Położenie i powierzchnia
Park Narodowy Gór Stołowych obejmuje polską część Gór Stołowych, które są częścią Sudetów Środkowych. Park leży w Polsce południowo - zachodniej, województwie dolnośląskim, na granicy z Czechami. Utworzony został w 1993 roku. Powierzchnia jego wynosi 6 339 ha, z czego lasy zajmują 5 779 ha. Ochroną ścisłą objętych jest 376 ha.
Geologia i geomorfologia
Rzeźba Gór Stołowych formowała się przez ostatnie 70 mln lat. Po ustąpieniu morza na początku okresu trzeciorzędowego zaczęło się fałdowanie gór systemu alpejskiego, powodując w Sudetach liczne pęknięcia. Powstały uskoki tektoniczne i zapadliska, na przykład Kotlina Jeleniogórska czy Kotlina Kłodzka. Najmłodsze, interesujące nas osady z okresu kredowego zareagowały na te zaburzenia licznymi, głębokimi spękaniami, które odegrały ważną rolę w ukształtowaniu się rzeźby terenu, gdyż wyznaczyły przebieg głównych dolin i grzbietów. Tak więc na początku trzeciorzędu mamy ląd lekko pochylony ku południowemu wschodowi, o powierzchni zbudowanej ze spękanego piaskowca. Długi, trwający do dnia dzisiejszego, proces niszczenia doprowadził w efekcie do podziału płyty na grzbiety i separowane wzgórza, których przykładem są współczesne masywy Szczelińca (919 m n.p.m.), Skalniaka (915 m n.p.m.), Narożnika (851 m n.p.m.) i Mnicha (522 m n.p.m.). Góry Stołowe posiadają unikatową w skali Europy budowę płytową i zachwycają fantastycznymi kształtami skał. Do powszechnie znanych form należą "Kwoka", "Wielbłąd", "Głowa wielkoluda". W obrębie piaskowca ciosowego powstał system korytarzy tworzący labirynty skalne, które są szczególnie znane i atrakcyjne w obrębie "Błędnych Skał".
Roślinność
Wśród ok. 650 gatunków roślin naczyniowych występujących w Parku, 46 objętych jest ochroną gatunkową. Szata roślinna Parku należy do piętra regla dolnego. Obecnie jest to głównie las złożony ze świerka obcego pochodzenia, wprowadzonego na przełomie XIX i XX wieku, w miejsce wyciętych lasów bukowo - jodłowych. Na niewielkich obszarach (3% powierzchni lasów) zachowały się zbliżone do naturalnych zbiorowiska leśne.
Na północno - wschodnich stokach Szczelińca Wielkiego, wzdłuż potoku Pośna znajduje się dobrze zachowany zespół żyznej buczyny, w której dominują buki z pojedynczymi okazami starych jodeł i wiązów. Taki, prawie niezmieniony ekosystem leśny występuje także w okolicach Darnkowa i Rogowej Kopy, na której znajduje się jedyne w Polsce stanowisko skalnicy zwodniczej - rośliny ginącej nie tylko w naszym kraju, ale i w Europie.
Na środkowym stopniu zrównania Gór Stołowych, na poziomie margli turońskich wytworzyły się torfowiska wysokie, z których jedno (39,3 ha) zostało uznane w 1958 roku za ścisły rezerwat przyrody pod nazwą "Wielkie Torfowisko Batorowskie".
Na terenie Parku występują także interesujące ekosystemy łąkowe, a wśród nich, ze szczególnie bogatą roślinnością - łąki bagienne i storczykowe. Rozległy kompleks łąk, na obszarze mioceńskiego zrównania w okolicach Łężyc, z rozrzuconymi piaskowcowymi ostańcami, posiada wybitne walory krajobrazowe. Duża liczba odkrytych powierzchni skalnych sprzyja występowaniu mszaków i porostów. Na terenie Parku stwierdzono występowanie 272 gatunków mchów i 112 gatunków wątrobowców.
Zwierzęta
W rozległych, zwartych kompleksach leśnych na terenie Parku pospolicie występuje jeleń, sarna, dzik, lis, wiewiórka (czarnej i rudej odmiany) oraz drobne gryzonie. Ze ssaków owadożernych częsty jest jeż, a rzadkie ryjówka malutka i typowa dla obszarów górskich ryjówka górska.
Cennym elementem fauny ssaków są małe wiewiórko podobne zwierzęta nocne, zamieszkujące głównie fragmenty lasów liściastych: orzesznica, bardzo rzadka popielica oraz koszatka.
Leśnym rarytasem ornitologicznym jest tu jarząbek, słonka, bocian czarny, trzmielojad, kobuz oraz charakterystyczne dla obszaru tajgi sóweczka i włochatka. W skałach gnieździ się puchacz, pustułka, kruk a także kopciuszek i kowalik. Rozległe powierzchnie trawiaste są miejscem lęgowym rzadkich w skali Europy przepiórki i derkacza. Wśród ptaków związanych z wodą na uwagę zasługuje żyjący nad wartkimi strumieniami pluszcz i pliszka górska.
Spośród pospolitych w Polsce gatunków gadów, w Górach Stołowych występują: żmija zygzakowata, zaskroniec, jaszczurka zwinka i padalec. Z rzadszych płazów zdarza się salamandra oraz traszki górska, grzebieniasta i zwyczajna. Świat owadów jest jeszcze słabo poznany, tym niemniej warta uwagi jest obfitująca w gatunki rodzina kózkowatych oraz chronione gatunki biegaczowatych. Bardzo interesująca jest fauna naśnieżna oraz fauna pajęczaków torfowisk i wilgotnych zimnych szczelin w piaskowcach.
Kultura materialna
Historia Gór Stołowych połączona jest z dziejami Ziemi Kłodzkiej położonej na styku Śląska, Czech i Moraw. Już w starożytności poprzez Ziemię Kłodzką, wzdłuż głównych dolin pomiędzy Górami Stołowymi a Orlickimi, wiodły szlaki komunikacyjne łączące Kotlinę Czeską z dorzeczem Odry. Do nadzorowania owych szlaków służyły warowne grody: Homole (obecnie zachowane ruiny), Ratno i Radków, o których pierwsze wzmianki pochodzą z przełomu XIII i XIV wieku.
Po ustaniu wojen husyckich, wiek XVI stał się prawie stuletnim okresem odbudowy i rozwoju regionu. Wówczas rozpoczęły swój "leczniczy żywot" działające do chwili obecnej zdroje w Kudowie, Dusznikach i Polanicy oraz narodziło się płóciennictwo i sukiennictwo. W Dusznikach zaś rozwinęło się papiernictwo, gdzie zachowana została jedna z najstarszych w Europie, pochodząca z 1605 roku papiernia.