Unie polsko-litewskie

Unia, według Encyklopedii PWN, to zjednoczenie, związek; określenie związku państw, terytoriów, organizacji. Można wyróżnić unię personalną- związek dwóch lub więcej państw poprzez osobę wspólnego monarchy, przy zachowaniu odrębnego systemu instytucji państwowych oraz unię realną- związek dwóch lub więcej monarchii, gdzie sprawy zagraniczne, wojskowe, finansowe prowadzone są dla wszystkich państwo wspólnie.

Do zawarcia unii polsko-litewskich doszło z kilku następujących powodów:
1. Litwa była krajem pogańskim, więc zbliżenie z Polską oraz przyjęcie chrztu odebrałoby pretekst Krzyżakom do przymusowej chrystianizacji
2. Polska także miała napięte stosunki z Zakonem- konflikt o Pomorze Gdańskie i Ziemie Chełmińską
3. oba kraje były zainteresowane ekspansją na wschód- na Ruś (handel, korzyści ekonomiczne)
4. bojarzy litewscy chcieli zdobyć takie przywileje, jakie posiadała już szlachta polska (np. przywilej koszycki)
5. kościół katolicki chciał zdobyć dla swoich wpływów olbrzymie obszary pogańskie lub związane z kościołem bizantyjskim- nowa religia dawała teoretyczną podbudowę ich w orbitę wielkiej polityki europejskiej, a nowy system filozoficzny dawał nowe, wyższe formy intelektualne
6. Wielki Książe Litewski przez zdobycie korony zapewnił sobie wyjątkową pozycję wśród członków dynastii
7. zdobycie większej pozycji na arenie międzynarodowej, uniezależnienie się od aliansu z Węgrami i zabezpieczenie przed Luksemburgami

UNIA W KREWIE 1385 r.
Z propozycją przymierza wystąpił wielki książę litewski Jagiełło. W tym czasie w Polsce, w imieniu małoletniej Jadwigi rządy sprawowali możni panowie. W wyniku rozmów i podjętych w związku z nimi działaniami w 1384 następuje (po wcześniejszym zerwaniu narzeczeństwa z Wilhelmem Habsburgiem) koronacja Jadwigi. Po tym wydarzeniu następuje małżeństwo Jadwigi z Jagiełłem.
W 1385 r. między Polską i Litwą został zawarty układ w Krewie, na mocy którego Jagiełło miał poślubić Jadwigę i zostać królem Polski oraz przyjąć wraz całą Litwą religię chrześcijańską. Litwa miała zostać połączona z Polską. W ten sposób doszło do zawarcia unii polsko-litewskiej. Część możnych panów litewskich była niechętna całkowitemu włączeniu Litwy do Polski. Dlatego przywrócono pełną odrębność Litwie i ustanowiono tam osobnego wielkiego księcia, którym został Witold, stryjeczny brat Jagiełły. Ścisły związek dwóch państw został jednak utrzymany, ponieważ wielki książę litewski uznawał zwierzchnią władzę króla polskiego. Jagiełło zobowiązał się do odzyskania ziem polskich i potwierdzenia przywilejów stanowych.
Unia wzmocniła siły Polski i Litwy, co miało wielkie znaczenie dla oczekującej oba kraje walki z Zakonem.

UNIA W HORODLE 1413 r.
Unia była rozwinięciem wcześniejszego związku zawartego w 1385 roku w Krewie. Potwierdziła wolę obydwu narodów dalszego zacieśniania wzajemnych stosunków przy zachowaniu odrębności państwa litewskiego. Bojarzy zobowiązali się powołać po śmierci Witolda nowego wielkiego księcia w porozumieniu z Polską, panowie polscy godzili się na wybór króla polskiego w porozumieniu z Litwą. Postanowiono także zwoływać wspólne sejmy polsko-litewskie w Lublinie lub Parczewie. Przyjęto do rodów herbowych 47 rodów bojarskich wyznania rzymskokatolickiego.
Utrzymanie unii miało na celu przede wszystkim wspólne wystąpienia przeciw Krzyżakom i innym wrogom obydwu krajów.

UNIA W LUBLINIE 1569 r.
Unia była związana z dążeniami szlachty polskiej oraz litewskiej i Zygmunta Augusta, który nie posiadał dziedzica.

Cele szlachty były zróżnicowane. Magnateria polskiej dążyła do ekspansji gospodarczej na słabo zaludnione, a żyzne tereny wschodnie (Ukraina, Wołyń). Stronnictwo egzekucyjne było przeciwne unii ponieważ widziało w tym możliwość odbudowania potęg magnackich. Szlachta litewska dążyła do wyrwania się spod kurateli magnaterii i uzyskania takich samych przywilejów co szlachta polska. Jedną z ważnych przyczyn podpisania unii była obawa Litwinów przed konfrontacją z szybko rosnącym w siłę państwem moskiewskim. Król natomiast obawiał się, że po jego bezpotomnej śmierci Litwa i Polska wybiorą sobie osobnych władców do czego nie chciał dopuścić.

Przeciwnikami unii była magnateria litewska, która obawiała się, że utraci swoją pozycję i nie będzie miała jak dotychczas możliwości decydowania o losach Litwy.
Warunki podpisania unii a także jej postanowienia i cele zostały ustalone na sejmie w Lublinie, który trwał od stycznia do lipca 1569 r. Sejm ten w trzecim miesiącu obrad próbowali zerwać magnaci litewscy, którzy nie chcieli się zgodzić na przyłączenie do Polski Podlasia, Wołynia i Ukrainy. Posłowie i senatorowie, podczas ich nieobecności, uchwalili jednak, że ziemie Ukrainy, Wołynia, Podola, Podlasia a w późniejszym czasie także Kijowszczyzny zostają wcielone do Korony. Tym samym Litwa została pozbawiona połowy swojego terytorium. Akty unijne zostały wystawione przez sejm 1 lipca 1569 r. a potwierdzone przez króla 4 lipca. W czasie trwania obrad sejmu król Zygmunt August przeniósł dziedziczne prawa Jagiellonów do tronu litewskiego na Koronę.

Akty unijne mówiły o połączeniu dwóch suwerennych państw (Polski i Litwy) w jeden organizm polityczny. Organizmem tym była Rzeczpospolita Obojga Narodów. Elementami jedności Rzeczpospolitej były:
- wspólny monarcha- po śmierci Zygmunta miała nastąpić wspólna elekcja jego następcy
- wspólny sejm, w którym zasiadałyby oba narody
- jeden naród szlachecki
- wspólna polityka międzynarodowa
Unia mówiła także o tym, że oba państwa zachowają osobną władzę wykonawczą (wyjątkiem był król), wojsko oraz skarb.

SKUTKI UNII POLSKO-LITEWSKICH
1. państwo polsko-litewskie stało się potęgą
2. uzyskanie ziem na wschodzie spowodowało odrodzenie potęgi magnaterii. Rody magnackie osłabione przez ruch egzekucyjny szybko wyrosły w siłę. Powstała tzw. nowa magnateria, która zdobyła swą pozycję dzięki koligacji z magnaterią województw ukraińskich oraz nadaniom ziem w przyłączonych prowincjach
3. rozszerzenie granic spowodowało wplątanie się Polski w wewnętrzne konflikty religijno-narodowe (sprawa kozacka), oraz w konflikty o charakterze międzynarodowym (Rosja, Turcja)
4. przesunięcie polityki na tereny wschodnie, odsunięcie spraw zachodnich (Śląski, Prusy Książęce, Pomorze Zachodnie) na dalszy plan polityki państwa
5. Rzeczpospolita stała się krajem o wielonarodowej strukturze społecznej. W granicach terytorium Rzeczpospolitej zamieszkiwało wiele różnych narodowości (naród polski, litewski, ruski, kozacy). Narody te miały odrębne zwyczaje, język i religię (katolicyzm, prawosławie, grekokatolicyzm, kalwinizm, luteranizm, muzłumanizm)
6. Rzeczpospolita stała się pomostem między Zachodzem (Europa-chrześcijanie) a Wschodem (Rosja-prawosławie, Turcja-muzłumanie)
7. pokonano wspólnego wroga- Krzyżaków (bitwa pod Grunwaldem)