Park Narodowy Gór Stołowych.

Położenie, powierzchnia.

Park Narodowy Gór Stołowych obejmuje polską część Gór Stołowych, które są częścią Sudetów Środkowych. Park leży w Polsce południowo-zachodniej, województwie dolnośląskim, na granicy z Czechami. W 1981 utworzono tu Stołowogórski Park Krajobrazowy, przekształcony 16 IX 1993 w Park Narodowy Gór Stołowych (PNGS) o powierzchni 6280 ha, powiększonej później do 6340 ha. Lasy zajmują 5778 ha. (91% powierzchni parku).

Geologia i morfologia.

Forma skalna na Szczelińcu Małym

Góry Stołowe stanowią jedyny w Polsce przykład gór płytowych zbudowanych z płasko leżących ławic skalnych. Skały te to piaskowce ciosowe, przedzielone marglami z wkładkami wapieni i piaskowców wapnistych i glaukonitowych. Powstały one w środowisku morza, które w górnej kredzie ( ok. 100 mln lat temu) wkroczyło na teren niecki śródsudeckiej. Rozwój rzeźby Gór Stołowych rozpoczął się po ustąpieniu morza pod koniec kredy (ok. 70 mln lat temu). Okresy spokoju tektonicznego, przedzielone trzema fazami ruchów piętrzących w okresie trzeciorzędu doprowadziły do wytworzenia trzech powierzchni zrównań wyniesionych na wysokość:
• 850 - 919 m npm - płaskie stoliwa zbudowane z górnych piaskowców ciosowych w postaci bastionów skalnych Szczelińca Wielkiego i Małego, Skalniaka i Narożnika
• 500 - 800 m npm - pokryty marglami poziom Karłowa i penepleny Łężyc.
• 400 - 500 m npm - najniższe partie na pd. - wsch. pasma.


"Sawanna Łężycka"

W kształtowaniu rzeźby Gór Stołowych, niezwykle ważną rolę, w związku z ich budową geologiczną, odegrała woda - zarówno poprzez powierzchniową erozję jak i wskutek jej oddziaływania pod ziemią - w strefach źródłowych. Denudacja chemiczna i mechaniczna, przy udziale wody, doprowadziła do rozwoju fantastycznych form skalnych w odsłoniętej partii piaskowców ciosowych na wierzchowinach obu Szczelińców, Skalniaka i Narożnika oraz na pn. wsch. krawędzi II poziomu zrównania: Radkowskie Skały, Skalne Grzyby. Podziemne usuwanie wraz z wodą zwietrzałej skały, w strefach źródłowych rozwiniętych na kontakcie przepuszczalnych piaskowców z nieprzepuszczalnymi marglami, powoduje ubytek masy z wnętrza górotworu. Konsekwencją tego jest deformacja na powierzchni płyty zalegających na marglach piaskowców (pionowe spękania) oraz ich osiadanie i powstawanie osuwisk blokowych. Zmieniające się warunki klimatyczne w długim trwającym ok. 70 mln lat okresie wpływały na intensywność rzeźbienia w piaskowcowej płycie labiryntów i niezwykłych form skalnych. Sieć spękań tektonicznych wyznaczała geometrię tych form, a o kształcie przypominającym budowle, maczugi, wielkie grzyby, zwierzęta i ludzi, decydowało zmienne warstwowanie i różne spoiwo skał.

Labirynt skalny
Błędnych Skał
Długi, trwający do dnia dzisiejszego, proces niszczenia doprowadził w efekcie do podziału płyty na grzbiety i separowane wzgórza, których przykładem są współczesne masywy Szczelińca (919 m n.p.m.), Skalniaka (915 m n.p.m.), Narożnika (851 m n.p.m.) i Mnicha (522 m n.p.m.). Góry Stołowe posiadają unikatową budowę płytową i nie typowe kształty skał. Do powszechnie znanych form należą "Kwoka", "Wielbłąd", "Głowa wielkoluda". W obrębie piaskowca ciosowego powstał system korytarzy tworzący labirynty skalne, które są szczególnie znane w obrębie "Błędnych Skał".


Roślinność

Aktualny obraz roślinności Parku ukształtowały nie tylko zróżnicowane warunki siedliskowe. Podobnie jak w całych Sudetach została ona przeobrażona przez wieloletnią działalność człowieka. Spowodował on wylesienie, szczególnie niżej położonych obszarów, zmiany stosunków wodnych, oraz przebudowę naturalnych drzewostanów na skutek preferującej świerka intensywnej gospodarki leśnej.


Fragment naturalnej buczyny
w okolicach Wodospadów Pośny
Lasy zajmują 89 % całkowitej jego powierzchni. Są to przede wszystkim sztucznie wprowadzone świerczyny. Park Narodowy prawie w całości leży w piętrze regla dolnego, ale zbiorowiska z udziałem świerka i jodły, zbliżone do naturalnych borów dolnoreglowych występują sporadycznie. Drzewostany świerkowe na piaskowcach w partii wierzchowinowej wykazują zły stan zdrowotny, a na całym obszarze Parku, jako monokultury są bardzo podatne na niekorzystne wpływy wielu czynników abiotycznych i biotycznych.
Dolnoreglowe lasy liściaste pochodzące z naturalnych odnowień zachowały się tylko w niewielkich fragmentach w trudno dostępnym terenie. Na bogatych siedliskach reprezentują je żyzne buczyny sudeckie, na uboższych buczyny "kwaśne", a w głębokich, ocienionych dolinach potoków jaworzyny z miesięcznicą trwałą. Najsłabiej reprezentowane są w Górach Stołowych lasy łęgowe.
W celu ochrony najcenniejszych ekosystemów wydzielono teren ochrony ścisłej: "Wielkie Torfowisko Batorowskie" (39,53 ha), obejmujący część torfowiska wysokiego, położonego w płytkim obniżeniu na powierzchni niższego poziomu Gór Stołowych na prawym brzegu Czerwonej Wody, na wysokości 705-715 m.npm. Torfowisko znajduje się w fazie stagnacji, a nawet zaniku, ponieważ w końcu XIX w. jego część zmeliorowano i na przesuszone podłoże wkroczył las świerkowy. Jednak spora część torfowiska jest nadal podmokła. Pozostałą część porasta górski bór bagienny, w którym występują świerki i sosny o skarłowaciałych formach. Rośnie tu też brzoza omszona i sosna błotna oraz gatunki roślin typowo bagiennych, m.in. bażyna czarna, bagno zwyczajne, wrzośce bagienne, żurawiny, bagnice torfowe, trzcinniki lancetowate, borówki, storczyki, rosiczki. Występują też rzadkie gatunki mchów. Ze względu na ochronę cennego ekosystemuWielkie Torfowisko Batorowskie jest wyłączone z ruchu turystycznego.
Ważny składnik flory Gór Stołowych stanowi pionierska roślinność naskalna z licznymi gatukami mchów (ponad 270 gatunków w Parku), porostów ( 60 gat. chronionych) i wątrobowców. Różnorodne zbiorowiska trawiaste zajmują powierzchnię ok. 300 ha obszaru Parku Narodowego. Wyróżniają się wśród nich bogate florystycznie łąki bagienne z obfitymi populacjami niektórych roślin chronionych. Ogółem świat roślin naczyniowych Parku liczy ok. 550 gatunków w tym 48 taksonów podlegających ochronie całkowitej.


Zwierzęta.

W rozległych, zwartych kompleksach leśnych na terenie Parku Narodowego pospolicie występuje jeleń, sarna, dzik, lis, wiewiórka (czarnej i rudej odmiany) oraz drobne gryzonie. Trudniejsze do zauważenia - głównie ze względu na nocny tryb życia - są należące do łasicowatych: borsuk, kuna, tchórz, łasica i gronostaj.
Z ssaków owadożernych częsty jest jeż, a rzadkie ryjówka malutka maleńka i typowa dla obszarów górskich ryjówka górska. W charakterystycznym dla Gór Stołowych środowisku spękań i szczelin skał piaskowcowych bytują nietoperze. Cennym elementem fauny ssaków są małe wiewiórkopodobne zwierzęta nocne, zamieszkujące głównie fragmenty lasów liściastych i mieszanych: orzesznica, bardzo rzadka popielica oraz koszatka.
Na polsko - czeskiej granicy swoją ostoję ma muflon - sprowadzony z Korsyki i aklimatyzowany w Sudetach gatunek górskiej owcy.
Wśród ptaków zamieszkujących lasy widuje się liczniejsze na obszarach górskich orzechówki, krzyżodzioby świerkowe, czyże, paszkoty, dzięcioły zielonosiwe i czarne, krogulce i siniaki. Leśnym rarytasem ornitologicznym jest tu jarząbek, słonka, bocian czarny, trzmielojad, kobuz oraz charakterystyczne dla obszaru tajgi sóweczka i włochatka. W skałach gnieździ się puchacz, pustułka, kruk, a także kopciuszek, pleszka i kowalik. Rozległe powierzchnie trawiaste są miejscem lęgowym dla świergotka łąkowego, pokląskwy, skowronka oraz rzadkich w skali Europy przepiórki i derkacza. Wśród ptaków związanych z wodą na uwagę zasługuje żyjący nad wartkimi strumieniami pluszcz i pliszka górska.
Z pośród pospolitych w Polsce gatunków gadów, w Górach Stołowych występują: żmija zygzakowata, zaskroniec, jaszczurka zwinka i padalec. Z rzadszych płazów zdarza się salamandra oraz traszki górska i zwyczajna. Świat owadów jest wciąż jeszcze słabo poznany, tym niemniej warta uwagi jest obfitująca w gatunki rodzina kózkowatych oraz chronione gatunki biegaczowatych. Bardzo interesująca jest też fauna naśnieżna oraz fauna pajęczaków torfowisk i wilgotnych zimnych szczelin piaskowcowych.


Koncepcja Parku.



Widok ogólny Szczelińca Małego
i Szczelińca Wielkiego

Koncepcja Parku Narodowego Gór Stołowych przewiduje ochronę najcenniejszych pod względem przyrodniczym walorów tego regionu, głównie ochronę unikalnych utworów przyrody nieożywionej. Wiążą się one z jego budową geologiczną i rzeźbą terenu. Przewiduje się także ochronę zasobów wodnych i ochronę przyrody ożywionej, a zwłaszcza tych fragmentów zespołów leśnych, które są najbardziej zbliżone do naturalnych. Nie zapomina się o ochronie lasów ze względu na ich funkcję wodoochronną, przeciwerozyjną i zapewnienie odpowiednich warunków dla żyjących tam zwierząt.

Pracownicy Parku prowadzą badania nad procesami przyrodniczymi zachodzącymi w faunie i florze. Szczególną troską otacza się drzewostany świerkowe, cechujące się złym stanem zdrowotnym. Wiele drzew szczególnie starszych wiekiem zamiera w wyniku zanieczyszczenia powietrza, co w połączeniu z oddziaływaniem korników powoduje konieczność ich wycinania. Obecnie przyjęty kierunek postępowania gospodarczego w lasach świerkowych Parku zakłada stopniową ich przebudowę przez sadzenie gatunków liściastych w miejscach wyciętych drzew. Jest to program obliczony, na co najmniej 150 lat. Ma on na celu przywrócenie tradycyjnej tu szaty roślinnej z przewagą buka, jaworu i jesionu.