostoję zacofania, moralnej i ideowej obłudy oraz ograniczenia potrzeb życiowych do materialnych. Zdemaskowanie tych cech kołtuńskich jest właśnie celem Gabrieli Zapolskiej i jej tragifarsy.
Zapolska przedstawia nam panią Aniele, która pojawiając się na scenie wywołuje lekki uśmieszek swoim niedbałym strojem. Pani Aniela Dulska ma chytre, niespokojne oczy oraz piskliwy i krzykliwy głos. Wrzask Dulskiej będzie rozbrzmiewał podczas całego dramatu. Nie przeciwstawi się mu sterroryzowany mąż Felicjan, pozorny będzie bunt Zbyszka. Dulska ma bowiem w domu władzę absolutną. Wszystkie te elementy składają się na farsowy charakter dramatu. Tragedię stanowi tu natomiast obłudna moralność Dulskiej, dwulicowość jej zachowań w domu i na ulicy, gra pozorów, nietolerancyjny i agresywny światopogląd. Dulska zmusza ludzi, by się jej podporządkowali, nie podporządkowanych niszczy. Efekty farsowe i komediowe utworu wynikają z przeciwstawienia charakterów, moralności i mentalności (zepsuta Hela i naiwna Mela), z kontrastu pomiędzy całkowicie biernym Dulskim i jego aż nazbyt czynną małżonką.„Moralność pani Dulskiej” jest oskarżeniem skierowanym przeciwko konkretnej postawie, a nie przeciwko jakiejkolwiek klasie społecznej. Bowiem „Dulskim” można być zawsze i wszędzie, cechy sprecyzowane przez Zapolską można odnaleźć w ludziach niezależnie od ich wykształcenia, majętności czy wieku. Niestety, w tym sensie, można zatem mówić o wiecznej aktualności dramatu.

Funkcje dzieła literackiego to jego zdolności do zaspokajania potrzeb duchowych ludzi, którzy je czytają. Ludzie czytają książki z najróżniejszych powodów : pragnąc uzyskać jakąś nową wiedzę o świecie, próbując rozstrzygnąć wątpliwości moralne czy światopoglądowe, chcąc wypełnić wolny czas, a nawet z obowiązku (taka jest często sytuacja ucznia). Jednakże książkami, które będą czytane przez wiele pokoleń są jedynie książki przekazujące uniwersalne prawdy życiowe. Jakby na potwierdzenie moich słów przytoczę opinię francuskiego pisarza Emila Zola : „Dziełami wielkimi i moralnymi są tylko dzieła prawdy”.