Przyczyny i skutki wypraw krzyżowych

Wyprawy krzyżowe (krucjaty) to szereg wypraw wojennych, których decydującym motywem było rozszerzenie strefy wpływów papiestwa, podejmowanych przez chrześcijańskie rycerstwo zachodniej Europy w latach od 1096 r. (początek pierwszej krucjaty) do 1291 r. (upadek Akki, ostatniej twierdzy krzyżowców w Ziemi Świętej). Krucjaty zostały zapoczątkowane przez papieża Urbana II, który na synodzie w Clermont (1095) wezwał rycerstwo zachodnioeuropejskie do walki z niewiernymi oraz odbicia Ziemi Świętej i Jerozolimy z rąk Turków.

Za narodziny idei świętej wojny uważa się rok 1063, kiedy to papież Aleksander II zaapelował do narodów chrześcijańskich o pomoc dla Hiszpanów walczących z Arabami na półwyspie Pirenejskim. Rekonkwistę ułatwiły konflikty wewnętrzne co w rezultacie pozwoliło opanować w 1085 roku Toledo przez chrześcijan.

Przyczyny krucjat można podzielić na polityczne, gospodarcze a także społeczne. Do przyczyn politycznych przede wszystkim należy zakwalifikować zagrożenie Cesarstwa Bizantyjskiego ze strony Turków seldżuckich. Gdy ich ekspansja zaczęła się niebezpiecznie przesuwać na zachód ówczesny cesarz Aleksy Komnen zwrócił się o pomoc do władców Zachodu. Tam toczyła się walka o inwestyturę. Dopiero kiedy papiestwo zaczęło wychodzić z niej zwycięsko, za pontyfikatu Urbana II zrodziła się koncepcja zorganizowania krucjaty nie tyle dla obrony Bizancjum, co dla wyparcia Turków z Ziemi Świętej. Papiestwo łączyło też z tą ideą możliwość uzyskania korzyści materialnych – wyzwolenie spod władzy niewiernych ziemie stanowić miały własność papieską, którą w charakterze lenna mógłby papież odstąpić na rzecz zwycięzców. Ponad to krucjaty przynieść miały papieżowi szacunek i poważanie wśród rycerstwa europejskiego. Ostatnią z przyczyn politycznych jest dążenie do ponownego zjednoczenia chrześcijaństwa zachodniego i bizantyjskiego, które rozpadło się w 1054 roku. Wśród przyczyn gospodarczych najistotniejszą było dążenie rycerzy i biednych chłopów do wzbogacenia się, przy jednoczesnym zbawieniu własnej duszy. Sytuacja chłopów wynikała z przeludnienia wsi zachodnioeuropejskich. Feudałowie również byli żywo zainteresowani ruchem krucjatowym. Widzieli bowiem dla siebie możliwość zdobycia nowych ziem, które pozwoliłyby na wyposażenie młodszych potomków rozrodzonych dynastii feudalnych, pozbawionych widoków na uzyskanie lenn w kraju. Inną przyczyną gospodarczą była chęć wyparcia Turków seldżuckich z opanowanego przez nich lądowego szlaku handlowego do Indii oraz handlu lewantyńskiego. Problem również stanowiła nietolerancja i represje jakimi wykazywali się oni wobec pielgrzymów do Ziemi Świętej, budziły one bowiem wrogie nastroje chrześcijan w stosunku do nich. Do przyczyn społecznych zakwalifikować należy również zmianę ideału rycerza, który oprócz wierności seniorowi i monarsze miał również obowiązek stawania w obronie wiary. Podobne obowiązki wynikały z tradycji frankijskiej, mówiącej o prawie i obowiązku monarchów do obrony świętych miejsc w Jerozolimie.

Krucjat było w sumie siedem, prócz nich odbyły się w tym czasie dwie wyprawy których tak nie nazywamy. Pierwsza z nich nazywała się chłopską i wyruszyła jeszcze przed pierwszą oficjalną krucjatą, druga to wyprawa dziecięca odbyta na parę lat przed piątą krucjatą. Zastanawiając się nad konsekwencjami tego wieloletniego ruchu pod uwagę należy wziąć względy gospodarcze. W okresie wypraw krzyżowych szczególnie nasilił się handel ze Wschodem. Kierowniczą rolę odegrali w nim przybysze z Włoch, głównie genueńczycy i wenecjanie. Włochy stały się krajem najbardziej rozwiniętego handlu. Ożywienie handlu spowodowało zwycięstwo gospodarki towarowo-pieniężnej na Zachodzie, dzięki czemu podniosło się znaczenie miast. Wzbogacone ośrodki miejskie zaczęły odgrywać obok gospodarczej , także i polityczną rolę. We Francji sojusz miast z władzą monarszą przyczynił się do pokonania rozdrobnienia feudalnego. Miasta włoskie natomiast uniezależniły się i stworzyły autonomiczne ośrodki władzy. Rozwój kontaktów handlowych powodował konieczność istnienia pieniądza. Mimo, iż prawo bicia monety należało do monarchy, władcy często odstępowali je feudałom. W rezultacie w obiegu znajdowały się różnorodne monety, co utrudniało kupcom transakcje. W związku z tym pojawili się tzw. kupcy pieniądza – bankierzy, którzy dokonywali wymiany waluty obcej na taką, która była w obiegu w danym kraju. Potrzeba operowania często wielkimi sumami pieniędzy stanowiła podstawę do stosowania kredytu. Za wzorem Bizancjum weksle i czeki pojawiły się najwcześniej we Włoszech, a następnie w całej Europie. Powstały też banki, udzielające pożyczek. Wielką role w rozwoju handlu odegrały organizacje kupieckie: gildie i hanzy. Obok kupców z czasem i rzemieślnicy stworzyli własne organizacje zawodowe – cechy. Z tymi zmianami pozostawał w sprzeczności kościół, który zdecydowanie potępiał handel i lichwę, dopatrując się w nich oszustwa. Presja rzeczywistości wpłynęła na zmianę poglądów. Tomasz z Akwinu uznał wówczas handel na konieczny. Domagał się tylko, aby zysk utrzymany był w godziwych granicach. Niezależnie od ekonomicznej doktryny Kościoła duchowieństwo z powodzeniem podążało za zmianami gospodarczymi. Duchownym nie była obca pogoń za bogactwem i otaczanie się zbytkiem. Wierni protestowali przeciwko bogaceniu się kleru, dopatrując się sprzeczności z nakazami Ewangelii. Formą protestu były ruchy ubogich. Postęp zaznaczył się także w dziedzinie nauki. Powstawały nowe nurty ideologiczne. Wymagało to pogłębienia wiedzy, stąd powstały uniwersytety. Postęp nie ominął też budownictwa (gotyk) i sztuki.

Innym skutkiem wypraw krzyżowych było powstanie zakonów rycerskich. Za prekursora należy wymienić zakon Templariuszy powołany do życia w obronie pielgrzymów, udających się z portów śródziemnomorskich do Jerozolimy. Innymi zakonami byli Joannici oraz Krzyżacy, zakon którego pełna nazwa brzmi „Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie”. Krucjaty niewątpliwie miały wiele pozytywnych skutków, ale nie należy zapomnieć również o tych negatywnych wśród których wymienić trzeba pogłębienie się zjawiska ksenofobii i antysemityzmu, osłabienie Bizancjum wiążące się z powołanym chwilowo do życia Cesarstwem Łacińskim, podjęto również idee krucjat w basenie morza śródziemnego, wzmogła się reconquista.