Wiatry - rodzaje wiatrów

Wiatr jest jednym z czynników meteorologicznych. Powietrze przemieszcza się nad lądem lub morzem z obszaru o wyższym ciśnieniu atmosferycznym do obszaru o niższym ciśnieniu. Kierunek i prędkość wiatru wynikają z działania gradientu ciśnienia, siły Coriolisa, siły tarcia o powierzchnię Ziemi. Kierunek wiatru nie leży na prostej łączącej centra wyżu i niżu, a jest skierowany pod pewnym kątem do izobar (20- 50). Siłę i prędkość wiatru mierzy się w stopniach Beauforta. Skala ta składa się z dwunastu stopni: od słabego powiewu (1 stopień) przez silny wiatr (6 stopni) do sztormu (10 stopni) i huraganu (12 stopni). Kierunek wiatru mierzymy w rumbach.

Rodzaje wiatrów

W określonych rejonach mogą występować wiatry charakterystyczne tylko dla tego obszaru. Na brzegu morskim i większych akwenach występują bryzy: lądowa (tzw. nocna, wiatr wieje od lądu do morza) i morska (tzw. dzienna, wiatr wieje z morza do lądu). Nad obszarami oceanicznymi wieją monsuny. Monsun, inaczej też muson, to układ wiatrów, które zmieniają swój kierunek na przeciwny w zależności od pory roku.
Rozróżnia się dwa rodzaje monsunów:
- monsun letni (morski) z pogodą deszczową, związaną z niskim ciśnieniem nad lądem i przemieszczaniem się wilgotnych mas powietrza znad oceanu (nad którym panuje wysokie ciśnienie) nad ląd
- monsun zimowy (lądowy), kiedy wieje wiatr od lądu, i któremu towarzyszy pogoda sucha, związana z układem wysokiego ciśnienia nad lądem i niskiego ciśnienia nad oceanem.

Monsuny występują w strefie międzyzwrotnikowej (najbardziej charakterystyczne są w Azji Południowo-Wschodniej), spotęgowane wpływem wielkiego kontynentu oraz we wschodniej i zachodniej Afryce; w północnej Australii; w strefie umiarkowanej na półkuli północnej, szczególnie wyraźnie zaznaczone u wschodnich wybrzeży Rosji, w Japonii, Chinach i na atlantyckim wybrzeżu USA. Często jako monsun określa się opady deszczu spowodowane tymi wiatrami.
W strefie podzwrotnikowej występują regularne wiatry pasaty i antypasaty.

Innymi wiatrami lokalnymi są:
- bora – chłodny, suchy i bardzo porywisty wiatr, wiejący od strony lądu w kierunku otwartego morza. Spotykany jest na wybrzeżu dalmatyńskim. Wiatry o takich cechach występują także we Włoszech, na Nowej Ziemi i nad Bajkałem.
- lewanter – wiejący z kierunków wschodnich lub północno-wschodnich. Spotykany w okolicach Gibraltaru.
- mistral – jest to lokalna nazwa wiatru typu bora. Występuje we Francji, w dolinie Rodanu, jako silny, suchy, zimny wiatr, północny lub północno -zachodni, spadający z Masywu Centralnego lub przedgórza Alp w kierunku Morza Śródziemnego. Występuje głównie w zimie i na wiosnę, gdy nad zachodnią częścią Morza Śródziemnego panuje niskie ciśnienie, a nad zachodnią Europą wysokie.
- sirocco – jest lokalną nazwą ciepłego lub gorącego wiatru wiejącego w rejonie Morza Śródziemnego z kierunku południowego lub południowo-wschodniego, znad Afryki lub Półwyspu Arabskiego. Wieje on najczęściej wiosną przed przesuwającymi się z zachodu na wschód niżami barycznymi. Początkowo sirocco ma charakter wiatru suchego i zapylonego, po przejściu przez morze, na terytorium Włoch, Dalmacji, Sycylii, staje się bardziej wilgotny, a po przekroczeniu gór (np. w północnej części Sycylii) przybiera postać ciepłego, suchego wiatru typu fen (fhn).
- halny – to polska odmiana wiatru typu fen (fhn), występująca w Karpatach i Sudetach. Silny (prędkość w porywach do 150 km/h), ciepły i suchy, wieje od grzbietów ku północnym dolinom. Powoduje ocieplenie i roztopy oraz niekiedy znaczne szkody w drzewostanie.
- brickfielder – wiatr północny u południowych wybrzeży Australii
- pampero – chłodny, silny wiatr z południa, występujący najczęściej na wiosnę na obszarze Gran Chaco (Argentyna, Paragwaj) w Ameryce Południowej. Powstanie pampero wiąże się z przechodzeniem frontu chłodnego.
- shamal – jest to gorący wiatr, występujący w Zatoce Perskiej.
- chubascos – silny, północno-wschodni wiatr, występujący u zachodnich wybrzeży Meksyku.
- harmattan – suchy wiatr, występujący u zachodnich wybrzeży Afryki.
- haboob –silny wiatr występujący nad Morzem Czerwonym.
- marin – silny, ciepły i wilgotny wiatr wiejący z południowego wschodu, występujący w Zatoce Lwiej.
- meltemi – letni wiatr wiejący nad Morzem Egejskim
- tornado – to lokalna nazwa trąby powietrznej występującej w Ameryce Północnej (południowo wschodnie stany USA i nad Zatoką Meksykańską).
- tramontana – jest lokalną nazwą chłodnego wiatru wiejącego z północy lub północnego wschodu na zachodnim wybrzeżu Włoch, w południowo-wschodniej Francji oraz na północnej Korsyce. Powstaje, gdy nad Morzem Adriatyckim panuje niskie ciśnienie, natomiast nad Alpami lub w północno-zachodniej części Morza Śródziemnego - wysokie.
- vendaval – silny wiatr wiejący z kierunków południowo-zachodnich (w Cieśninie Gibraltarskiej).
- kona – wiatr sztormowy, występujący na Hawajach.
- libeccio – występuje u północnych wybrzeży Korsyki.
- norther – zimowy, sztormowy, występujący w Zatoce Meksykańskiej i zachodniej części Morza Karaibskiego.
- santana – silny wiatr z kierunków północno-wschodnich, występujący w południowej Kalifornii.
- zionda – sztormowy wiatr występujący w zimie u wybrzeży Argentyny.

Kiedy powietrze zimne napotka powietrze ciepłe (lub odwrotnie) mówimy, że spotkały się dwa fronty atmosferyczne. Frontem atmosferycznym nazywamy cienką na kilkaset metrów warstwę przejściową powietrza troposferycznego rozdzielającą dwie masy powietrza różniące się parametrami fizycznymi, głównie temperaturą. Front atmosferyczny jest nachylony do poziomu pod małym (kilkustopniowym) kątem. Wzdłuż frontu atmosferycznego na skutek istnienia silnych gradientów temperatury wieją silne wiatry termiczne.

Rozróżnia się fronty ciepłe i zimne, w zależności od względnych temperatur nadciągającego i zalegającego powietrza. Front ciepły charakteryzuje się opadem deszczu z chmur najczęściej typu Nimbostratus. Front chłodny nie jest stowarzyszony z opadem atmosferycznym. Obserwuje się niekiedy front zokludowany. Układ trzech mas powietrza rozdzielonych podwójną linią frontu. Front atmosferyczny nie występuje wyłącznie w warstwach przyziemnych troposfery, czasem linia frontu nie dociera do powierzchni gruntu.

Istotne znaczenie dla obserwowanego klimatu Ziemi mają planetarne, stacjonarne fronty atmosferyczne:
- atlantycki front polarny,
- atlantycki front arktyczny,
- front śródziemnomorski,
- pacyficzny,
- front arktyczny
- i pacyficzny front polarny.

Są to fronty atmosferyczne o długościach rzędu tysięcy kilometrów, rozdzielające masy powietrza zalegające na obszarach o skali kontynentów. Fronty takie są niestabilne, podlegają silnym zaburzeniom o charakterze falowym, prowadzi to m.in. do powstawania cyklonów. Cyklon to układ wiatrów powstających wokół ośrodka niskiego ciśnienia, tworzących się w strefie frontów atmosferycznych. Charakterystyczny dla cyklonu na półkuli północnej jest wir powietrza w stronę odwrotną do ruchu wskazówek zegara, na półkuli południowej - zgodny z tym ruchem. W centrum wiru znajduje się miejsce ciszy, tzw. oko cyklonu. Silnym wiatrom towarzyszą ulewne deszcze. Cyklon nawiedzający zwrotnikowe i podzwrotnikowe szerokości geograficzne nazywa się tajfunem lub tornadem.