Socjaldemokracja

Socjaldemokracja, ruch społeczny zapoczątkowany przez robotników zmierzający początkowo do zastąpienia kapitalizmu socjalizmem, a następnie do uspołecznienia gospodarki rynkowej i zmniejszenia nierówności społecznych. Aby zrozumieć powyższe stwierdzenie, należy dokładniej poznać i zrozumieć przyczyny i genezę, która doprowadziła do zapoczątkowania tworzenia się tego ruchu społecznego.

Wiek XIX w Europie to gwałtowny rozwój przemysłu. Powstają fabryki, zakłady i przedsiębiorstwa potrzebujące masowej siły roboczej, zatrudniające wiele osób. Zatrudnienie tam znajdują głównie mieszkańcy wsi, uboga i zdeklasowana szlachta, byli, upadli rzemieślnicy, kobiety oraz dzieci. Warunki pracy mocno różniły się od warunków pracy rozumianych dzisiaj. Pracownik poza prawem do pracy i otrzymaniem marnego wynagrodzenia nie miał żadnych innych praw, co prędzej lub później musiało być powodem do niezadowolenia. Najbardziej bojową grupą wyrażającą głośno niezadowolenie klasy robotniczej na ziemiach polskich to byli rzemieślnicy oraz zdeklasowana szlachta, posiadająca świadomość społeczną i polityczną, pamiętająca ruchy powstańcze i wyzwoleńcze. Wraz z tworzeniem się klasy robotniczej powstawał również palący problem społeczny związany z ciężkimi warunkami bytowania. Wzrost różnic klasowych pomiędzy ubogą częścią społeczeństwa a bogatymi właścicielami fabryk, wywołane tym poczucie krzywdy wzmagało i solidaryzowało tę rosnącą w siłę grupę społeczeństwa będąc powodem powstawania ruchów robotniczych.

W 1869 roku powstaje pierwsza Socjaldemokratyczna Partia Robotników w Niemczech. Powstające wówczas partie i ugrupowania często zawierały w swoich nazwach słowo socjaldemokratyczna lub socjalistyczna. W 1889 wszystkie partie socjaldemokratyczne zrzeszała Międzynarodówka - międzynarodowa organizacja partii socjaldemokratycznych. Główną partią, która ukierunkowała inne europejskie partie była właśnie (SPR), to jej członkowie pełnili najważniejsze funkcje w Międzynarodówce. Obecne partie socjaldemokratyczne skupiają się w utworzonej w 1951 roku Międzynarodówce Socjalistycznej.

W dniach 17-21 listopada 1892 r. został Zwołany do Paryża Zjazd osiemnastu działaczy socjalistycznych. Na zjeździe paryskim przedyskutowano szerzej postulaty programu minimum, możliwego do urzeczywistnienia w ramach formacji kapitalistycznej, wysuwając na czoło hasło niepodległej polskiej republiki demokratycznej. W dyskusji podkreślano, że rzeczpospolita polska będzie chronić pracę i dawać możność stopniowego i legalnego przekształcenia się w państwo socjalistyczne.

Jeżeli chodzi o tereny ówczesnej Rzeczpospolitej, znaczna część krajowych działaczy socjalistycznych, uznających jako zasadniczą i pierwszoplanową wytyczną dla ruchu robotniczego rewolucyjną walkę o socjalizm i międzynarodową solidarność proletariatu odrzuciła uchwały zjazdu paryskiego, zawarte w nadesłanym do kraju Szkicu programu PPS. Dała ona początek partii, nazwanej początkowo Socjal-Demokracja Polska, później nieco natomiast Socjal-Demokracja Królestwa Polskiego. W podobnym kierunku – zdecydowanie krytycznym wobec uchwał zjazdu paryskiego – działała na emigracji w Szwajcarii grupa socjaldemokratów z Różą Luksemburg, zakładając w Paryżu pismo pod nazwą „Sprawa robotnicza”.

Zasady ideologiczne SDKP sprecyzował jej I zjazd, odbyty w Warszawie 10 – 11 marca 1894 roku. Można je streścić: celem partii – socjalizm, środkiem do niego prowadzącym – międzynarodowa rewolucja proletariacka. Podstawę teoretyczną ideologii partii stanowił socjalizm naukowy, rewolucyjny marksizm. Osią jej akcji propagandystycznej – walka klasowa proletariatu z burżuazją. Uważano, że rewolucja międzynarodowa obali światowy system kapitalistyczny i powoła do życia jednolitą socjalistyczną wspólnotę państwową, znoszącą wszelki ucisk socjalny, narodowy, religijny, itp. SDKP prowadząc walkę z rządem carskim działała efektywnie na rzecz wyzwolenia narodowego.

W czerwcu 1895 r. Masowe represje carskie znacznie osłabiły organizację krajową SDKP. Spora grupa socjaldemokratów weszła w szeregi PPS (Polskiej Partii Socjalistycznej), która w latach 1896 – 1899 była jedyną partią robotniczą w zaborze rosyjskim.

We wrześniu 1899 r. Przybył do Warszawy, po ucieczce z zesłania, Feliks Dzierżyński, który zdołał utworzyć Związek Robotniczy Socjal-Demokracji. W końcu 1899 r. Związek ten na naradzie w Wilnie połączył się z grupami socjaldemokratów polskich na Litwie, tworząc Socjal-Demokrację Królestwa Polskiego i Litwy SDKPiL), jako kontynuatorkę działalności SDKP.

W XX wieku europejskie partie socjaldemokratyczne opierały swe programy na keynesowskiej ekonomii i polityce ekonomicznej zmierzającej do pełnego zatrudnienia i państwa dobrobytu. Oznaczało to rezygnację z hasła upaństwowienia własności. Celem stało się reformowanie kapitalizmu w kierunku zapewnienia każdemu prawa do pracy, równości szans w dostępie do oświaty, kultury, ochrony zdrowia, większej równości dochodów. Jednocześnie partie te przestały się uważać tylko lub głównie za partie klasowe klasy robotniczej, starając się reprezentować interesy większości społeczeństwa. Najdalej w tym kierunku zdołały pójść partie socjaldemokratyczne krajów skandynawskich, jako partie rządzące doprowadziły one do takich przeobrażeń w gospodarce i życiu społecznym, że często określa się ustrój tych krajów jako socjalistyczny. W ciągu kilku dziesięcioleci utrzymywały one bezrobocie na minimalnym poziomie (np. w Szwecji ok. 2%), zapewniały bezpłatne świadczenia zdrowotne i bezpłatną oświatę wszystkich szczebli oraz bardzo wysoki i powszechny poziom zabezpieczenia emerytalnego. Zachowały przy tym mechanizm rynkowy i prywatną własność.

Podsumowując, socjaldemokracja to ogólna nazwa partii reprezentujących umiarkowany, reformistyczny nurt w ruchu robotniczym. Współcześnie, socjaldemokracja nie jest ruchem jednorodnym, występuje w jej obrębie podział na lewicę, prawicę oraz szereg różniących się koncepcji gospodarczych, społecznych i politycznych. Członkowie socjaldemokratycznych partii należą do różnych środowisk społeczno - zawodowych.